Μιλά σήμερα ο καθηγητής Ιατρικής του πανεπιστημίου Harvard κ. Γεώργιος Τσώκος, με αφορμή την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του τμήματος Ιατρικής του πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
«Οπωσδήποτε ότι είμαι και ότι κατάφερα το χρωστάω στην Ελλάδα. Ήμουν τυχερός που είχα καταπληκτικούς δασκάλους από το Δημοτικό μέχρι την ειδικότητα παθολογίας.
Την αγάπη για τα γράμματα μου την έδωσε η πρώτη μου δασκάλα, η κυρία Αργυρούλα Συρμακέζη. Στο Α’ Γυμνάσιο αρρένων Χαλκίδος είχα το προνόμιο να έχω για καθηγητή τον κύριο Τριανταφυλλόπουλο, τον μεγαλύτερο μελετητή του Παπαδιαμάντη, ο οποίος μου ενέπνευσε την αγάπη για τον καθαρό και αποδοτικό λόγο».
Αυτό δηλώνει σήμερα ο καθηγητής Ιατρικής του πανεπιστημίου Harvard Γεώργιος Τσώκος, με αφορμή την τελετή αναγόρευσης σε επίτιμο Διδάκτορα του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στο αμφιθέατρο Ιπποκράτης στη Βιόπολη.
Η συνέντευξη
• Κ. Τσώκο είστε σήμερα ένα από τα πιο ενεργά πρόσωπα της Αμερικής στην έρευνα.
Έχετε δεκατεσσερα ενεργά χρηματοδοτικά προγράμματα … Θέλετε να μας πείτε πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι η παρακολούθηση όλων αυτών και κυρίως το να φτάσετε σε ένα τέτοιο υψηλό επιστημονικό επίπεδο;
Τα κυριότερα κριτήρια για την απονομή προγραμμάτων ειναι η σημαντικότητα τού υπό μελέτη προβλήματος, η καινοτομία που φέρνει στο πεδίο έρευνας και φυσικά η ανάλυση του προγράμματος.
Η επίβλεψη προγραμμάτων είναι απαιτητική. Μετά την απόκτηση ενός προγράμματος το πιο σημαντικό είναι η στελέχωση με ικανούς συνεργάτες.
Αυτή την στιγμή 6 απο περίπου 35 επιστημονικούς συνεργάτες είναι Έλληνες οι οποίοι προσφέρουν σημαντικά.
Με την Ιατρική Σχολή της Λάρισας έχουμε υπογράψει ένα μνημόνιο ανταλλαγής επιστημόνων και πιστεύω ότι θα έχουμε την ευκαρία να εκπαιδεύσουμε περισσότερους Έλληνες».
• Ποια ήταν η συνταγή της επιτυχίας; Σας βοήθησε σε κάτι η Ελλάδα; Είστε περήφανος για την ελληνική σας καταγωγή;
«Οπωσδήποτε ότι είμαι και ότι κατάφερα το χρωστάω στην Ελλάδα. Ήμουν τυχερός που είχα καταπληκτικούς δασκάλους από το Δημοτικό μέχρι την ειδικότητα παθολογίας.
Την αγάπη για τα γράμματα μου την έδωσε η πρώτη μου δασκάλα, η κυρία Αργυρούλα Συρμακέζη.
Στο Α’ Γυμνάσιο αρρένων Χαλκίδος είχα το προνόμιο να έχω για καθηγητή τον κύριο Τριανταφυλλόπουλο, τον μεγαλύτερο μελετητή του Παπαδιαμάντη, ο οποίος μου ενέπνευσε την αγάπη για τον καθαρό και αποδοτικό λόγο.
Στην Ιατρικη Σχολη είχα δάσκαλο τον κ.Γαρδίκα ο οποόος ήταν ο πρώτοτυπος κλινικός ερευνητής με εντυπωσιακή επιτηδειότητα τόσο στην κλινική όσο και στην βασική επιστήμη -και αυτός σημάδευσε την σταδιοδρομία μου εντυπώνοντας τη διακαή επιθυμία να είμαι ικανός κλινικός, να αναγνωρίζω σημαντικά προβλήματα και να τα μεταφέρω στο εργαστήριο ζητώντας την λύση τους.
Στην Α’ Παθολογική κλινική του πανεπιστημίου Αθηνών είχα την ευκαιρία να μαθητεύσω με τον κύριο Παπαμιχαήλ ο οποίος μου ενέπνευσε την αγάπη για το σωστό πείραμα, δηλαδή ένα πείραμα σημαντικό και καλά σχεδιασμένο.
Ο Διευθυντής της κλινικής κ. Φέσσας διέθετε καθαρό, εντυπωσιακά δημιουργικό μυαλό, και με δίδαξε να έχω εμπιστοσύνη, και να δίνω απόλυτη προτεραιότητα στην ορθή σκέψη”.
• Τι σας πληγώνει, αλλά και τι ελληνικό κρατάτε μέσα σας;
«Το μόνο που με πληγώνει είναι που δεν περνάω πιο πολύ χρόνο στην Ελλάδα. Όσον αφορά τι ελληνικό κρατώ μέσα μου, τα πάντα – το χωριό μου, την γλώσσα, την μουσική, την λογική, την φιλοσοφία και την θρησκεία».
• Έχετε διακριθεί κυρίως για το εξαιρετικό σας ερευνητικό έργο στην παθογένεια του συστηματικού ερυθηματώδους λύκου (ΣΕΛ). Μπορείτε να αναφερθείτε πιο αναλυτικά για ενημέρωση των αναγνωστών μας;
«Ο ΣΕΛ χαρακτηρίζετα απο γενική απώλεια της ανοσολογικής ανοχής. Ετσι, το ανοσολογικό σύστημα προσβάλλει αδιάκριτα κάθε όργανο και υπαρχουν εκδηλώσεις χρόνιας φλεγμονής από όλα τα όργανα. Χαρακτηριστικό εργαστηριακό εύρημα σε ασθενείς με ΣΕΛ είναι η παρουσία αντισωμάτων, δηλαδή πρωτεινών εναντίον των ιδίων συστατικών, που ανιχνεύονται με ανοσοφθορισμό.
Εννέα στους δέκα ασθενείς με ΣΕΛ είναι νέες γυναίκες. Υπάρχουν εκδηλώσεις από προσβολή μη ζωτικών οργάνων, όπως το δέρμα, τις αρθρώσεις, και το περικάρδιο. Αλλά δυστυχώς, οι περισσότερες ασθενείς (δύο στις τρεις) έχουν προσβολή των ζωτικών οργάνων (νεφρών και νευρικού συστήματος), και ως εκ τούτου, έχουν σοβαρά κλινικά προβλήματα που χρειάζονται αντιμετώπιση και που μειώνουν σημαντικά την ποιότητα ζωής και επιφέρουν σημαντική θνησιμότητα.
Για την έκφραση του ΣΕΛ συμβάλλουν πολλά γονίδια – ίσως μερικές εκατοντάδες. Πάνω σε αυτά προστίθεται η επίδραση του περιβάλλοντος. Έπειτα, γύρω στην έναρξη της έμμηνης ρύσης έρχεται η επίδραση των ορμονών. Οι διαταραχές της ανοσορύθμισης ειναι σημαντικές τόσο για την απαρχή της νόσου όσο και για την ανάπτυξη βλάβης οργάνων και την εμφάνιση κλινικών συμπτωμάτων. Σε μερικούς ασθενείς η νόσος εξελίσσεται σταδιακά, αλλά σε αλλους παρουσιάζεται εξ ερχής με σοβαρές κλινικές εκδηλώσεις.
Οι διαταραχές του ανοσολογικού συστήματος στο ΣΕΛ είναι σημαντικές. Κύρια θέση έχουν οι διαταταραχές των λεμφοκυττάρων. Από τα λεμφοκύτταρα, τα Τ κύτταρα στο ΣΕΛ έχουν ιδιαίτερες διαταραχές. Πρώτον παρέχουν υπερβολική βοήθεια στα Β κύτταρα να παράγουν αυτοαντισώματα τα οποία εναποτίθενται στους ιστούς, η σχηματίζουν ανοσοσυμπλέγματα ικανά να αρχίσουν ιστική φλεγμονή.
Δεύτερον, εισέρχονται στούς διαφόρους ιστούς, απροσκάλεστα, όπου εκκρίνουν φλεγμονώδεις πρωτείνες σαν την ιντερλευκίνη (ΙΛ)-17, και ξεκινούν μια φλεγμονώδη διαδικασία που μπορεί να καταλήξει σε βλάβη των οργάνων. Τα τελευταία 30 χρόνια προσπαθώ να κατανοήσω τη φύση των λεμφοκυττάρων σε ασθενείς με ΣΕΛ τόσο στο κυτταρικό όσο και στο μοριακό επίπεδο.
Οι μελέτες αυτές έχουν αποτελέσει χρυσή πηγή για την ανάπτυξη νέων μεθόδων για την ταξινόμηση, διάγνωση και θεραπεία της νόσου. Έτσι, οι στόχοι της κλινικής και του εργαστηρίου μου είναι να αναπτύξουμε αξιόπιστα διαγνωστικά κριτήρια, ικανά να προσδιορίσουν την ακριβή βιολογική ταυτότητα της νόσου σε κάθε ασθενή, δείκτες που να αντικατοπτρίζουν την κλινική δραστηριότητα, και φάρμακα εξειδικευμένα με ελάχιστες παρενέργειες. Η αναζήτηση λύσεων αυτών των ζητημάτων έχει οδηγήσει στην συνειδοτοποίηση ότι υπάρχει ανάγκη για εξατομικευμένη αντιμετώπιση της νόσου.
Σε όλες τις ερευνητικές μας προσπάθειες, ξεκινάμε με κλινικά προβλήματα, κάνουμε μελέτες στο εργαστήριο, και αναγνωρίζουμε βιοχημικές και μοριακές αλλαγές. Μετά πηγαίνουμε στα ζώα για να βεβαιωθούμε ότι οι παρατηρήσεις μας αληθεύουν σε ζώντες οργανισμούς, και να δοκιμάσουμε πειρματικές θεραπείες και στη συνέχεια επανερχόμεθα στους ασθενείς όπου σχεδιάζουμε καινούργια φάρμακα. Σαν αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς φαρμακευτικές εταιρείες έχουν αρχίσει κλινικές μελέτες που δοκιμάζουν καινούργια φάρμακα για την θεραπεία της νόσου».
• Και μια τελευταία ερώτηση. Πώς βλέπετε την επόμενη μέρα για την Ελλάδα;
«Έχω εμπιστοσύνη ότι θα είναι ηλιόλουστη γεμάτη πρόοδο. Αυτά που κρατάνε την Ελλάδα αιώνια δεν επηρεάζονται από πρόσκαιρες μπόρες.»