Γράφει ο Χρίστος Αλεξόπουλος
Η κρίση, που προκάλεσε η εισβολή των ρωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία, από το ένα μέρος συμβάλλει στην αποτύπωση της απανθρωπιάς και της κτηνωδίας, που μπορεί να έχει η δραστηριοποίηση του ανθρώπου ανάλογα με την οπτική διαχείρισης της πραγματικότητας. Από το άλλο μέρος όμως παρέχει την ευκαιρία αναζήτησης και αντιμετώπισης των γενεσιουργών αιτίων τέτοιων φαινομένων, όπως η στάση της ρωσικής ηγεσίας και γενικότερα της παγκόσμιας κοινότητας και των ισχυρών γεωπολιτικών παικτών.
Ταυτοχρόνως δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την έναρξη διαλόγου σχετικά με την διαμόρφωση ενός βιώσιμου συστήματος ασφαλείας, το οποίο θα ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα, που ισχύουν στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και του υψηλού βαθμού αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών σε συνθήκες ταχύτατης ροής του χρόνου και μεγάλου κινδύνου λήψης μη λειτουργικών και επικίνδυνων αποφάσεων στο πολιτικό πεδίο.
Η ουκρανική κρίση αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα, αρκεί να αξιοποιηθεί εγκαίρως ως αφετηρία για την αναζήτηση και οικοδόμηση ενός σύγχρονου συστήματος ασφαλείας, το οποίο δεν αναπαράγει τις ανισορροπίες του παρελθόντος. Όσο περισσότερο καθυστερεί η συνειδητοποίηση, ότι ο τρόπος σκέψης και προσέγγισης της πραγματικότητας στο πλαίσιο του ισχύοντος συστήματος ασφαλείας δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες και πρέπει να αλλάξει, τόσο πιο βαρύ θα είναι το τίμημα, που θα «πληρώνει» η ανθρωπότητα.
Ήδη είναι ορατές σε παγκόσμιο επίπεδο οι παρενέργειες της ουκρανικής κρίσης. Δεν χάνονται μόνο ανθρώπινες ζωές. Δυστυχώς καταστρέφεται η Ουκρανία, ενώ και οι κοινωνίες γενικότερα υφίστανται τις επιπτώσεις της αντίδρασης στην απόφαση του ρώσου προέδρου να εισβάλλει ο ρωσικός στρατός σε αυτή την χώρα. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund) επισημαίνει, ότι «ο συνειζόμενος πόλεμος και οι σχετικές κυρώσεις θα έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομία».
Υψηλό 10ετίας εγγίζει το πετρέλαιο, ενώ καταγράφονται τιμές ρεκόρ στο φυσικό αέριο και στο αλουμίνιο. Αυτή η εξέλιξη βέβαια συνεπάγεται αυξήσεις στις τιμές των προϊόντων, άνοδο του πληθωρισμού και συρρίκνωση της ποιότητας ζωής σε μεγάλα τμήματα των κοινωνιών με παράλληλη αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων.
Πρέπει δε να επισημανθεί, ότι δεν αποτελεί λύση για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των χωρών ο προσανατολισμός σε μη βιώσιμες μορφές ενέργειας.
Για παράδειγμα, μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το νέο γεωπολιτικό τοπίο, που διαμορφώνεται, ωθεί την ελληνική κυβέρνηση να αναζητήσει εναλλακτικούς τρόπους κάλυψης των ενεργειακών αναγκών της χώρας, ώστε να συγκρατηθεί η εκτόξευση των τιμών.
Βασική προτεραιότητα είναι η προμήθεια ενέργειας από την Βουλγαρία, η οποία παράγεται σε πυρηνικά εργοστάσια. Στη Σόφια μάλιστα κατασκευάζεται και νέο πυρηνικό εργοστάσιο, το οποίο εκτιμάται, ότι θα είναι έτοιμο το 2026.
Με άλλα λόγια γίνονται επιλογές, οι οποίες μακροπρόθεσμα υποσκάπτουν την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και της βιοποικιλότητας, ενώ θα συσσωρεύονται τα ραδιενεργά σκουπίδια.
Η ασφάλεια μιας κοινωνίας ή της παγκόσμιας κοινότητας δεν εξαρτάται πλέον μόνο από την αποφυγή πολεμικών συγκρούσεων, αλλά στηρίζεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στην διαμόρφωση βιώσιμων συνθηκών.
Πραγματικά τίθενται ερωτηματικά ως προς τις δυνατότητες του πολιτικού συστήματος σε πλανητικό επίπεδο να διαχειρισθεί την σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα, όταν ακόμη και στο εθνικό πεδίο προκαλεί επικίνδυνες ανισορροπίες. Εκτός εάν η πολιτική έχει εκφυλισθεί σε επικοινωνιακή διαχείριση της μη ελεγχόμενης εξέλιξης.
Για παράδειγμα η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen δήλωσε, ότι είναι υπέρ της ένταξης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού τα 27 κράτη μέλη αποφάσισαν να στείλουν όπλα στην Ουκρανία.
Μετά την δήλωση της von der Leyen ο πρόεδρος της Ουκρανίας Volodymyr Zelenskyy υπέγραψε αίτηση άμεσης ένταξης στην ΕΕ. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Charles Michel αντέδρασε λέγοντας, ότι υπάρχουν «διαφορετικές απόψεις και ευαισθησίες» μεταξύ των κρατών μελών. Εξάλλου την απόφαση θα λάβει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και όχι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Είναι σκόπιμο δε να επισημανθεί, ότι από το 2017 εκκρεμεί αίτηση της Ουκρανίας για ένταξη στην ΕΕ. Για να εξετασθεί και να γίνει αποδεκτή η έναρξη ενταξιακών διαδικασιών, πρέπει να εφαρμόσει η Ουκρανία δημοκρατικούς κανόνες και να περιορίσει την διαφθορά.
Μπορεί η γενική συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (2.3.2022) να καταδίκασε με μεγάλη πλειοψηφία την εισβολή των ρωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία και πολύ σωστά να ζήτησε την άμεση αποχώρηση τους από την χώρα. Η ασφάλεια όμως έχει πολύ ευρύτερα όρια και απαιτεί ανάλογη διαχείριση από τις κοινωνίες και τις πολιτικές τους ηγεσίες.
Είναι σημαντικό, ότι στο πλαίσιο της δημοκρατικής λειτουργίας οργανώθηκαν σε πολλές χώρες διαδηλώσεις από τους πολίτες για την ειρήνη και την έκφραση αλληλεγγύης. Στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στην Ολλανδία, στην Δανία, στην Τσεχία, στην Γερμανία, στην Ιταλία, στο Ισραήλ και σε άλλες χώρες οι πολίτες εξέφρασαν την στήριξη τους στο λαό της Ουκρανίας και καταδίκασαν την ρωσική πολιτική.
Ακόμη και στην Ρωσία πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις, αλλά παράλληλα έγιναν και πολλές συλλήψεις διαδηλωτών (πάνω από 10.000 μέχρι την συλλογή των στοιχείων για την συγγραφή αυτού του άρθρου).
Βέβαια κατεγράφησαν και πολύ αρνητικές αντιδράσεις από κράτη, όπως είναι η Γερμανία, διότι άλλαξαν πολιτική κατεύθυνση και στο πλαίσιο της λογικής της ισχύος αποφάσισαν την επένδυση στους εξοπλισμούς για την απόκτηση ηγετικού ρόλου στην γεωπολιτική σκακιέρα και την αποτροπή επεκτατικών κινήσεων. Συγκεκριμένα θα δαπανηθούν 100 δισεκατομμύρια ευρώ για αυτό το σκοπό τα αμέσως επόμενα χρόνια. Αυτομάτως τίθεται το ερώτημα, γιατί δεν επενδύονται αυτά τα ποσά στην οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού γεωπολιτικού ρόλου, ο οποίος προωθεί την ειρήνη και παράλληλα δρομολογεί διάλογο σε πλανητικό επίπεδο για την διαμόρφωση ενός σύγχρονου και λειτουργικού συστήματος ασφαλείας με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον στις πλανητικές τους διαστάσεις.
Το παγκόσμιο σύστημα ασφαλείας, που στηρίζεται στον γεωπολιτικό ρόλο εθνικών οντοτήτων με ισχυρό πληθυσμιακό, οικονομικό και πολιτικό εκτόπισμα σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης με υψηλό δείκτη αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών, είναι πλέον εμφανές, ότι δεν οικοδομεί σχέσεις συνεργασίας των κρατών, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα και εκφράζονται στο πλαίσιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ούτε προωθεί την ειρήνη με ουσιαστικό τρόπο.
Επίσης είναι πολύ αρνητικό, ότι οι αντιδράσεις των πολιτών (π.χ. διαδηλώσεις) δεν υπερβαίνουν την λογική του συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών με σημείο αναφοράς τα εθνικά όρια, το οποίο παράγει υψηλό βαθμό διακινδύνευσης. Για παράδειγμα η πιθανή εκπομπή ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα λόγω της φωτιάς στο πυρηνικό εργοστάσιο της Saporischschja, η οποία προκλήθηκε από επιθετική ενέργεια, δεν θα έχει επιπτώσεις μόνο σε αυτή την περιοχή. Το ίδιο συμβαίνει και με τις επίπονες παρενέργειες σε πλανητικό επίπεδο λόγω της λήψης οικονομικών μέτρων κατά της Ρωσίας.
Η οπτική της ασφάλειας, που κυριαρχεί σε πλανητικό επίπεδο δεν αντιμετωπίζει τα γενεσιουργά αίτια, ούτε επιλύει τα προβλήματα στις διακρατικές ανισορροπίες, που δημιουργούνται από τις σχέσεις εξάρτησης, οι οποίες διαπερνούν την πραγματικότητα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.
Η οριοθέτηση δε του εθνικού συμφέροντος με σημείο αναφοράς την οικονομία ανεξάρτητα από την ύπαρξη κοινωνικών ανισοτήτων και όχι την πραγμάτωση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος στις πλανητικές τους διαστάσεις, διαμορφώνει συνθήκες ρευστότητας και υψηλής διακινδύνευσης.
Άμεσα πρέπει να αναζητηθεί από την παγκόσμια κοινότητα ένα άλλο σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης, το οποίο ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες της δυναμικής της εξέλιξης, ενώ παράλληλα υπηρετεί το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον χωρίς εθνικά όρια.
