Συνάντηση στην 66η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Φρανκφούρτης με την κα. Άννα Πατάκη – Αποκλειστική συνέντευξη στην ”Ελληνική Γνώμη”: Γκέλλυ Ανδρονίκου-Γκάσμαν.

Το ξεκίνημά μας στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης τον περασμένο Οκτώβριο, ήταν ουσιαστικό και δημιουργικό. Είχε ήδη φτάσει η ώρα για το προγραμματισμένο από καιρό με τις εκδόσεις Πατάκη ραντεβού μας με την εκδότρια κα. Άννα Πατάκη. Νέα, μοντέρνα και δυναμική παρουσία, με φρέσκες ιδέες που αντικατοπτρίζονται και στις επιλογές τίτλων των εκδόσεων Πατάκη. Με πολλή χαρά γνωριστήκαμε και μέσα σε ένα οικείο και ζεστό κλίμα συνομιλήσαμε για τα εκδοτικά τεκταινόμενα τόσο στην Ελλάδα όσο και πέρα από αυτή. Ας διαβάσουμε λοιπόν τις ενδιαφέρουσες απαντήσεις που μας έδωσε.

Οικονομική κρίση στην Ελλάδα και εκδοτικός χώρος: Πώς η κρίση επηρέασε ή επηρεάζει ακόμη την πάλαι ποτέ ανθηρή παραγωγή του βιβλίου;OLYMPUS DIGITAL CAMERA

H οικονομική κρίση επηρεάζει το βιβλίο από τα πρώτα χρόνια και αυτό είναι κάτι που μας έδωσε τη δυνατότητα να προσαρμοστούμε σιγά σιγά σε αυτή. Είναι ένα δεδομένο με το οποίο έχουμε μάθει να ζούμε. Σίγουρα έχει επηρεάσει πολύ τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αγοράζουν – αγοράζουν λιγότερα βιβλία, έχουν μικρότερη αγοραστική δυνατότητα. Τα βιβλία είναι επιτακτική ανάγκη να είναι πάρα πολύ φτηνά, πράγμα που είναι και λίγο παράδοξο για μας γιατί σε μια αγορά με πολύ μικρότερα νούμερα καλείσαι να συμπιέσεις τα κόστη. Πάντως ο χώρος προσπαθεί να ανταποκριθεί και νομίζω ότι ο εκδοτικός χώρος στην Ελλάδα είναι αρκετά δραστήριος και επίμονος, οπότε θα έλεγα ότι συνολικά, αν και υπάρχουν απώλειες, αν και υπάρχουν δυσκολίες, δεν έχει αλλοιωθεί η φυσιογνωμία του εκδοτικού τοπίου στην Ελλάδα. Βγαίνουν και αρκετά βιβλία, και καλά βιβλία, και δύσκολα – δεν υπάρχει μια, ας πούμε, καθίζηση της αγοράς παρά τα προβλήματα που είναι πολλά και ποικίλα. Τα βιβλιοπωλεία υποφέρουν πολύ ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Αθήνα, και ιδιαίτερα κι από λόγους που θα μπορούσαν να αποφευχθούν, όπως το ότι κλείνει το κέντρο της πόλης δύο φορές την ημέρα, πράγμα το οποίο καθιστά πάρα πολύ δύσκολη την επιβίωση των βιβλιοπωλείων του κέντρου της Αθήνας που είναι και η καρδιά, ας πούμε, της βιβλιαγοράς στην Ελλάδα. Ένα επιπλέον πρόβλημα τελευταίο και πολύ μεγάλο, που κι αυτό απειλεί χωρίς λόγο πάλι την αγορά του βιβλίου και τον πολιτισμό ευρύτερα, είναι η κατάργηση του νόμου της ενιαίας τιμής – νόμος που υπάρχει στη Γερμανία, υπάρχει στη Γαλλία, υπάρχει στην Ιταλία, υπάρχει σε όλη την Ευρώπη, και καταργήθηκε μέσα σε μια, νομίζω, σε μια σχετική αδιαφορία του κράτους μαζί με την Eργαλειοθήκη αυτή τον Απρίλιο και τώρα κάνει όλος ο χώρος προσπάθειες να αλλάξει. Λοιπόν, τα προβλήματα είναι εκεί, αλλά, σας λέω, ο χώρος, νομίζω, είναι επίσης εκεί και επιμένει.

Οι εκδόσεις σας έχουν μακροχρόνια παράδοση στον ευαίσθητο τομέα της εκπαίδευσης, τον οποίο και στηρίζουν σταθερά. Πού εστιάζετε τελικά περισσότερο την εκδοτική παραγωγή σας: στα σχολικά βιβλία ή στη λογοτεχνία;

Οι εκδόσεις Πατάκη φέτος γιορτάζουν τα σαράντα χρόνια τους. Το πρώτο στίγμα δόθηκε από τα σχολικά βιβλία, όπως λέτε, που αυτή τη στιγμή είναι το ένα τρίτο της παραγωγής μας. Αυτό που προσπαθήσαμε εμείς η νεότερη γενιά τα τελευταία είκοσι χρόνια -και που, νομίζω, ότι όλοι μαζί το έχουμε καταφέρει-, είναι να είναι ένας μεγάλος εκδοτικός οίκος που έχει χοντρικά τρία μεγάλα κομμάτια που είναι όλα ισορροπημένα και μεταξύ τους αρμονικά. Το κομμάτι της εκπαίδευσης, που είναι πολύ σημαντικό για μας και που περιλαμβάνει πλέον όχι μόνο το σχολικό βιβλίο, το βοήθημα που λέμε αμιγώς, αλλά και ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της λεξικογραφίας -το οποίο νομίζω ότι είναι μια παρακαταθήκη για το μέλλον-, πολλά βιβλία επιστημονικά και εκπαιδευτικά γενικότερα. Μετά πάλι είναι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι το παιδικό βιβλίο με όλη του την γκάμα. Η λογοτεχνία πάλι το άλλο τρίτο, που είναι κι αυτό που κάνω εγώ, και οι επιστήμες του ανθρώπου, αυτό που λέμε, και το δοκίμιο, που επίσης είναι ένα τρίτο. Οπότε τώρα νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι έχουμε αυτά τα τρία κομμάτια που είναι σε ισορροπία και που είναι τρία ίσα μέρη.

Ολοένα και μεγαλώνει το μεταναστευτικό κύμα Ελλήνων στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στη Γερμανία. Πώς βλέπετε την ανάγκη κάλυψης ενός μεγάλου κενού του ελληνικού βιβλίου στην ξένη αγορά με νέα υποκαταστήματα των εκδόσεών σας;

Κοιτάξτε, εμείς δεν είμαστε βιβλιοπώλες, είμαστε εκδότες. Αν εννοείτε λοιπόν με την ερώτηση αυτή κενό σε υποκατάστημα- βιβλιοπωλείο, αυτή είναι μια πρωτοβουλία που πρέπει να έρθει από τον τόπο που κάθε φορά, ας πούμε, υπάρχει ενδιαφέρον. Η αλήθεια είναι ότι όλα αυτά τα χρόνια -και πριν το Ίντερνετ έρθει και αλλάξει τελείως τα πράγματα, γιατί τώρα τα τελευταία δέκα χρόνια ζούμε μια άλλη πραγματικότητα-, αλλά και τα παλιότερα, ενώ ο Eλληνισμός είναι παντού, είναι αρκετά δύσκολο να υποστηριχτούν βιβλιοπωλεία. Πολύ καλές προσπάθειες έχουν γίνει στην Αυστραλία, αλλά και στη Νέα Υόρκη θα περίμενε κανείς να υπάρχει ένα πολύ μεγάλο ελληνικό βιβλιοπωλείο και δεν υπάρχει. Στη Γερμανία υπήρξαν προσπάθειες που συνδύαζαν και κάποιους μικρούς εκδοτικούς οίκους, και τίποτα απ’ όλα αυτά δεν έγινε έτσι πολύ δυνατό. Ίσως θα πρέπει οι ίδιοι οι άνθρωποι που μετοικούν να κουβαλάνε μαζί τους την αγάπη για το βιβλίο και να τη διεκδικούν ώστε να υπάρχουν βιβλιοπωλεία. Σήμερα πια μπορούν πάντα να παραγγέλνουν από ηλεκτρονικά μεγάλα βιβλιοπωλεία πολύ ενημερωμένα και τα οποία, βέβαια, δεν αντικαθιστούν τη χαρά τού να μπεις σε ένα βιβλιοπωλείο και να ανακαλύψεις κάτι, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι κάτι που μπορεί ένας εκδότης από την Ελλάδα να προκαλέσει στο εξωτερικό.

Έντυπη μορφή του βιβλίου ή προτιμότερα ηλεκτρονική; Επενδύετε, και κατά πόσο, στον σύγχρονο τρόπο ανάγνωσης;

Εμείς όλα μας τα βιβλία, στο βαθμό που δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα δικαιωμάτων, κάποιο τεχνικό πρόβλημα, τα εκδίδουμε πια και σε έντυπη και σε ηλεκτρονική μορφή. Το ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα δεν έχει μεγάλα νούμερα. Αυτό που παρατηρούμε γενικά είναι ότι στον αγγλόφωνο χοντρικά κόσμο -στην Αμερική, στην Αυστραλία όπως και στην Αγγλία-, τα νούμερα είναι πολύ μεγαλύτερα απ’ ό,τι στην Ευρώπη και στις άλλες αγορές. Στην Ελλάδα είναι πολύ μικρά. Ξέρετε, το ηλεκτρονικό ή έντυπο βιβλίο δεν είναι δύο πράγματα αντίθετα, είναι δύο πράγματα που αυτή τη στιγμή για μένα πολλές φορές λειτουργούν συμπληρωματικά. Δηλ. μπορεί κάποιος να μπει, να δει ή να χαζέψει ένα ηλεκτρονικό βιβλίο online, όπου μπορεί να κατεβάσει και το δέκα τοις εκατό και μετά τελικά να αποφασίσει να αγοράσει ένα έντυπο. Έχει να κάνει πολύ, νομίζω, με το πώς είναι η δομή μιας κοινωνίας. Νομίζω ότι στην Αμερική -οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια τεράστια χώρα όπου οι άνθρωποι μπορεί να γεννηθούν στη Νέα Υόρκη και να δουλέψουν στο Λος Άντζελες και να πάνε στην Ουάσινγκτον ή δεν ξέρω πού αλλού-, δεν έχουν τις ίδιες συνήθειες με μας. Oι περισσότεροι από μας γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε και πεθαίνουμε στην ίδια πόλη, οπότε το βιβλιοπωλείο είναι στη γωνία του δρόμου. Όλοι αυτοί είναι παράγοντες που σε κάποιες αγορές ενισχύουν το ηλεκτρονικό βιβλίο και σε κάποιες άλλες λιγότερο. Σε κάθε περίπτωση, το βιβλίο είναι βιβλίο – είτε είναι ηλεκτρονικό είτε είναι έντυπο. Κι εμείς σε αυτό προσπαθούμε να είμαστε παρόντες και να έχουμε ένα λόγο ύπαρξης. Το μέλλον θα δείξει, αλλά εγώ νομίζω ότι για πολλά χρόνια θα πορεύονται μαζί, παράλληλα, και το ένα θα συμπληρώνει το άλλο.

Είναι αντιπροσωπευτική η παρουσίαση της χώρας μας στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης τα τελευταία χρόνια ή μήπως λόγω έλλειψης κονδυλίων πολλοί εκδότες αποκλείονται, άρα συρρικνώνεται η γενικότερη ελληνική συμμετοχή;

Είναι αναμενόμενο σε μια περίοδο τόσο έντονης και βαθιάς κρίσης, η εικόνα μιας χώρας σε μια διεθνή έκθεση να συρρικνώνεται. Οι εκδότες πάλι, οι περισσότεροι συνάδελφοι, κάνουν μεγάλες προσπάθειες να είναι εκεί, να έχουν περίπτερα, έστω μικρότερα, να έρχονται, να συμμετέχουν, να μιλάνε για τα βιβλία τους, να παρακολουθούν τα βιβλία των άλλων. Τώρα το κράτος, νομίζω ότι παρά τα προβλήματα θα μπορούσε να έχει μια πιο συνεπή πολιτική και να κρατά μια ραχοκοκαλιά που να μην επηρεάζεται. Τελικά, με διάφορους τρόπους κάθε χρόνο έχουμε μια εκπροσώπηση -δεν είναι ότι δεν έχουμε- και όταν περάσει κάποιος από το 5.1 θα δει ελληνικό περίπτερο. Είναι αλήθεια ότι δεν έχει νόημα το ότι είναι σχεδόν διαφορετικό κάθε χρόνο – θα μπορούσε να υπάρχει μια συνέχεια. Ερχόμαστε τόσα πολλά χρόνια που θα μπορούσε να υπάρχει μια συνέχεια και, παρά τα προβλήματα, να είναι μια φυσιογνωμία που να μην αλλάζει δραματικά από τη μια χρονιά στην άλλη. Και νομίζω, για να μη λέμε πράγματα αρνητικά, ότι και τώρα θα μπορούσε το Υπουργείο Πολιτισμού να συνεχίσει -που σας λέω ότι παρουσία υπάρχει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο- να δουλεύει πιο κοντά με τους εκδότες, πιο κοντά με τους φορείς όποιους έχει, ώστε η προσπάθεια που γίνεται να είναι μια προσπάθεια που να έχει συγκεκριμένους στόχους. Για παράδειγμα, ένα πράγμα πολύ σημαντικό το περίπτερο αλλά και το πρόγραμμα επιδότησης των μεταφράσεων να ισχύει. Έχουμε αυτό το πρόγραμμα ”Φράσις*”, που το διαφημίζουμε και φέτος, το διαφημίσαμε και πέρυσι και τόσα χρόνια, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι ακόμα ενεργό. Είναι κάτι σχετικά εύκολο να είναι ενεργό, δεν χρειάζονται πάρα πολλοί πόροι ή πάρα πολλά χρήματα. Τη στιγμή που περνάμε μια βαθιά κρίση, η κοινωνία μας έχει προχωρήσει. Δεν είναι μια κοινωνία όπως ήταν, εννοώ σε σχέση με το ότι οι εκδότες ή ο χώρος του βιβλίου δεν είναι πίσω σε σχέση με τις άλλες χώρες. Οπότε θα μπορούσαν να γίνουν πράγματα με καλύτερη συνεννόηση, ώστε να έχουμε και καλύτερο αποτέλεσμα.

* Σ.τ.Α: ”Φράσις” είναι ένα πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού το οποίο χρηματοδοτεί την έκδοση βιβλίων στο εξωτερικό, με υψηλού επιπέδου μεταφράσεις, αξιόλογων έργων που αντανακλούν την πολυμορφία των ελληνικών εκδόσεων. Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού (ΕΙΠ) είναι υπεύθυνο για το συγκεκριμένο πρόγραμμα. Το πρόγραμμα ”Φράσις” βοηθά στην ευρύτερη γνωριμία, όταν ένα βιβλίο είναι μεταφρασμένο, του ξένου κοινού με την ελληνική πολιτιστική μας κληρονομιά.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ