Σημαντικά στοιχεία στο τελευταίο βιβλίο του 96χρονου δημοσιογράφου Λάζαρου Αρσενίου
Σημαντικά στοιχεία για την ιστορία της Θεσσαλίας την περίοδο της τουρκοκρατίας, από το 1393 έως το 1881 δίνει ο 95χρονος σήμερα δημοσιογράφος Λάζαρος Αρσενίου, στο τελευταίο του βιβλίο, με το οποίο επιχειρεί μια ιστορική και εθνολογική προσέγγιση της περιοχής της Θεσσαλίας, την παραπάνω περίοδο. Η έκδοση αυτή σήμερα, σύμφωνα με τον ίδιο, αποτελεί αποτέλεσμα της προσπάθειας για τη συμπλήρωση κενών και την απάλειψη λαθών του βιβλίου, το οποίο δημοσιεύθηκε με πρωτοβουλία του τότε Δημάρχου Τρικκαίων Κώστα Παπαστεργίου ως σχέδιο στο «Τρικαλινό Ημερολόγιο» του Δήμου Τρικάλων (1982, 1983 και 1984) και επανεκδόθηκε από την «Επικαιρότητα» Αθηνών το 1985. Ουσιαστικά, λοιπόν, διευκρινίζει στη συνέχεια, η παρούσα αποτελεί την πρώτη συμπληρωμένη και βελτιωμένη έκδοση του σχεδίου εκείνου, που έγινε με τη βοήθεια Θεσσαλών επιστημόνων, τους οποίους αισθάνεται την υποχρέωση να ευχαριστήσει μέσα από αυτή την έκδοση.
Φιλική Εταιρεία. Ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου αναφέρεται στη Φιλική Εταιρεία στη Θεσσαλία, η οποία σύμφωνα με τον 95χρονο δημοσιογράφο εξαπλώθηκε στη Θεσσαλία από νωρίς. Ο Άνθιμος Γαζής, αναφέρει ο ίδιος, είχε μυηθεί από τους πρώτους το 1814 στη Βιέννη και ήταν το πέμπτο μέλος στην ιεραρχία της, με τον κωδικό ΑΖ. Με την εγκατάστασή του στις Μηλιές μετέτρεψε το Πήλιο σε κέντρο επαναστατικής δράσης στην υπόδουλη Ελλάδα.
Ο ίδιος μετέβαινε συχνά σε νησιά, στην Αταλάντη, στους Δελφούς και στην Παρνασσίδα και οργάνωνε στη Φιλική καπετάνιους και προεστούς. Στην Πελοπόννησο μύησε τους Κουντουριώτηδες, τον Πετράκη, τον Γ. Ψύλλα και άλλους σημαίνοντες. Με τον Γαζή αλληλογραφούσαν οι αρχηγοί της Φιλικής και τον ενημέρωναν για την πρόοδό της. Το Μάρτιο του 1818 πήγε στο Πήλιο ο Τσακάλωφ και μετέβησαν μαζί στη Μάνη, όπου συζήτησαν με τοπικούς Φιλικούς για επανάσταση. Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου πήγε στο Πήλιο ο Ξανθός και με τον Γαζή συζήτησαν το θέμα του αρχηγού της επαναστάσεως. Με το πρόσχημα της αρχαιολογικής έρευνας και της διδασκαλίας, συμπληρώνει ο παλαίμαχος δημοσιογράφος, ο Γαζής περιερχόταν το Πήλιο, το Μαυροβούνι, τον Κίσαβο, τα Αμπελάκια και άλλα μέρη και συγκροτούσε οργανώσεις της Φιλικής. Ο Ι. Κορδάτος αναφέρει δεκάδες ονόματα μυηθέντων από αυτόν. Στις οργανώσεις αυτές ο Γαζής ανέθετε και την ανάληψη κοινωνικών αγώνων. Τις παρακινούσε σε παραστάσεις και υποβολή υπομνημάτων, με αίτημα την αντικατάσταση ιδιοτελών κοτσαμπάσηδων ή τη μείωση φόρων, ιδίως σε περιπτώσεις θεομηνιών κ.ά. Ο Κορδάτος αποδίδει στους μυημένους από τον Γαζή αδελφούς Χολέβα τη δολοφονία, το Μάρτιο του 1821, του βοεβόδα του Πηλίου καθώς πήγαινε από τον Βόλο στο Πουρί για να εξετάσει την εκτέλεση δι’ απαγχονισμού κατοίκων οι οποίοι ήθελαν να κρεμάσουν κοτσαμπάσηδες που επέμεναν να εισπράττουν βαρείς φόρους. Κατά τον Κορδάτο, η δολοφονία του βοεβόδα υπήρξε η πρώτη επαναστατική εκδήλωση στο Πήλιο, με συνέπεια να τρομοκρατηθούν οι φιλότουρκοι κοτσαμπάσηδες και να αναθαρρέψουν οι Πηλιορείτες.
Ο Χριστόφορος Περραιβός είναι ένας άλλος Θεσσαλός με σημαντική δράση Φιλικού. Ο Ξάνθος, σημειώνει ο κ. Αρσενίου, δεν αναφέρει αν κατείχε κάποιον από τους τέσσερις βαθμούς της Εταιρείας, δηλαδή «βλάμη», «συστημένου», «ιερέα» ή «ποιμένα», αλλά από τα γραφόμενά του προκύπτει ότι θεωρούνταν ισότιμος με τον Παπαφλέσσα. Μετέφερε οδηγίες της Φιλικής σε μυημένους ηγεμόνες της Μολδαβίας και σε άλλους τοπικούς ηγέτες. Ταξίδευε στη Ρουμανία, στη Σερβία, στη Κωνσταντινούπολη και στην υπόδουλη Ελλάδα, για ζητήματα της επαναστάσεως. Από τον Σέκερη, τον Κουμπάρη και από άλλους πλούσιους ξενιτεμένους έπαιρνε σημαντικά ποσά για τον αγώνα. Υπήρξε ο στενότερος συνεργάτης του Ρήγα Βελεστινλή. Με την κήρυξη της επαναστάσεως ανέλαβε υπουργός Στρατιωτικών και άλλες αποστολές σε Ήπειρο, Μακεδονία και Θεσσαλία. Ο καθηγητής Απ. Δασκαλάκης τον τοποθετεί μαζί με τους Παλαιών Πατρών Γερμανό, Θ. Κολοκοτρώνη και Μακρυγιάννη. Ο Γεωργάκης Ολύμπιος και ο Γιάννης Φαρμάκης μυήθηκαν, όπως αναφέρθηκε, στη Φιλική. Τον Φαρμάκη ο Ξάνθος τον κατατάσσει ισότιμο με τους Αναγνωσταρά και Χρυσοσπάθη, στους «πρώτους αποστόλους της Φιλικής, γιατί, σύμφωνα με τον συγγραφέα, δημιούργησαν τις πρώτες οργανώσεις της στην υπόδουλη Ελλάδα. Στη Θεσσαλία ο Φαρμάκης, κατά τον Ξάνθο, «κατήχησε τους εκεί καπετάνιους και αρματολούς και όσους σημαντικούς προεστώτας των ημερών εκείνων». Περνώντας από την Κωνσταντινούπολη «κατήχησεν τον αοίδιμον Πατριάρχην Γρήγοριον», ενώ στις Σέρρες και σε άλλες πόλεις κατήχησε μητροπολίτες και προεστούς. Ο Ιωάννης Οικονόμου ή Λογιωτάτου, όπως επικράτησε, αναφέρεται ως ο αρχηγός της Φιλικής στη Λάρισα. Στο βιβλίο του «Επιστολές διαφόρων» γράφει ότι στην πόλη διεξάγονταν κοινωνικοί αγώνες με επικεφαλής τον ίδιο, με την ιδιότητα του ως εκπροσώπου των συντεχνιών της. Από τις επιστολές του προκύπτει, αναφέρει ο συνταξιούχος δημοσιογράφος, ότι συνδεόταν με οργανώσεις της Φιλικής σε διάφορες πόλεις της Θεσσαλίας.
Πολιτιστικές οργανώσεις. Στη διάδοση της Φιλικής στη Θεσσαλία συνέβαλαν και πολιτιστικές οργανώσεις. Ο Μ. Παπαϊωάννου γράφει: «Η Φιλόμουσος Εταιρεία (σ.σ.: υπήρχε σε όλα σχεδόν τα αναπτυγμένα κέντρα της περιοχής) είναι ο προπομπός της Φιλικής». Ο Ι. Κορδάτος γράφει στην «Ιστορία της Επαρχίας Βόλου και Αγιάς» ότι στη διάδοση της Φιλικής στη Θεσσαλία συνέβαλε και η μυστική επαναστατική οργάνωση που είχε συσταθεί από συνεργάτες του Ρήγα. Ο Αριστείδης Παπάς υπήρξε σημαντικό στέλεχος της Φιλικής. Με την ιδιότητα του δασκάλου στα Τρίκαλα περιέτρεχε την περιοχή και άλλα μέρη της υπόδουλης Ελλάδας, με το πρόσχημα ότι γράφει συνδρομητές για κάποιο βιβλίο που σκόπευε να εκδώσει. Κάτι, όμως, πληροφορήθηκαν οι Τούρκοι. Τον συνέλαβαν και τον θανάτωσαν. Δυστυχώς, ελάχιστα ονόματα Φιλικών της Θεσσαλίας διασώθηκαν. Η επαναστατική δραστηριότητα αναπτυσσόταν με αυστηρούς κανόνες συνωμοτισμού. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία διατηρούσε έμπειρη υπηρεσία πληροφοριών, ενώ επιπλέον είχε μάθει πάρα πολλά για τη Φιλική και τους σκοπούς της. Ασφαλώς, πίσω από τους αναφερόμενους αγωνιστές υπήρχαν και άλλοι ενταγμένοι στη Φιλική, διαπιστώνει ο συγγραφέας, και πιο πίσω πάλι άλλοι, που συνδέονταν άτυπα με αυτούς. Δεν αποτελεί υπερβολή να λεχθεί ότι με αόρατα νήματα η Φιλική συνδεόταν με μάζα Θεσσαλών. Αυτά στα πεδινά.
Η Φιλική Εταιρεία στα ορεινά. Για τα ορεινά της Θεσσαλίας αναφέρονται τα εξής: Ασπροπόταμος: Ο Ιωάννης Κωλέττης, μυημένος στη Φιλική, δημιούργησε αξιόλογη επαναστατική εστία στο χωριό του, Συρράκο, καθώς και στο γειτονικό Καλαρρύτες. Αυτός με το συγχωριανό του, Τουρτούρη, όπως γράφει ο Κασομούλης, μύησαν το 1816 στη Φιλική το νεαρό καπετάνιο του Ασπροποτάμου, Νικόλαο Στουρνάρα, 27 χρόνων. Επίσης, τον Χριστόδουλο Χατζηπέτρο, από το Βετερνίκ, Νεραϊδοχώρι σήμερα. Νεαρός φοιτητής αυτός στο Παρίσι επισκέφθηκε τον Μ. Ναπολέοντα και τον παρακάλεσε να βοηθήσει την Ελλάδα για να απελευθερωθεί. Και αυτοί με τη σειρά τους θα μύησαν άλλους προεστούς και αρματολούς. Άγραφα: Ο Κωνσταντίνος Ζαχαράκης, μυήθηκε στη Φιλική το 1819 στην Κωνσταντινούπολη. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του μύησε τους Τσολάκογλου. Με αυτούς και με άλλους διεξήγαγε συζητήσεις για συμμετοχή στην επικείμενη επανάσταση. Το πληροφορήθηκε ο Αλή πασάς, συνέλαβε τον Δημήτριο Τσολάκογλου και το γιο του, Κωνσταντίνο, και τους μετέφερε ομήρους στα Γιάννινα. Με την έναρξη της επαναστάσεως το ’21 τους απαγχόνισε στη Λάρισα ο Χουρσίτ. Ο ίδιος απέστειλε δύναμη που συνέλαβε τον Ζαχαράκη και τον δηλητηρίασε στα Τρίκαλα. Πήλιο: Ο Αν. Γαζής μύησε τον Κυριάκο Μπασδέκη, καπετάνιο στο εκεί αρματολίκι, τον Χατζηρρήγα στη Μακρινίτσα, τους Δήμου, Αναγνώστη, Στέφο και άλλους σε διάφορα χωριά. Για τον Όλυμπο και τα Χάσια δεν διαθέτουμε ονόματα, εξηγεί ο κ. Αρσενίου. Αλλά είναι βέβαιο ότι και σε αυτά τα βουνά είχε εισχωρήσει η Φιλική. Πολλοί από τους ξενιτεμένους Θεσσαλούς λόγιους και εμπόρους είχαν μυηθεί στη Φιλική και ενίσχυαν τον αγώνα. Ο Λαρισινός Κωνσταντίνος Κούμας π.χ. ανήκε στους σημαίνοντες Φιλικούς. Με την έκρηξη της επαναστάσεως οι Τούρκοι τον καταδίωξαν στη Σμύρνη. Πήγε στη Βιέννη, αλλά εκεί τον συνέλαβε και τον κρατούσε ένα διάστημα η αυστριακή αστυνομία, με την κατηγορία της συμμετοχής του στη Φιλική, που τη θεωρούσε εχθρική. Ο Τσαριτσανιώτης Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων πήγε τον Ιούνιο του 1821 στην Οδησσό και με ομιλίες του προέτρεπε τους Έλληνες να συνδράμουν την επανάσταση. Επισκέφθηκε και άλλες ρωσικές πόλεις. Το 1822 επισκέφθηκε τον τσάρο Αλέξανδρο, με τον οποίο διατηρούσε σχέσεις, και τον παρακάλεσε να βοηθήσει την επανάσταση στην Ελλάδα. Ανάλογη δραστηριότητα ανέπτυξαν και άλλοι Θεσσαλοί λόγιοι και έμποροι.
Ο συγγραφέας Λάζαρος Αρσ. Αρσενίου γεννήθηκε στην Καλαμπάκα το 1915. Στον Πόλεμο του 1940- 41 έλαβε μέρος ως έφεδρος ανθυπολοχαγός στην Μάχη της Πίνδου και τραυματίσθηκε στην Αλβανία. Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση από το 1941 και εκλέχθηκε μέλος της Πανθεσσαλικής Επιτροπής του ΕΑΜ. Στον Εμφύλιο Πόλεμο διετέλεσε υπεύθυνος του εκδοτικού μηχανισμού «Παρτιζάνος» του Δημοκρατικού Στρατού. Επιδόθηκε νέος στην δημοσιογραφία, σε εφημερίδες των Αθηνών και της Λαρίσης, ως συντάκτης, αρθρογράφος και διευθυντής. Διετέλεσε συνεργάτης του Οικονομικού Ταχυδρόμου Αθηνών από το 1968 μέχρι το 1997. Άρθρα του λαογραφικά και οικονομικά δημοσιεύθηκαν στην «Γυναίκα» και σε άλλα περιοδικά των Αθηνών. Τιμήθηκε με τα Μετάλλια της Εθνικής Αντιστάσεως και του Δήμου Τρικάλων. Έγραψε αρκετά βιβλία, όπως και μελέτες.