Η Ιρανή ακτιβίστρια Ναργκίς Μοχαμαντί τιμάται φέτος με το Νομπέλ Ειρήνης. Εδώ και καιρό στο στόχαστρο του ιρανικού καθεστώτος, βρίσκεται σήμερα για πέμπτη φορά στη φυλακή.«Στο Ιράν ένα μονό κελί δεν μπορεί να συγκριθεί με την απομόνωση στις δυτικές φυλακές», εξηγεί ο Ταγκί Ραχμανί, σύζυγος της Ναργκίς Μοχαμαντί, που βραβεύτηκε με το Νομπέλ Ειρήνης 2023. Και εκείνος πρέπει να το γνωρίζει καλά, μιας και σύμφωνα με τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα είναι «ο δημοσιογράφος με τις περισσότερες φυλακίσεις στο Ιράν».
«Όταν καταλήγεις στην απομόνωση στις ιρανικές φυλακές, είσαι κλειδωμένος και δεν έχεις κανένα μέσο επικοινωνίας. Ούτε και ο,τιδήποτε άλλο – ούτε επισκέψεις, ούτε βιβλία. Φοράς ένα μαντήλι στα μάτια και ακούς μόνο ήχους», δήλωσε ο Ραχμανί στην DW κατά την προβολή της ταινίας «Λευκό Βασανιστήριο», ένα ντοκιμαντέρ που αποκαλύπτει τις μεθόδους ψυχολογικών βασανιστηρίων, στις οποίες υποβάλλονται οι πολιτικοί ακτιβιστές στο Ιράν.
Καταγράφοντας τα «λευκά βασανιστήρια»
Η σύζυγος του Ραχμανί, η Ναργκίς Μοχαμαντί, είναι αναπληρώτρια πρόεδρος του Ιρανικού Κέντρου Υπερασπιστών των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (DHRC), το οποίο απαγορεύτηκε από την ιρανική κυβέρνηση το 2008 – και από σήμερα είναι και κάτοχος του Νομπέλ Ειρήνης. Η Σουηδική Ακαδημία την τίμησε για τον ανένδοτο αγώνα της ενάντια στην καταπίεση των Ιρανών γυναικών και τη δέσμευσή της για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας.
Τα τελευταία 25 χρόνια η Μοχαμαντί έχει συλληφθεί αρκετές φορές και έχει καταδικαστεί σε μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης. Πρώτη φορά φυλακίστηκε το 1998 για έναν χρόνο, επειδή επέκρινε την ιρανική κυβέρνηση. Ακολούθησαν κι άλλες ποινές φυλάκισης, ενώ τον Μάιο του 2016 καταδικάστηκε σε 16 χρόνια κάθειρξη, επειδή «ίδρυσε ένα κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα που υποστηρίζει την κατάργηση της θανατικής ποινής».
Παρ’ όλες τις προσπάθειές του, το καθεστώς δεν κατάφερε να φιμώσει τη φωνή της Μοχαμαντί. Η ακτιβίστρια άρχισε να καταγράφει τα δεινά των συγκρατουμένων της, τις συνεντεύξεις που εμφανίζονται στο βιβλίο «Λευκό Βασανιστήριο». Το ομώνυμο ντοκιμαντέρ της Γκελαρέ Κακαβάντ αναδεικνύει τη βάναυση μεταχείριση των πολιτικών κρατουμένων στην απομόνωση.
Ο όρος «λευκά βασανιστήρια» αναφέρεται σε μια μέθοδο ψυχολογικών βασανιστηρίων που ακολουθείται στο Ιράν: για μεγάλο, αόριστο χρονικό διάστημα οι φυλακισμένοι κρατούνται απομονωμένοι σε ένα κελί όπου τα πάντα είναι εντελώς λευκά.
Μια δύσκολη ταινία
Η ταινία «Λευκό Βασανιστήριο» προβλήθηκε στο Βερολίνο στα τέλη Σεπτεμβρίου. Στην εκδήλωση συμμετείχαν ακτιβιστές, πρώην πολιτικοί κρατούμενοι και συγγενείς κρατουμένων που βρίσκονται σήμερα φυλακισμένοι στο Ιράν.
Η παρακολούθηση της ταινίας δεν είναι εύκολη, καθώς τα βασανιστήρια προβάλλονται αληθοφανώς. Οι ιρανικές αρχές δεν επέτρεψαν να προβληθεί η ταινία, επειδή ακριβώς το «Λευκό Βασανιστήριο» φέρνει στο φως αυτό που δεν πρέπει να γίνεται γνωστό.
Προφανώς, υπήρχαν και σκηνές που ήταν πολύ συνταρακτικές για να προβληθούν. «Η απομόνωση είναι μια πραγματικά οδυνηρή κατάσταση», λέει η Γκελαρέ Κακαβάντ. «Πολλά αποσπάσματα των συνεντεύξεων ήταν συναισθηματικά πολύ φορτισμένα και δεν καταγράφηκαν. Ελπίζω πως οι θεατές θα ταυτιστούν με αυτά τα συναισθήματα καθώς παρακολουθούν την ταινία».
Κινηματογράφηση στα κρυφά
Μεγάλο μέρος των γυρισμάτων έγινε κατά την περίοδο μεταξύ της προτελευταίας και της τρέχουσας φυλάκισης της Μοχαμαντί. Ένα εγχείρημα ολωσδιόλου εύκολο, για το οποίο στήθηκε μία μυστική επιχείρηση.
«Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες γυρίστηκε η ταινία ήταν δύσκολες», λέει ο Βαχίντ Ζαρεζαντέχ. Ο Ιρανός σκηνοθέτης αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του. Στο παρελθόν είχε ανακριθεί και δεχόταν απειλές, επειδή αποκάλυπτε τις συνθήκες που επικρατούν στις φυλακές της χώρας του. «Στα πρώτα λεπτά της ταινίας ο θεατής βλέπει ότι ένας από τους πράκτορες του Υπουργείου Πληροφοριών έχει τηλεφωνήσει στη Μοχαμαντί. Πήγαμε εκεί απροειδοποίητα για να πάρουμε κάποιες συνεντεύξεις. Όμως δεν ταξιδέψαμε μαζί εκεί όπου θα γίνονταν τα γυρίσματα. Η Ναργκίς πήγε χωριστά από εμάς, με τη μοτοσικλέτα της, ώστε να ξεφύγει από τους διώκτες της».
Για πέμπτη φορά στη φυλακή
Μέχρι σήμερα η δοκιμασία της Ναργκίς Μοχαμαντί συνεχίζεται, καθώς αυτή εκτίει την πέμπτη της ποινή φυλάκισης από το 1998.
Τον Δεκέμβριο του 2022 και εν μέσω διαδηλώσεων μετά τον θάνατο της Τζίνα Μαχσά Αμινί, η Μοχαμαντί περιέγραψε τη σεξουαλική και σωματική κακοποίηση των κρατούμενων γυναικών, σε μια έκθεση που δημοσίευσε το BBC.
Τον Ιανουάριο του 2023 ακολούθησε μια συγκλονιστική έκθεση που περιγράφει λεπτομερώς τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στις φυλακές Εβίν. Η συγκεκριμένη έκθεση περιελάμβανε και έναν κατάλογο με 58 κρατούμενους, καθώς και τις ανακρίσεις και τα βασανιστήρια στα οποία αυτοί υποβάλλονται. Από το 1972 μέχρι σήμερα η φυλακή Εβίν είναι η σημαντικότερη φυλακή πολιτικών κρατουμένων στο Ιράν.
Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς
