Συνέντευξη με τον ποιητή Ζαχαρία Προδρόμου – Επιμέλεια: Βάσω Β. Παππά.
Ο Ζαχαρίας Προδρόμου γεννήθηκε και κατοικεί μόνιμα στη Θεσσαλονίκη. Ασχολήθηκε πολύ νωρίς με τη λογοτεχνία, έδωσε όμως κάπως όψιμα τη λογοτεχνική παραγωγή του. Είναι ενεργό μέλος της Ένωσης Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος (Ε.Λ.Β.Ε.) και της Αμφικτιονίας Ελληνισμού με έντονη δραστηριότητα. Έχει βραβευθεί από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών (Π.Ε.Λ) για το έργο του και έχει τιμηθεί από το Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας με ειδική τιμητική διάκριση για την προσφορά του στα Ελληνικά Γράμματα, από την Ένωση Συγγραφέων-Λογοτεχνών Ευρώπης και από το Πανεπιστήμιο Ελεύθερης Επιμόρφωσης του Δήμου Χορτιάτη.
-Κε Προδρόμου, γεννηθήκατε και κατοικείτε στη Θεσσαλονίκη. Τι θυμάστε από τη Θεσσαλονίκη των παιδικών σας χρόνων; Τι αναπολείτε, σήμερα βλέπετε έναν Ζαχαρία Προδρόμου γνώριμο ή πολύ διαφορετικό;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη το 1936 πολύ κοντά στην Καμάρα. Λίγο αργότερα η οικογένειά μου μετακόμισε στο συνοικισμό Κάτω Τούμπα. Κατάφερα να κρατήσω αρκετά πράγματα από την παιδική μου ηλικία. Όμορφα τα προ του πολέμου χρόνια στο σπίτι του Ιερέα παππού μου με την αυλή του γεμάτη λουλούδια και πλέρια καλοσύνη για όλους. Τους δρόμους της προσφυγικής μου γειτονιάς και τα οδυνηρά χρόνια του πολέμου και της κατοχής με τα πρόχειρα καταφύγια, τους βομβαρδισμούς και την αγωνία της επιβίωσης του πατέρα μου, της μητέρας μου και πάνω απ’ όλα μη πάθω τίποτε εγώ 4-5 ετών τότε. Μια συνεχής αγωνία για την επόμενη μέρα μέσα σε μια μικρή κοινωνία, αλλά με καλούς ανθρώπους, ευπροσήγορους και πονετικούς. Η Θεσσαλονίκη άντεχε. Κρατούσε ακόμη την περήφανη αρχοντική της ομορφιά, τους δρόμους της με το λιθόστρωτο κατασκευασμένο από παλιά και κάποια πανέμορφα κτήρια τραυματισμένα που άντεξαν στο χρόνο και τις οβίδες των Γερμανών, μάρτυρες μιας άλλης εποχής. Θα την χαρακτήριζα ως εποχή της ‘’υπόληψης και του αγώνα’’. Τι να πρωτοθυμηθώ από τα χρόνια που ακολούθησαν, θα χρειαστεί ένα βιβλίο ολόκληρο για να περιγραφούν. Μετά σχολείο, γυμνάσιο, πανεπιστήμιο, επάγγελμα, ως εμπορικός αντιπρόσωπος , γάμος, οικογένεια. Δεν έπαψα όμως ποτέ να είμαι ένας ονειροπόλος στοχαστής για πολλά πράγματα, δεδομένου ότι έγραφα από τα χρόνια του γυμνασίου. Τελικά δεν κατάφερα να με αλλάξω. Τα χρόνια που περνούν αλλάζουν μόνο τον αριθμό τους και το βάρος τους.
–Πρόσφατα κυκλοφόρησε η ποιητική σας συλλογή με τίτλο ‘’ Του πάγου τα χρόνια ‘’. Τι είδους ανάγκη σας οδήγησε στη συγγραφή της; Τι είναι για σας πιο σημαντικό όταν γράφετε ποίηση;
Δε θα το έλεγα ανάγκη, αλλά μια οριακή στιγμή που η θύελλα των αναμνήσεων, η ξέχειλη αγάπη για τη ζωή, τους ανθρώπους, την τέχνη, τον έρωτα, τα χρόνια που έφυγαν, τη νοσταλγία, την επικαιρότητα, το αβέβαιο αύριο, συγκρούστηκαν μέσα μου και η έκρηξη δεν άργησε να γίνει και ήταν εκκωφαντική. Ήταν η ώρα που το μολύβι άρχισε να τρέχει στο χαρτί σαν ένα ξέσπασμα πάνω στο αθώο λευκό του χρώμα που με προκαλούσε. Όταν άρχισε να στήνεται η συλλογή, κατάλαβα ασυναίσθητα σχεδόν, ότι είχα περάσει στις πεδιάδες της απόλυτης ελευθερίας με ολάνοιχτα φτερά. Ήταν η αμοιβή μου και το σημαντικότερο που προσφέρει η τέχνη του λόγου στον ποιητή. Την πλήρη ελευθερία σκέψης και λόγου στο μεγαλείο της.
-Έχετε κάποια συγκεκριμένη επιρροή από διαβάσματα;
Για τις διάφορες επιρροές από διαβάσματα, θα έλεγα ότι με γοητεύουν ιδιαίτερα οι γραφές των μεγάλων Ελλήνων ποιητών όπως ο τρόπος που χειρίζονται το λόγο, η εκφραστικότητα, η εφευρετικότητα των λέξεων και εννοιών, η θεματολογία και το τεράστιο ανοιχτό μυαλό τους. Θα αναφέρω ενδεικτικά κάποιους χωρίς να αδικώ τους λοιπούς. Κ. Καβάφης, Οδ. Ελύτης, Γ. Σεφέρης, Γ. Ρίτσος, Ν. Βρεττάκος, Κ. Βάρναλης, Τ. Λειβαδίτης και αρκετοί άλλοι που κράτησαν την Ελληνική ποίηση στο ύψος που της ανήκει και την έκαναν μεγαλειώδη. Η γοητεία της ποίησης και η μελωδικότητά της διαχέεται και συναρπάζει. Η Ελλάδα μας έχει τους ποιητές της που μπορούν να συγκινήσουν όλο τον κόσμο, εξ άλλου οι Έλληνες γεννιούνται ποιητές. Είναι στο DNA τους.
–Ο ποιητής είναι ώριμο τέκνο της ανάγκης και ώριμο τέκνο της οργής όπως λέει και ο Βάρναλης. Με όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, πιστεύετε ότι η Ελλάδα παράγει σήμερα ιδεολογία, πολιτική, πολιτισμό, ελπίδα;
Μια βασική προϋπόθεση για ένα ποιητή, είναι η ευαισθησία ακόμη και σε τι ποσοστό διακατέχεται από αυτήν. Το τονίζω αυτό γιατί ο ποιητής τη χρειάζεται για να λειτουργήσει. Έχει τις λεπτές αισθητήριες κεραίες του και την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεσή του, αντιλαμβάνεται και την ανάγκη και την οργή και επιπλέον την αγάπη και το κάλλος, τον πόνο και τη χαρά, την δυστυχία και την ευτυχία. Έχει όμως το δικό του τρόπο να εκφρασθεί σε οποιονδήποτε χρόνο για όλα όσα τον ερεθίζουν ή τον οδηγούν στην έμπνευση για κάποιο συγκεκριμένο έργο. Έχω ένα άρθρο μου δημοσιεύσει στο λογοτεχνικό περιοδικό της Ε.Λ.Β.Ε με τίτλο ‘’ Περί ποιήσεως ‘’ που θα σας επισυνάψω για να δείτε πως αντιλαμβάνομαι εγώ την ποίηση .
Τώρα με όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, πιστεύω ότι η Ελλάδα σήμερα πρέπει να παράγει ιδεολογία και να την συντηρεί αρκεί να καταφέρουν οι Έλληνες να δουν λίγο πιο μακριά από τον εαυτό τους, λίγο βαθύτερα και πιο αληθινά. Θα έλεγα πραγματικά και σοβαρά, δεν έχουμε χρόνο. Προβλήματα θα υπάρχουν πάντα και δεν εννοώ πολιτικά, αλλά υπαρξιακά πλέον. Τώρα η πολιτική έχει τους ‘’επαγγελματίες’’ της. Εγώ δεν είμαι πολιτικός, αλλά θα πω τούτο μόνο. Ας σκεφτούν με απόλυτο σεβασμό την ΕΛΛΑΔΑ μας, τους ανθρώπους της και την Ιστορία της.
Όσο για τον πολιτισμό, αρκεί να γνωρίζουμε ότι πρέπει να διατηρήσουμε αυτό που είχαμε πάντα. Το τελευταίο διάστημα βλέπω ότι όλοι μιλούν για πολιτισμό και αυτό είναι παρήγορο μέσα στις συνθήκες που επικρατούν σήμερα. Πάντα υπάρχουν καλλιτέχνες σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, λόγιοι και εικαστικοί, πολλοί από αυτούς διάσημοι έως και τελείως άγνωστοι. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι παράγουν πολιτισμό ή προσπαθούν. Η πολιτεία αδυνατεί να τους αγκαλιάσει και εδώ μπαίνει η λέξη ‘’Κυκλώματα’’. Η Ελλάδα θα έχει πάντα πολιτισμό γιατί αυτή τον γέννησε. Εμείς θα συνεχίσουμε να γράφουμε γιατί έτσι γεμίζει η ζωή μας. Γιατί η ελπίδα υπάρχει και γι’αυτήν υπάρχουμε, κι αυτή πεθαίνει τελευταία.
-Ποιος ο ρόλος του διανοούμενου απέναντι στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα;
Είναι πολυδιάστατος. Δεδομένου ότι έχει τη δυνατότητα να ασχοληθεί και να σχολιάσει, να προτείνει λύσεις ή απόψεις θεωρητικά, ακόμη και με τις γραπτές του διαπιστώσεις και μελέτες για θέματα που απασχολούν την ανθρωπότητα γενικά, ή ενός λαού ή μιας πόλης. Ακόμη περισσότερο εάν έχει ειδικευθεί σε ορισμένους τομείς. Οι ιδέες ενός διανοούμενου πολλές φορές οδηγούν σε συμπεράσματα σοβαρά και ωφέλιμα . Ο διανοούμενος ασχολείται και αναφέρεται πάντα σε ένα σύνολο θεμάτων και καταστάσεων που αφορούν τον άνθρωπο, τη ζωή, τον τρόπο της διοίκησης, την διανομή της εξουσίας και τον τρόπο ‘’του σκέπτεσθε ‘’μιας μερίδας ανθρώπων που ασπάζεται τις προτάσεις του ή τις θεωρίες του. Πολλές φορές είναι και ανατρεπτικές για άλλους. Ακόμη ασχολείται και με τα ανθρώπινα συναισθήματα, την αγάπη, τον έρωτα, το μίσος. Γενικότερα ο ρόλος του είναι μια πρόταση με διαφορετική προσέγγιση που φέρει τη σφραγίδα του.
-Πόσο μύθος και πόσο αλήθεια είναι ότι οι ποιητές είναι άνθρωποι των άκρων;
Δεν θα το έλεγα αυτό γιατί θα αναιρούσα όλα όσα προανέφερα. Μπορεί η μία ή η άλλη άποψή τους, να είναι ακραία για κάποιον, αλλά για τον ίδιο τον ποιητή να δηλώνει την απόλυτη αφοσίωση του, ή τον δικό του προσανατολισμό σ’ ένα θέμα ή άνθρωπο. Είναι κατά βάση ένας ελεύθερος άνθρωπος, ένας περιπατητής του ονείρου που ζώνεται το όπλο της ελευθερίας του λόγου του και καλπάζει όπου θέλει χωρίς διόδια και φραγμούς. Μπορεί ακόμη να είναι αιχμηρός, ονειρευτής, σατυρικός, ρομαντικός, ερωτικός, ή πεσιμιστής. Δεν θα συμφωνήσω στο ότι είναι άνθρωποι των άκρων. Μάλλον δε θα το ήθελα εγώ να με αποκαλέσουν ακραίο. Ας μη ξεχνάμε όμως ότι ένας ποιητής μπορεί να σε ματώσει με ένα ροδοπέταλο.
-Πιστεύετε στο Θεό; Υπάρχει μεταφυσική πλευρά μέσα σας;
Η απάντηση είναι ναι. Κοφτή όπως η ερώτηση. Οι άνθρωποι πιστεύουν στο Θεό τους ακόμη και ασυνείδητα. Μόνο που προσφεύγουν σ’ Αυτόν όταν απειλούνται ή επιθυμούν κάτι που δεν μπορεί να το προσφέρει κανείς άλλος. Ο άνθρωπος είναι αδύναμος. Τώρα αν υπάρχει μεταφυσική πλευρά μέσα μου, αυτό φαίνεται ευδιάκριτα μέσα από το συνολικό μου έργο. Ο ποιητής από τη φύση του θα έλεγα έχει μέσα του την υπέρβαση. Το μετα-φυσικό, το μέσον για την απόδραση από τη θλιβερή πραγματικότητα του σήμερα. Με την ευκαιρία, σε λίγο τελειώνω μια άλλη συλλογή μου, όπου όλα τα ποιήματά μου αναφέρονται στα τελευταία δύο χρόνια που είναι γεμάτα από τις οδύνες του τώρα και την αμφιβολία του αύριο.
-Κύριε Προδρόμου, σάς ευχαριστώ πολύ.
Κι εγώ σάς ευχαριστώ θερμά Κα Παππά για την ευκαιρία της συνέντευξης και μένω με την ελπίδα ότι θα τα ξαναπούμε σ’ ένα καλύτερο ‘’ Σήμερα’’. Σας ευχαριστώ για τον χρόνο σας.
ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΣΕΩΣ
Πολλές φορές ακούγεται ή διατυπώνεται το ερώτημα, τι είναι η ποίηση.
Προσωπικά, εάν κάποιος μου έθετε το ίδιο ερώτημα, θα απαντούσα ότι η ποίηση δεν έχει ξεκάθαρο ή τυποποιημένο ορισμό. Ο κάθε ασχολούμενος με την τέχνη της ποίησης θα μπορούσε να δώσει το δικό του ορισμό ή τη δική του άποψη περί του πώς ο ίδιος αισθάνεται και τοποθετεί την ποίηση στη συνειδιακή του υπόσταση και στον υποσυνειδησιακό του ανεξόρυκτο πλούτο.
Η ποίηση δεν είναι μόνο μια τέχνη τοποθέτησης λέξεων, αλλά είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από ένα ωραιοποιημένο συγκινησιακό λόγο. Όταν η πηγή του υποσυνείδητου αναβρύζει συνεχώς και φέρει στην επιφάνεια όσα βρίσκονται καταχωνιασμένα στο βάθος του και δουν το φως του νου του ποιητή και τη λευκή προκλητικότητα του χαρτιού, τότε ο ίδιος ο ποιητής και η πένα του τρέχουν μπροστά σε θέματα και ερωτήσεις, σ’ όσα ίσως αργότερα βρεθούν οι απαντήσεις. Έτσι δημιουργείται ένας νέος δεσμός μεταξύ του ποιητή και του αναγνώστη, χωρίς χρονικό όριο, και συνέχει τους ανθρώπους που αντιλαμβάνονται την υπαρξιακή τους υπόσταση.
Η ποίηση είναι δύναμη. Είναι ισχυρότερη από οποιοδήποτε ορισμό. Γιατί ο ορισμός αυτός θα είχε κάποια όρια ή κάποια θέση οριστικοποιημένη.
Η ποίηση τρέχει μπροστά από κάθε όριο και ψάχνει να βρει απαντήσεις σε ερωτήματα, που ίσως θα τεθούν αργότερα ή ποτέ. Η ποίηση απελευθερώνει τους ανθρώπους, όταν καταφέρνει να βγάζει έξω όσα υπάρχουν μέσα τους και τους καταπιέζουν, αρκεί να ξεκλειδώσουν την κλειδαριά του υποσυνείδητού τους.
Διατυπώνω κάποιες προσωπικές απόψεις πάνω στη συγκεκριμένη ερώτηση περί του ‘’ Τι είναι η ποίηση ‘’, με την αγωνία του καταθέτοντος την άποψή του στο ερώτημα αυτό, που μόνο η επανάληψή του δηλώνει το μέγεθός , το μεγαλείο και την αίγλη του.
Οι εποχές μας είναι δύσκολες όσο ποτέ άλλοτε. Γίνεται προσπάθεια να μας σφραγίσουν οριστικά τις πόρτες κάθε προσπάθειας απόδρασης από ένα επιβεβλημένο κατεστημένο νοητικό φρούριο. Εμείς όμως είμαστε οι μόνοι που μπορούμε να πετάξουμε πάνω από αυτό. Έχουμε τη δύναμη της ποίησης και τα αιώνια φτερά της.
ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ
