Της Ράνιας Γάτου
Ποιήτριας, Δοκιμιογράφου, Εικαστικού
Η φιλοδοξία μπορεί να γεννήσει τέρατα, αλλά μόνο η σοφία μπορεί να τα τιθασεύσει!
Η σοφία δεν έγκειται στη γνώση που αποκτούμε, αλλά στην ικανότητα να διακρίνουμε την ευθύνη που απορρέει από αυτήν και να προχωράμε με σεβασμό στις αθέατες συνέπειες των πράξεώνμας.Στην εποχή της υπέρμετρης φιλοδοξίας και της συνεχούς αναζήτησης της εξουσίας, η αμφισβήτηση της αλήθειας φαίνεται να είναι το τελευταίο καταφύγιο της λογικής. Όπως στο μύθο του Φρανκενστάιν, όπου το τέρας δημιουργείται χωρίς πλήρη κατανόηση των συνεπειών, έτσι και ο σύγχρονος κόσμος φαίνεται να προσπαθεί να ελέγξει το ανεξέλεγκτο. Η ιστορία του Φρανκενστάιν προσφέρει έναν καθρέφτη της ανθρώπινης φύσης και των συνεπειών της αλαζονείας, της φιλοδοξίας και της επιστημονικής υπεροψίας. Σήμερα, αυτό το έργο αναδεικνύει, πιο επίκαιρο από ποτέ, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε όταν η γνώση και η τεχνολογία απομακρύνονται από την ηθική και τη σοφία.Ο Φρανκενστάιν, αντί να προχωρήσει στην ανάλυση των ηθικών του επιλογών, αναγκάζεται να αντιμετωπίσει το αποτέλεσμα της αλόγιστης επιθυμίας του. Το τέρας, δημιούργημα της φιλοδοξίας και της επιστημονικής αλαζονείας του, δεν είναι τίποτα άλλο από το σύμβολο των δημιουργιών που ξεφεύγουν από τον έλεγχο του δημιουργού τους. Η αλήθεια για την ανθρώπινη φύση συχνά έρχεται με καθυστερημένη κατανόηση, καθώς οι πράξεις μας αποκαλύπτουν την ένταση της ανικανότητάς μας.
Η αμφισβήτηση της αλήθειας στην ιστορία του Φρανκενστάιν εκφράζεται με την αποτυχία του δημιουργού να αναγνωρίσει τις συνέπειες της φιλοδοξίας του, δημιουργώντας μια απόσταση ανάμεσα στις προθέσεις και το αποτέλεσμα. Το τέρας, αόρατο και ανεξέλεγκτο, γίνεται μια γροθιά στο πρόσωπο της ανθρώπινης αλαζονείας, υπενθυμίζοντας μας ότι πολλές φορές οι πράξεις μας δεν έχουν την έκβαση που προσδοκούμε.Η σύγχρονη τεχνολογία, για παράδειγμα, αποτελεί έναν από τους πιο ισχυρούς παράγοντες αμφισβήτησης της αλήθειας. Οι δημιουργίες μας – από τις τεχνητές νοημοσύνες μέχρι τα κοινωνικά δίκτυα – εξελίσσονται με ταχύτητα, ωστόσο, συχνά παραβλέπουμε τις ηθικές και κοινωνικές συνέπειες αυτών των δημιουργιών. Η αμφισβήτηση της αλήθειας στην εποχή της τεχνολογίας είναι αναπόφευκτη, αλλά η σοφία έρχεται μόνο όταν αναγνωρίσουμε τους κινδύνους και τις αδυναμίες που κρύβονται πίσω από αυτές τις δημιουργίες.
Όπως ο Φρανκενστάιν, έτσι και εμείς συχνά προσπαθούμε να ελέγξουμε τη φύση, την κοινωνία ή την τεχνολογία, αλλά συνήθως ανακαλύπτουμε ότι τα αποτελέσματα αυτών των προσπαθειών είναι πιο επικίνδυνα από ό,τι μπορούσαμε να φανταστούμε. Σκεφτείτε την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης – αρχικά θεωρήθηκε μια υπέροχη καινοτομία, αλλά τώρα αντιμετωπίζουμε ηθικά διλήμματα για τον τρόπο που επηρεάζει τη ζωή μας, τα προσωπικά μας δεδομένα και τις κοινωνικές μας σχέσεις.Η φιλοδοξία, είτε αυτή εκδηλώνεται μέσω της επιστήμης, της τεχνολογίας, είτε μέσω άλλων μορφών ανθρώπινης επιθυμίας, σπάνια οδηγεί σε αποτελέσματα που ελέγχονται πλήρως. Στον κόσμο της τεχνολογίας, η δημιουργία και η καινοτομία έχουν συχνά παραμείνει ασύμμετρες με την ικανότητά μας να προβλέψουμε τις συνέπειες των πράξεών μας. Η δημιουργία ενός “τεράστιου” τεχνολογικού συστήματος, όπως είναι η τεχνητή νοημοσύνη, έχει προκαλέσει αντιφάσεις, καθώς οι στόχοι της βελτίωσης της ανθρώπινης ζωής μπορεί να καταλήξουν σε ανεπιθύμητα αποτελέσματα, όπως η ενίσχυση των ανισοτήτων ή η εξάρτηση από μη ελεγχόμενα συστήματα.
Η αμφισβήτηση της αλήθειας, όσο επώδυνη κι αν είναι, ανοίγει τον δρόμο για την αυτογνωσία. Η σοφία δεν έρχεται με την αποδοχή της αλήθειας ως δεδομένου, αλλά μέσα από τη συνεχή αναζήτηση, την αναγνώριση των λαθών μας και την προσπάθεια να κατανοήσουμε τις συνέπειες των πράξεών μας. Η αλήθεια είναι εκεί, πάντα διαυγής, περιμένοντας να την ανακαλύψουμε. Και για να το πετύχουμε αυτό, η αμφισβήτηση δεν είναι απλώς χρήσιμη, είναι απαραίτητη. Μόνο έτσι μπορούμε να διατηρήσουμε την ισχυρή σύνδεση με την ανθρώπινη φύση και την κοινωνία, και να πορευτούμε με υπευθυνότητα και σοφία.
Τελικά, μπορεί να καταλήξουμε ότι η μεγαλύτερη φιλοδοξία του Φρανκενστάιν ήταν να
δημιουργήσει το τέλειο ον, αλλά τελικά δημιούργησε τον απόλυτο εφιάλτη για τον ίδιο.
Κάπως έτσι, και εμείς, με τις υπερβολικές φιλοδοξίες μας για τον έλεγχο του αβυσσαλέου
χάους γύρω μας, ίσως καταλήξουμε να παίζουμε με τη φωτιά — και ας πιστεύουμε ότι
κρατάμε την πυρκαγιά σε ένα όμορφο φυσητό γυάλινο θρόισμα. Στο τέλος της ημέρας, η
αλήθεια, όπως το τέρας του Φρανκενστάιν, θα μας βρει, με έναν τρόπο που δεν περιμέναμε,
και θα μας υπενθυμίσει πως η αυτογνωσία δεν έρχεται μόνο με τη σπουδή της σοφίας, αλλά
και με τον τολμηρό χορό της αποδοχής των περιορισμών μας. Έτσι, ας συνεχίσουμε την
αμφισβήτηση — όχι γιατί αμφιβάλλουμε για το αυτονόητο, αλλά γιατί ίσως η αμφισβήτηση
είναι το μόνο πράγμα που μας κρατάει μακριά από το να γίνουμε εμείς οι ίδιοι το τέρας που
προσπαθούμε να ελέγξουμε. Με λίγα λόγια, αμφισβητήστε, αλλά φροντίστε να το κάνετε με
ελαφρότητα — γιατί, ποιος ξέρει, ίσως το τέρας της υπερβολικής φιλοδοξίας να κρύβει
τελικά το πιο απλό, και άρα το πιο σοφό, χάρισμα: την ικανότητα να γελάτε με τον εαυτό
σας, πριν προλάβετε να δημιουργήσετε μια δεύτερη “δημιουργία” που θα θέλει να
καταστρέψει τον κόσμο.
