Βερολίνο: Στο φως με νέα στοιχεία η άγνωστη ιστορία των 7000 περίπου Ελλήνων στρατιωτών και αξιωµατικών του Δ΄ Σώµατος Στρατού σε γερμανικό έδαφος
Έζησαν επί 2,5 χρόνια ως αιχµάλωτοι-φιλοξενούµενοι του Κάιζερ - Κυκλοφόρησε η τρίτη έκδοση του βιβλίου «Οι Έλληνες του Γκαίρλιτς 1916-1919» από τον συγγραφέα, μελετητή και ερευνητή κ. Γεράσιμο Αλεξάτο - Μιλάει αποκλειστικά στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ Συνέντευξη-έρευνα: Αποστόλης Ζώης Μιλάει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ από το Βερολίνο, ο συγγραφέας, μελετητής και ερευνητής κ. Γεράσιμος Αλεξάτος για τους Έλληνες του Γκαίρλιτς, 7000 περίπου στρατιώτες και αξιωµατικοί του Δ΄ Σώµατος Στρατού που έζησαν επί 2,5 χρόνια σε γερµανικό έδαφος ως αιχµάλωτοι-φιλοξενούµενοι του Κάιζερ. Ο Γεράσιµος Αλεξάτος γεννήθηκε και µεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στο Τεχνικό Πανεπιστήµιο του Βερολίνου, όπου για κάποιο διάστηµα εργάσθηκε ως επιστηµονικός συνεργάτης. Διετέλεσε διευθυντικό στέλεχος στη βιοµηχανία και επί δύο δεκαετίες ερευνητής, ελεγκτής εφευρέσεων στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Ευρεσιτεχνιών. Παράλληλα ασχολήθηκε συστηµατικά και επί πολλά χρόνια µε τη µελέτη και την έρευνα σε ειδικά ιστορικά θέµατα των ελληνογερµανικών σχέσεων, τα οποία κατά καιρούς παρουσιάζει σε διαλέξεις ή δηµοσιεύει. Το κυρίως έργο του είναι η ανάδειξη της ξεχασµένης έως πρόσφατα «υπόθεσης Γκαίρλιτς», την οποία περιέλαβε στα βιβλία του «Οι Έλληνες του Γκαίρλιτς, 1916-1919» (2010, υποψήφιο για κρατικό βραβείο λογοτεχνίας 2011) και στο συλλογικό έργο «Εν Γκαίρλιτς, 31/12/1917…» (2014). Ως ειδικός επί του θέµατος συµµετείχε επίσης στον συλλογικό τόµο «Ορόσηµα ελληνο-γερµανικών σχέσεων», που εκδόθηκε το 2010 από το Ίδρυµα Πολιτισµού της Βουλής των Ελλήνων. Ο Γεράσιμος Αλεξάτος μιλάει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η τρίτη έκδοση του βιβλίου του «Οι Έλληνες του Γκαίρλιτς 1916-1919», Απρίλιος 2022, το οποίο όπως τονίζει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ, "δεν έχει μεγάλες διαφορές από την δεύτερη (2015), εάν εξαιρέσουμε το νέο προλογικό σημείωμα με ενδιαφέρουσες επισημάνσεις για την πληθώρα των νεότερων σχετικών εκδόσεων και δημοσιευμάτων, γεγονός που καταδεικνύει ότι το θέμα εξακολουθεί να συγκινεί και να εμπνέει". Η συνέντευξη -Τι θα διαβάσει ο αναγνώστης στην τρίτη έκδοση για τους Έλληνες του Γκαίρλιτς; Μπορείτε να αναφερθείτε σε αυτή την έκδοση; "Η τρίτη έκδοση του βιβλίου μου «Οι Έλληνες του Γκαίρλιτς 1916-1919», Απρίλιος 2022, δεν έχει μεγάλες διαφορές από την δεύτερη (2015), εάν εξαιρέσουμε το νέο προλογικό σημείωμα με ενδιαφέρουσες επισημάνσεις για την πληθώρα των νεότερων σχετικών εκδόσεων και δημοσιευμάτων, γεγονός που καταδεικνύει ότι το θέμα εξακολουθεί να συγκινεί και να εμπνέει. Ημερολόγια και απομνημονεύματα, νεότερο φωτογραφικό υλικό, αφηγήσεις απογόνων της τρίτης πλέον γενιάς, αλλά και ευφάνταστες μυθοπλαστικές δημιουργίες, μεταξύ των οποίων και μία με τη μορφή κόμικ, είδαν τα τελευταία χρόνια το φως της δημοσιότητας. Εντυπωσιακός είναι επίσης ο αυξανόμενος αριθμός αναφορών και παραπομπών στο πόνημά μου σε επιστημονικές εργασίες και δημοσιεύσεις (διπλωματικές, μεταπτυχιακές, έγκυροι ιστορικοί ιστότοποι, περιοδικά στρατιωτικών σχολών), καθώς και η συμπερίληψή του σε προγράμματα σπουδών και στις συλλογές άνω των εκατό επιστημονικών βιβλιοθηκών ανά τον κόσμο. Παρά το γεγονός ότι με την ξεχασμένη έως πρόσφατα «περιπέτεια» του Γκαίρλιτς έχουν ασχοληθεί ήδη αρκετοί ιστορικοί ερευνητές, η μελέτη μου «παραμένει εμβληματική», όπως αναφέρεται σε διπλωματική εργασία του 2021. Στην παρούσα έκδοση κρίθηκε ότι δεν υπήρχε ανάγκη αλλαγών ή συμπληρώσεων, αφενός γιατί το νέο υλικό δεν διαφοροποιεί σε κανένα σημείο την επαρκώς τεκμηριωμένη αφήγηση αλλά αντιθέτως την επιβεβαιώνει, και αφετέρου λόγω του ήδη μεγάλου όγκου των ψηφίδων μικροιστορίας, που συνελέχθησαν, αξιολογήθηκαν και παρουσιάστηκαν στις δύο πρώτες εκδόσεις. Ας αναφερθεί τέλος ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για την τέταρτη έκδοση, εάν συνυπολογίσουμε και την πρώτη γερμανική έκδοση, η οποία κυκλοφόρησε στα τέλη του 2017 όχι ως απλή μετάφραση του ελληνικού κειμένου, αλλά σε συντομευμένη και πλήρως ανασκευασμένη μορφή υπό το πρίσμα των ειδικών ενδιαφερόντων του γερμανικού κοινού". -Πώς προέκυψε όλη αυτή η μεγάλη έρευνα για σας, από την αρχή μέχρι και σήμερα; "Πρόκειται για μία θλιβερή αλλά και συναρπαστική ελληνογερμανική περιπέτεια σε μια κομβική εποχή για την τύχη της Ελλάδας, των Βαλκανίων και ολόκληρης της Ευρώπης (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος, Εθνικός Διχασμός, βουλγαρική κατοχή στην Ανατολική Μακεδονία, μικρασιατική εκστρατεία και Καταστροφή). Όταν λοιπόν προ εικοσαετίας περίπου αποφάσισα να ασχοληθώ με κάποια ειδικά ιστορικά ζητήματα που ενδιέφεραν τις δύο χώρες, κυρίως από την προαναφερθείσα πολυτάραχη περίοδο, «σκόνταφτα» συχνά στο όνομα μιας μικρής πόλης της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, του Γκαίρλιτς. Αποφάσισα τότε να σταθώ για λίγο στην ιστορία τής ιστορικής αυτής πόλης τής πάλαι ποτέ πρωσικής επαρχίας της Σιλεσίας. Τελείως απροσδόκητα, άρχισαν τότε να ανοίγονται μπροστά μου οι σελίδες μιας τραγικής και ξεχασμένης ιστορίας. Όλα ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1916, στη μέση τού Μεγάλου Πολέμου, όταν 7.000 Έλληνες στρατιωτικοί του Δ΄Σώματος Στρατού υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν κάτω από δραματικές συνθήκες τις θέσεις τους στην Ανατολική Μακεδονία και να μεταφερθούν ως υπό περιορισμό «φιλοξενούμενοι» στο Γκαίρλιτς, αφήνοντας τους ντόπιους ελληνικούς πληθυσμούς στο έλεος των Βούλγαρων εισβολέων. Ανθρώπινο πρόσωπο απέκτησε για μένα αυτή η ιστορία, όταν κατά την πρώτη μου επίσκεψη στην εν λόγω πόλη γνώρισα μερικούς απογόνους εκείνων των στρατιωτικών, που είχαν επιλέξει μετά το τέλος του πολέμου να μην επιστρέψουν στην Ελλάδα αλλά να μείνουν για πάντα εκεί. Στα πρόσωπά τους διέκρινα την ειλικρινή αγάπη για την πατρίδα των πατέρων τους, που γνώριζαν έως πρόσφατα μόνο από διηγήσεις, αλλά και κάποια πικρία για τις προσωπικές και οικογενειακές διώξεις και ταλαιπωρίες που είχαν υποστεί. Τότε ήταν που αποφάσισα να ασχοληθώ αποκλειστικά με την τραγική αυτή υπόθεση - δεδομένης μάλιστα και της ανυπαρξίας σχετικής βιβλιογραφίας- να ερευνήσω διεξοδικά την ιστορική συγκυρία που άρπαξε από την πατρίδα τους χιλιάδες ανθρώπους και τους οδήγησε άθελά τους στη Γερμανία του Κάιζερ. Κατέφυγα σε όλες τις διαθέσιμες σε μένα πρωτογενείς πηγές και στις δύο χώρες, ανέτρεξα στα απομνημονεύματα ανθρώπων που πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα και στον ελληνικό και διεθνή Τύπο της εποχής, αλλά και στις προφορικές μαρτυρίες πολλών απογόνων τους, που ζουν σήμερα διάσπαρτοι στη Γερμανία και την Ελλάδα. Στόχος μου ήταν να αφηγηθώ ψύχραιμα και κατά το δυνατόν αμερόληπτα όλα τα επιβεβαιωμένα γεγονότα και να τα ερμηνεύσω, αποφεύγοντας να «δικάσω» ανθρώπους και συμπεριφορές. Ήδη από τις πρώτες παρουσιάσεις τού υπό έκδοση βιβλίου μου φάνηκε ότι η απήχηση θα ήταν απροσδόκητα μεγάλη. Κατακλείστηκα τότε από μηνύματα, που προέρχονταν από όλα τα μήκη και πλάτη των δύο χωρών, από ανθρώπους που ήθελαν να μάθουν για την τύχη των δικών τους ή να προσθέσουν κάτι από τις αφηγήσεις που άκουγαν από τους παππούδες τους ή απλώς για να εκφράσουν τη χαρά που ένιωσαν ξετυλίγοντας τον μίτο αυτής της ξεχασμένης έως πρόσφατα ιστορίας. Το απίστευτο είναι ότι παρά την παρέλευση δεκαπέντε και πλέον ετών η διαδικασία αυτή συνεχίζεται σχεδόν αδιάλειπτα μέχρι και σήμερα¨. -Η ελληνική πολιτεία ασχολήθηκε όσο θα έπρεπε μα αυτή την ιστορική περιπέτεια των Ελλήνων στρατιωτών; "Επί 90 ολόκληρα χρόνια η ελληνική πολιτεία αγνοούσε ή αδιαφορούσε για αυτό το «λεπτό» και «ευαίσθητο» ζήτημα. Ευαισθητοποιήθηκε μόλις στις αρχές του 2000, όταν στο δημοτικό νεκροταφείο του Γκαίρλιτς ανακαλύφθηκαν τυχαία οι τάφοι εφτά Ελλήνων αξιωματικών, μεταξύ αυτών και του τότε διοικητή του Σώματος Χατζόπουλου. Όταν αργότερα ανακάλυψε την ιδιαίτερη σημασία των γεγονότων για τις σχέσεις των δύο χωρών, προχώρησε μέσω των στρατιωτικών ακολούθων της πρεσβείας στο Βερολίνο το 2014 σε τοποθέτηση αναμνηστικής πλάκας με τα ονόματα των Ελλήνων που απεβίωσαν και ετάφησαν στο Γκαίρλιτς, στο ελληνικό τμήμα τού νεκροταφείου. Περιορισμένο ήταν το ενδιαφέρον της και για τις εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα το 2016, την εκατοστή επέτειο από την άφιξη των Ελλήνων". -Να περιμένουμε κι άλλες αποκαλύψεις που θα φωτίσουν άγνωστες πτυχές αυτής της ιστορίας; "Δεν αποκλείεται, εφόσον εξακολουθεί να βγαίνει στην επιφάνεια νεότερο υλικό. Με ενδιαφέρον αναμένουμε, μήπως προκύψουν νέα στοιχεία για μερικές σκοτεινές ακόμα πτυχές, που αφορούν π.χ. τον ακριβή αριθμό των θυμάτων ή τις περιπέτειες των χιλιάδων στρατιωτών που μετά το τέλος του πολέμου εγκατέλειψαν σε συνθήκες πανικού το γερμανικό στρατόπεδο, στην προσπάθειά τους να φθάσουν ακόμα και με τα πόδια στα πλησιέστερα σύνορα και από εκεί με οποιοδήποτε μέσο στην Ελλάδα. Η τύχη πολλών από αυτούς αγνοείται Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η τύχη όσων κατάφεραν να επιβιώσουν εικοσιπέντε χρόνια αργότερα κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, όταν οι κατακτητές έψαχναν διακαώς να εντοπίσουν γερμανομαθείς συνεργάτες, διακείμενους φιλικώς προς τη Γερμανία, μεταξύ αυτών και πολλούς εκ Γκαίρλιτς. Μερικοί από αυτούς, κυρίως εκείνοι που είχαν γερμανίδες συζύγους, βρέθηκαν τότε μεταξύ σφύρας και άκμονος". -Τελικά μετά από αυτή την έρευνά σας τι έχει μείνει σε σας; "Πρώτον, οι απίστευτες θυσίες που υπέστη η πολύπαθη εκείνη γενιά των παππούδων μας (ημών των μεγαλύτερων), οι διαδοχικές επιστρατεύσεις και οι πόλεμοι, οι πανδημίες (ισπανική γρίπη!), οι διώξεις, η προσφυγιά και οι ξεριζωμοί, αλλά ταυτόχρονα και οι μοναδικές στιγμές μεγαλείου που γνώρισε. Επί δέκα ολόκληρα χρόνια οι νέοι αυτής τής όχι και τόσο μακρινής εποχής είχαν ξεχάσει σχεδόν τα επαγγέλματά τους και την ήρεμη οικογενειακή ζωή και είχαν μετατραπεί εκόντες άκοντες σε επαγγελματίες πολεμιστές. Δεύτερον, οι ολέθριες συνέπειες που μπορεί να έχουν στις ζωές των ανθρώπων οι λανθασμένες επιλογές των ιθυνόντων αλλά και οι κάθε λογής φανατισμοί και ακρότητες, που σπέρνουν τυφλά μίση, πάθη και την κακοδαιμονία της διχόνοιας (Εθνικός Διχασμός). Τρίτον, το γεγονός ότι οι άνθρωποι ακόμα και στις πλέον αντίξοες συνθήκες βρίσκουν συνήθως τρόπο να διατηρούν μέσα τους ψήγματα ανθρωπιάς και ελπίδας, δίνοντας χώρο να φυτρώσει το λουλούδι της ανθρώπινης σχέσης και της ειρηνικής δημιουργίας (πνευματική άνθηση στο στρατόπεδο!). Θα πρέπει, τέλος, να απαλλαγούμε όσο γίνεται από κάθε είδους στερεότυπα και αγκυλώσεις, πριν εκφέρουμε γνώμη και πριν αποφανθούμε για εξαιρετικά πολυσύνθετα ιστορικά γεγονότα. Ποιος μπορούσε να φανταστεί ότι ένα σώμα στρατού με φιλοβασιλική και γερμανόφιλη ηγεσία, που αντιμετώπισε επί δεκαετίες ως σύνολο το στίγμα της άδικης κατηγορίας της προδοσίας, αυτό το ίδιο σώμα είχε υποστεί στη Γερμανία διώξεις λόγω του φιλοβενιζελισμού και αντιγερμανισμού σημαντικής μερίδας των αξιωματικών του. Οι στρατιώτες του είχαν βιώσει επί μακρόν το φάσμα της πείνας και του αφόρητου ψύχους, αφήνοντας πίσω τους 400 περίπου νεκρούς (όσους και η ατυχής ελληνική εκστρατεία στη μεσημβρινή Ρωσία το 1919), ενώ μετά την ανακωχή το μεγαλύτερο μέρος τους συμμετείχε ενεργά στη γερμανική επανάσταση των Σπαρτακιστών (Ρόζα Λούξεμπουργκ), όχι βέβαια για την επικράτηση του σοσιαλισμού στην Ελλάδα, όπως μερικοί στην πατρίδα τους κατηγόρησαν ή τους επαίνεσαν, αλλά με αίτημα την άμεση επιστροφή στον τόπο τους".