Γράφει ο Χρίστος Αλεξόπουλος
Η πραγματικότητα, που βιώνεται από την ανθρωπότητα και ιδιαιτέρως από την νέα γενιά στον 21ο αιώνα, οριοθετείται από πολυδιάστατες κρίσεις, όπως είναι η κλιματική αλλαγή, ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι παρενέργειες του στον ενεργειακό και στον επισιτιστικό τομέα, η πανδημία του Covid-19 και πολλές άλλες ανισορροπίες, οι οποίες διαμορφώνουν αρνητικό κλίμα ως προς την ατομική ψυχολογική κατάσταση και την κοινωνική δραστηριοποίηση.
Οι συνθήκες κρίσης στο ατομικό επίπεδο βιώνονται ως όξυνση προβλημάτων σε ένα φυσικό ή κοινωνικό σύστημα, στο οποίο καταγράφεται κλιμακούμενη λειτουργική αδυναμία σε γενικευμένο βαθμό με παράλληλη άνοδο της αίσθησης διακινδύνευσης.
Για παράδειγμα, σύμφωνα με έρευνα επιστημονικής ομάδας με επικεφαλή τον Alastair Graham (θαλάσσιος γεωφυσικός στο πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής), που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Geoscience, ο παγετώνας Thwaites στην Ανταρκτική διαβρώνεται στην υποθαλάσσια βάση του λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Η αποκόλληση από τον πυθμένα της θάλασσας γίνεται συνεχώς ταχύτερη, διότι τα θερμά ωκεάνια ρεύματα μπορούν να λιώσουν τον παγετώνα από κάτω. Το δε λιώσιμο θα μπορούσε να ανεβάσει την στάθμη της θάλασσας αρκετά μέτρα και να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στις παράκτιες περιοχές και σε πολλά νησιά.
Οι φυσικές καταστροφές δεν περιορίζονται μόνο στο λιώσιμο των παγετώνων. Σύμφωνα με την μελέτη «Workshop: Global Impacts from volcanic eruptions: how can we best prepare?» (7.9.2022) του Centre for the Study of Existential Risk (Κέντρο Μελέτης Υπαρξιακού Κινδύνου του πανεπιστημίου του Κέϊμπριτζ) στο μέλλον θα υπάρξει ισχυρή ηφαιστειακή έκρηξη.
Οι Βρετανοί επιστήμονες προειδοποιούν, ότι η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι προετοιμασμένη για μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη, η οποία εκτός από την καταστροφή μεγάλων περιοχών θα έχει και πολύ σοβαρές παρενέργειες στο κλίμα και στην διατροφική αλυσίδα.
Οι συνθήκες κρίσης και ο υψηλός βαθμός ανασφάλειας και διακινδύνευσης, που προκαλούν, δεν περιορίζονται μόνο στις φυσικές ανισορροπίες, αλλά εκτείνονται και σε άλλες προβληματικές καταστάσεις, τις οποίες δημιουργεί η δραστηριότητα του ανθρώπου στο πλαίσιο της εξέλιξης. Αυτό σημαίνει, ότι δεν προσεγγίζονται ούτε συνυπολογίζονται στο στάδιο του σχεδιασμού, αλλά βιώνονται στο πεδίο εφαρμογής του. Με άλλα λόγια οι νεώτερες γενιές θα υφίστανται σε μεγαλύτερο χρονικό εύρος και με ανάλογη οξύτητα τις αρνητικές παρενέργειες.
Προς την ίδια κατεύθυνση οδηγεί και ο συστημικός πραγματισμός, στο πλαίσιο του οποίου κυρίαρχο ρόλο παίζουν η λειτουργικότητα και η οικονομική απόδοση του συστήματος και όχι οι πιθανές αρνητικές παρενέργειες στον ανθρώπινο παράγοντα, ο οποίος έχει εργαλειοποιηθεί.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μαζική χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η διαχείριση της από τους νέους σε σχέση με το συναίσθημα, το οποίο θεωρείται, ότι μπορεί να γίνει ορατό και διαχειρίσιμο ακόμη και εικονικά. Σύμφωνα με αυτή την οπτική το συναίσθημα μπορεί να είναι μια υποκειμενική εμπειρία και συνδυασμός νοητικών και ψυχοσωματικών καταστάσεων, που επιδρά τόσο στο σώμα (π.χ. καρδιά) όσο και στην ψυχή του ανθρώπου, όμως είναι ορατό στην μιμική του προσώπου και του σώματος αλλά και στη φωνή, οπότε είναι διαχειρίσιμο και εικονικά.
Στην πράξη βέβαια η συναισθηματική φόρτιση, που δρομολογεί η μοναξιά για παράδειγμα στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες στα μεγάλα αστικά κέντρα με τα εκατομμύρια κατοίκους και την μεταξύ τους αποξένωση, δεν αναιρείται με την εικονική επικοινωνία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι απαραίτητη η ζωντανή διαπροσωπική επαφή και προσέγγιση.
Η ενσυναίσθηση (δηλαδή η δυνατότητα να μπαίνει κάποιος στη θέση του άλλου και να τον καταλαβαίνει) είναι εφικτή στο πλαίσιο της συμβίωσης στην τοπική κοινωνία και της διαπροσωπικής επαφής. Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την ισορροπημένη έκφραση της και στο πνευματικό πεδίο και την μετατροπή της σε κοινωνική αξία, η οποία προσφέρει την δυνατότητα σύνδεσης και του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας με αυτήν. Ειδάλλως η μοναξιά δεν αναιρείται. Πολύ περισσότερο εργαλειοποιείται και δεν υπηρετεί το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.
Παράλληλα η ψηφιακή τεχνολογία συμβάλλει στην γενικευμένη βίωση των κρίσεων σε πραγματικό χρόνο ανεξάρτητα από το σημείο εμφάνισης τους και στον υψηλότερο βαθμό αρνητικών επιπτώσεων στην ίδια χρονική περίοδο, η οποία δεν είναι επαρκής για την νοητική προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας με εργαλείο τον ορθολογισμό, με αποτέλεσμα την ισχυρή επιβάρυνση στον ψυχολογικό τομέα (π.χ. κατάθλιψη, φοβίες σε σχέση με το μέλλον, κακή διάθεση, έλλειψη δυναμικής). Στη Γερμανία σύμφωνα με το ασφαλιστικό ταμείο DAK το 2021 σε σύγκριση με το 2020 εισήχθησαν 42% περισσότεροι νέοι σε κλινικές για θεραπεία λόγω κατάθλιψης και φοβίας.
Είναι εμφανές, ότι οι κοινωνίες πορεύονται χωρίς να έχουν προσεγγίσει και συνυπολογίσει τις παρενέργειες της δυναμικής, που αναπτύσσεται στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης, ώστε να αποφεύγονται επικίνδυνες ανισορροπίες. Και δεν είναι μόνο αυτό. Δεν επεξεργάζονται ούτε και εφαρμόζουν τρόπους διαχείρισης τέτοιων καταστάσεων ψυχολογικής πίεσης στο ατομικό πεδίο με λειτουργικό τρόπο, όπως είναι η άθληση και η ενεργοποίηση στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών.
Ψυχολογική επιβάρυνση και ανασφάλεια σε σχέση με την ατομική πορεία στο μέλλον προκαλεί και η εμφάνιση και βίωση οικονομικών κρίσεων, οι οποίες διευρύνουν τις κοινωνικές ανισότητες, ενισχύουν τον ατομικισμό για την επίτευξη ευμάρειας και υποσκάπτουν την προοπτική ευημερίας των νέων με σημείο αναφοράς το κοινωνικό συμφέρον. Για παράδειγμα δεν είναι τυχαία η άνοδος της «αποκλίνουσας» συμπεριφοράς στην παιδική και στην εφηβική ηλικία. Στις 8.9.2022 παιδιά 7, 8 και 11 ετών στο Κερατσίνι έκαναν απόπειρα ληστείας 12χρονου, τον οποίο απείλησαν με μαχαίρι για να τους δώσει λίγα ευρώ. Αυτές οι στάσεις επιβεβαιώνουν τις αρνητικές επιπτώσεις της μη παραγωγής κοινωνικών αξιών και της υποκατάστασης τους από πρότυπα, που δεν καλύπτουν τις ανθρώπινες ανάγκες και την λειτουργική συμβίωση των ανθρώπων στις τοπικές κοινωνίες.
Γενικά σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφεται παρακμή και καθοδική πορεία σε πολλούς τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης, από την οικονομία και την επικοινωνία μέχρι τις συνθήκες ζωής στα σύγχρονα μαζοποιημένα μεγάλα αστικά κέντρα και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και του κλίματος (στον Ατλαντικό ωκεανό το 90% από το πλαγκτόν, δηλαδή μικροοργανισμούς, που κάνουν φωτοσύνθεση, αποτελούν βάση τροφής για πολλά θαλάσσια όντα και συμβάλλουν στην ανάπτυξη οικοσυστημάτων στη θάλασσα, έχει καταστραφεί λόγω της ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος). Η προοπτική του μέλλοντος δεν προκαλεί αισιοδοξία ιδιαιτέρως στη νέα γενιά.
Όλοι βλέπουν τους συνεχώς αυξανόμενους και επικίνδυνους για την ζωή καύσωνες και τις πυρκαγιές σε όλο τον πλανήτη, τις ξηρασίες, τον πόλεμο στην Ουκρανία με τις παρενέργειες του στον ενεργειακό τομέα και στον επισιτισμό σε παγκόσμιο επίπεδο, την ανοδική πορεία του πληθωρισμού, την αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων, την συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής σε συνδυασμό με την μη παραγωγή συνεκτικών κοινωνικών αξιών και πολλές άλλες ανισορροπίες. Όμως αντί να επιδιώκουν την αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων αυτών των συνθηκών κρίσης, αποδέχονται πιο εύκολα την οπτική του υλικού ευδαιμονισμού στα όρια του βιολογικού χρόνου και όχι της βιωσιμότητας της ανθρώπινης οντότητας και της βιοποικιλότητας στην προοπτική του μέλλοντος.
Αυτή η οπτική, βέβαια, οδηγεί στην αποδοχή μιας πολύ αρνητικής εξέλιξης, η οποία θα καταδικάσει τις επόμενες γενιές να υποστούν σε ακόμη πιο οδυνηρό και επικίνδυνο βαθμό τις παρενέργειες της μέχρι τώρα πορείας, η οποία παράγει κρίσεις εθνικής έως παγκόσμιας εμβέλειας στις κοινωνίες και επικίνδυνες ανισορροπίες στο φυσικό περιβάλλον.
