Του Αγαθοκλή Αζέλη*
Κύριε Αντιπεριφερειάρχα, σεβαστοί εκπρόσωποι των αρχών, κυρίες και κύριοι!
Γιορτάζουμε και φέτος την επέτειο της εθνικοαπελευθερωτικής Επανάστασης του 1821 και τιμούμε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, που αποτελεί σύμβολο αισιοδοξίας και χαράς για τον Ορθόδοξο χριστιανό άνθρωπο. Από τα χρόνια που ο ομιλών ήταν μαθητής –φαντάζομαι κι από πολύ παλιότερα- υπάρχει μια διάχυτη προκατάληψη εις βάρος των πανηγυρικών λόγων· αντιμετωπίζονται σαν ένα αναγκαίο κακό, για την ανοχή του οποίου οι ακροατές αισθάνονται ότι πρέπει να οπλιστούν με μια δόση υπομονής που στα σχολεία μας μάλιστα ξεπερνάει τις απαιτήσεις του καθημερινού σχολικού μαθήματος. Γιατί άραγε; Μήπως φταίει εν μέρει η ρητορική προσκόλληση και η παράλληλη απουσία σύγχρονου προβληματισμού για τα ιστορικά ζητήματα; Κι αν εν μέρει φταίει εκείνη η ρητορική προσκόλληση, μήπως μέρος της ευθύνης αναλογεί στην περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα, η οποία ακκιζόμενη στην αυτάρεσκη επιδεικτική άνεση της άγνοιάς της αδιαφορεί εκ συστήματος για πράγματα περασμένα; Τέλος, μήπως είναι συνυπεύθυνα τα ΜΜΕ, τα οποία κατά κανόνα μόνο συγκυριακά, όπως για παράδειγμα σε κάποια επέτειο, ασχολούνται με θέματα που άπτονται πνευματικών, ιδιαιτέρως δε ιστορικών ζητημάτων, επομένως δεν διαπλάθουν μια κοινή γνώμη πρόθυμη για ιστορικό στοχασμό και γενικότερο αναστοχασμό;
Σ’ αυτό το σημείο τίθεται εκ των πραγμάτων έντονα το ζήτημα, αν έχει απομείνει κάποια αξία στον εορτασμό επετείων και στους πανηγυρικούς λόγους. Η απάντησή μας είναι ότι ασφαλώς έχουν μεγάλη παιδευτική και κοινωνικά διαμορφωτική αξία, αρκεί να μην εμμένουν σε έναν αυτοαναφορικό ρητορισμό. Εφόσον έχουν ως αντικείμενο τον στοχασμό για το παρελθόν, συναντούν αξιακά την επιστήμη της Ιστορίας και τις καλές τέχνες. Για να θυμηθούμε τον μεγάλο ποιητή μας, τον Γιώργο Σεφέρη, σβήνοντας κανείς ένα κομμάτι από το παρελθόν, σβήνει παράλληλα και ένα κομμάτι από το μέλλον κι είναι η ζωή άχαρη και μοιάζει με ακατοίκητο σπίτι. Σ’ αυτή τη βάση γράφτηκαν και οι παρακάτω σκέψεις.
Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί σημείο συνάντησης δύο διαφορετικών παραγόντων. Από τη μια μεριά έχουμε την εξαθλίωση του ελληνικού πληθυσμού από πλευράς βιοτικού επιπέδου μετά την πρόσκαιρη ευμάρεια της εποχής των Ναπολεόντιων πολέμων κι από την άλλη την συστηματική προσπάθεια του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, με κύριο μοχλό τα σχολεία και τον έντυπο λόγο, να διαμορφώσει φιλελεύθερες συνειδήσεις, οι οποίες θα διεκδικούσαν μεταξύ άλλων και την εθνική τους ανεξαρτησία. Πρέπει λοιπόν σ’ αυτό το σημείο να τονιστεί κάτι που δυστυχώς συχνά λησμονιέται σε περιόδους ομαλού βίου, η καθοριστική δηλαδή σημασία της μόρφωσης και του κύριου φορέα της, του σχολείου, για τη συνειδητοποίηση, τη διεκδίκηση και κατοχύρωση των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων.
Η ανάμνηση της Επανάστασης του 1821 αποτελεί ένα πολύ σημαντικό σημείο αναφοράς για την εποχή μας, την εποχή του υπερβολικού ατομισμού. Άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα και επαγγέλματα, φτωχοί και πλούσιοι, αγρότες, τεχνίτες, λόγιοι, κληρικοί, κλεφταρματολοί, πλοιοκτήτες, ακόμη και πρόκριτοι, παραμερίζοντας αίφνης τα στενά προσωπικά συμφέροντα, ενώθηκαν σε κοινό αγώνα κατά του ξένου δυνάστη, ριψοκινδυνεύοντας να χάσουν εντελώς τα όποια κεκτημένα τους –για άλλους αυτό ήταν κάποια περιουσία ή αξίωμα, για άλλους πάλι η ίδια η ζωή τους. Δεν θα αναφερθώ σε γεγονότα τα οποία όλοι γνωρίζετε. Θα προτιμούσα να αναφερθώ σε θέματα που θίγονται ελάχιστα, γιατί θεωρείται ότι αμαυρώνουν την επιθυμητή εικόνα της Επανάστασης, εικόνα που όμως αφαιρεί από τις λαμπρές εκείνες στιγμές τη ζωντάνια τους και τις μετατρέπει σε αψεγάδιαστο εξώφυλλο ιλουστρασιόν περιοδικού. Κι όμως, καθώς λέγεται, από τα λάθη του μαθαίνει κανείς.
Κορυφαία λοιπόν εκδήλωση του ελληνικού λαού η Επανάσταση του 1821, σηματοδοτεί την έκφραση της σύγχρονης εθνικής συνείδησης των Νεοελλήνων. Αποτέλεσε αντικείμενο θαυμασμού όλων των πολιτισμένων λαών της γης, οι οποίοι, ανεξαρτήτως της πολιτικής των κυβερνήσεών τους, έσπευσαν να συνδράμουν τον επαναστατημένο Ελληνισμό με κάθε τρόπο, με την υλική και την ηθική στήριξη, ακόμη και με την ίδια τους τη ζωή. Λαμπρό παράδειγμα ο μεγάλος εκπρόσωπος της ρομαντικής λογοτεχνίας Λόρδος Βύρων. Γέννησε δηλαδή την έννοια της διεθνιστικής αλληλεγγύης, κάτι που σε τελευταία ανάλυση ήταν αναμενόμενο για έναν κόσμο που ζώντας με το όνειρο της αρχαίας Ελλάδας, την έβλεπε μπροστά του να αναγεννάται μέσα από τις στάχτες της. Παράλληλα λειτούργησε ως πρότυπο για άλλους μικρούς γειτονικούς λαούς, οι οποίοι διδάχθηκαν τον τρόπο διεκδίκησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της εθνικής τους ανεξαρτησίας: Σέρβοι, Βούλγαροι και Ρουμάνοι –για να αναφέρω κάποια παραδείγματα- ακολούθησαν το ελληνικό πρότυπο.
Όμως σε μια γιορτή της Επανάστασης του 1821 δεν πρέπει να ξεχάσουμε τις συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στο στρατόπεδο των επαναστατών, συγκρούσεις που έλαβαν τον χαρακτήρα εμφύλιου σπαραγμού και οδήγησαν σχεδόν στην πλήρη κατάσβεση της επανάστασης από τον εχθρό. Την ώρα που έσβηναν οι τελευταίες επαναστατικές εστίες στην Πελοπόννησο κάτω από τη βία του δυνάστη, Έλληνες αλληλοεξοντώνονταν, θεωρώντας ο καθένας ότι έχει το απόλυτο δίκιο και ότι πρέπει να το επιβάλει στους άλλους με τη βία, αδυνατώντας να συμβιβάσουν τις βουλήσεις τους με αμοιβαίες υποχωρήσεις και κοινό κέρδος. Φτάσαμε στο σημείο, η βία του συμπατριώτη που ανήκε σε διαφορετική παράταξη να συναγωνιστεί σε ένταση τη βία του κατακτητή. Τέτοιες παρεκτροπές μας διδάσκουν ότι πρέπει να εμμένουμε στην ανοχή, αν όχι στην υπεράσπιση της αντίθετης γνώμης. Όπως έγραφε ο διαπρεπής διαφωτιστής, «διαφωνώ με όλα όσα λες, θα υπερασπιστώ όμως με τη ζωή μου το δικαίωμά σου να εκφράζεις ελεύθερα την άποψή σου». Παράλληλα αυτές οι παρεκτροπές μας διδάσκουν ότι οφείλουμε να τοποθετούμε το συλλογικό συμφέρον πάνω από το ατομικό. Γιατί όταν ένας λαός συλλογικά πορεύεται καλά, τότε υπάρχουν οι αντικειμενικές προϋποθέσεις για να ευημερήσουν και τα άτομα. Τα προαναφερθέντα δραματικά γεγονότα δεν εξουσιοδοτούν όμως γνωστό τηλεοπτικό κανάλι να προσεγγίζει γενικευτικά και σκανδαλοθηρικά τη διχόνοια των αγωνιστών, είτε εμπιστευόμενο μη επαρκώς ειδικούς συνεργάτες είτε υπολογίζοντας στην άγνοια του κοινού.
Σκοπός αυτής της ομιλίας δεν είναι η διάδοση ενός αρνητισμού και πεσσιμισμού με αφορμή την Επανάσταση του 1821. Τα λαμπρά αποτελέσματά της είναι γνωστά και διαρκώς παρόντα. Η ομιλία τούτη εκφωνείται από έναν Έλληνα εκπαιδευτικό ελεύθερου ελληνικού σχολείου, κάτι που είναι απόρροια της εποποιίας των προγόνων μας. Οι δυνάμεις του καλού, οι δυνάμεις της δημιουργίας τελικά υπερίσχυσαν, κι αυτό αποδεικνύει πάνω απ’ όλα τη μεγαλοσύνη και τη γενναιότητα εκείνων των ανθρώπων. Η αυταπάρνησή τους βλάστησε κι εμείς γευόμαστε τους καρπούς. Βεβαίως ο αγώνας ποτέ δεν τελειώνει, απλώς μετασχηματίζεται. Στις μέρες μας παίρνει την μορφή ενός συλλογικού αγώνα για τη συλλογική οικονομική επιβίωση της χώρας μας και συνάμα τη διατήρηση της ατομικής και εθνικής μας αξιοπρέπειας. Και μας μένει ιερή παρακαταθήκη, εγγύηση της ελευθερίας και της ελπίδας μας, η ρήση του πρωτομάρτυρα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, του Ρήγα Βελεστινλή, «όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά», όποιος σκέφτεται ελεύθερα σκέφτεται σωστά. Αυτό ίσως είναι και το σπουδαιότερο μήνυμα του σημερινού εορτασμού.
Κυρίες και κύριοι,
Έχουν περάσει σχεδόν δύο αιώνες από την επανάσταση του 1821. Ποια είναι η κατάσταση του κράτους μας και ποια της παιδείας μας; Η χώρα μας βιώνει τα τελευταία χρόνια μια καθολική κρίση η οποία εξελίσσεται σπειροειδώς γύρω από την οικονομική κρίση. Αξίες αιώνων και θεσμοί για τους οποίους θυσιάστηκαν πολλοί συμπατριώτες μας τίθενται εν αμφιβόλω ή ακόμη και καταρρακώνονται. Μια θύελλα σχεδόν αυτοτροφοδοτούμενη σαρώνει τον δημόσιο βίο και ο μέσος Έλληνας βρίσκεται σε αδιέξοδο. Όμως αυτό που φαίνεται να ξέσπασε αιφνιδιαστικά σαν ολικό πρόβλημα με οικονομική βάση, φαινόταν απειλητικά προδιαμορφωμένο στην εξέλιξη της παιδείας μας συνολικά και της δημόσιας εκπαίδευσής μας ειδικότερα. Ένας ιδιόμορφος πολιτιστικός νεοπλουτισμός από τη μια, σε συνδυασμό με μια ιδιαιτέρως απαιτητική αλλά περισσότερο εξετασιοκεντρική παρά παιδευτική εκπαίδευση, η οποία υπηρετούσε μάλλον τον τύπο παρά την ουσία, δηλαδή τη διαμόρφωση σφαιρικών προσωπικοτήτων, οδήγησε στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας μάλλον ανερμάτιστης, στην οποία δίνουν τον τόνο τα διαφημιστικά προτάγματα ημιμαθών υπαλλήλων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, παρά οι δοκιμασμένες συμβουλές των ανθρώπων του πνεύματος. Η λατρεία του υλισμού οδήγησε στην υπερχρέωση κι αυτή με τη σειρά της στην κατάρρευση, ενώ μια άμοιρη παιδείας κοινή γνώμη παρατηρεί ενεός τις εξελίξεις χωρίς να γνωρίζει πώς πρέπει να αντιδράσει εποικοδομητικά. Αν η συστηματική παιδεία χτίζει έθνη και πολιτισμούς, (όπως έδειξε υποδειγματικά η επανάσταση του 1821) η ελλειμματική εκπαίδευση και η υποκουλτούρα τα αποσαθρώνουν. Η αποσβολωτικά απαξιωτική στάση Ελληνοπαίδων από την 28η Οκτωβρίου και εξής απέναντι σε θεσμούς, σύμβολα και δημόσια πρόσωπα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η κατάσταση του νεοελληνικού κράτους φαίνεται να είναι αντάξια της επένδυσης στην παιδεία της. Ο βαθμός της συνακόλουθης αξιοκρατίας του επίσης.
Σε τι μπορεί λοιπόν να μας βοηθήσει η ιστορική αναδρομή στην εποχή της Εθνικής Παλιγγενεσίας; Στη συνειδητοποίηση του διαχρονικού προτάγματος «δράξασθε παιδείας», αδράξτε τη μόρφωση. Εσείς που βρίσκεστε τούτη τη στιγμή απέναντί μου, αποτελείτε βασικό δομικό στοιχείο της ελληνικής κοινωνίας και του κρατικού μηχανισμού συνάμα. Στηρίξτε το δημόσιο σχολείο, ώστε να στηρίξει εκείνο με τη σειρά του την κοινωνία στον αγώνα της για τη νέα παλιγγενεσία. Οι δε ευκατάστατοι συμπολίτες ας μιμηθούν τους γενναιόδωρους εθνικούς ευεργέτες του παρελθόντος, οι οποίοι τόσα δαπάνησαν για την παιδεία και τον πολιτισμό.
Κύριε αντιπεριφερειάρχα, κυρίες και κύριοι εκπρόσωποι των αρχών, ο ομιλών έχει την τιμή να διδάσκει στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων, ένα φυτώριο επιστημοσύνης, καλλιτεχνικής ευαισθησίας, ήθους και πολιτισμού, το οποίο διαθέτει εκσυγχρονισμένη την ορμή και τη βούληση των σχολείων της προεπαναστατικής περιόδου. Βλέπει εκεί μια νέα γενιά ώριμη και αγωνιστική, πρόθυμη να μας οδηγήσει σε μια νέα εποχή λύσεων και όχι αναπαραγωγής προβλημάτων. Περιβάλλετε αυτά τα παιδιά και τους δασκάλους τους με την αναγκαία εμπιστοσύνη και στήριξη, ηθική, διοικητική και οικονομική! Δίπλα δε στα δικά μας παιδιά, και όλα τα σχολεία που υπάγονται στη δικαιοδοσία σας. Θα προσφέρετε έργο αναγκαίο και διαχρονικής αξίας, θα ασφαλτοστρώσετε έναν μονόδρομο.
Σας ευχαριστώ!
*Ο Αγαθοκλής Αζέλης γεννήθηκε το 1963 στη Μηλιά Μετσόβου. Σπούδασε στην Αθήνα, στη Φιλοσοφική Σχολή. Υπότροφος του αυστριακού κράτους, του κληροδοτήματος «Σοφίας Σαριπόλου» και του «Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσσης», παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης, όπου εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο αντικείμενο της Ιστορίας, έλαβε δε τον τίτλο του διδάκτορα με άριστα και τιμητική διάκριση. Εργάστηκε ως έμμισθος ερευνητής στην Ακαδημία Επιστημών της Αυστρίας, ως Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, όπου δίδαξε ελληνική γλώσσα, λογοτεχνία και ιστορία των ιδεών, και ως καθηγητής στο αγγλόφωνο «Διεθνές Σχολείο της Βιέννης». Από το 1997 διδάσκει στη Μέση Εκπαίδευση στην Ελλάδα ως φιλόλογος, ενώ κατά τα έτη 1999-2003 οργάνωσε τα Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Νομού Τρικάλων διατελώντας προϊστάμενος της υπηρεσίας. Εκ των συγγραφέων του σχολικού εγχειριδίου Ιστορίας Γ΄ Λυκείου θεωρητικής κατεύθυνσης, έχει συγγράψει εξωσχολικά βοηθήματα, ενώ βραβεύτηκε από το αυστριακό κράτος για τη μετάφραση γερμανόφωνης λογοτεχνίας στα ελληνικά. Έχει συμμετάσχει με ανακοινώσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια με επιστημονικό ή εκπαιδευτικό περιεχόμενο και έχει δημοσιεύσει μελέτες σε ελληνικές και αυστριακές επετηρίδες και συλλογικά έργα, στα ελληνικά και στα γερμανικά αντιστοίχως. Έχει συνεργαστεί με ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά και έχει δημοσιεύσει δύο ποιητικές συλλογές, με τίτλο «Νύχτες στο θρυμματισμένο ενυδρείο» και «Εωθινές Επιγνώσεις». Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα γερμανικά και στα ισπανικά. Τα τελευταία πέντε χρόνια εργάζεται ως καθηγητής φιλόλογος στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων.
