Συνέντευξη του Αλέξανδρου Μασσαβέτα στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη συγγραφέα.
Ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Cambridge, αλλά παράτησε τη νομική καριέρα με απέραντη ικανοποίηση το 2003 και μετακόμισε στην Πόλη. Η μετοίκηση αυτή ήταν αποτέλεσμα της έλξης που ο χώρος και ο χρόνος της Πόλης άσκησαν πάνω του, ένα δυνατό δέσιμο με την Πόλη που ακόμη διαρκεί.
1)Κατοικείτε μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη από το 2003. Τι σας οδήγησε σε αυτήν την επιλογή;
Η ίδια η Πόλη ήταν αυτή που με μάγεψε. Βρέθηκα εκεί τυχαία το 2001. Δεν περίμενα να βρω ολόκληρες γειτονιές, νησίδες της Μπελ Επόκ, να στέκονται σχεδόν άθικτες. Ένιωσα κάποια ενοχή. Είχα ήδη ταξιδέψει πολύ, δεν είχα όμως ιδέα για ένα μέρος τόσο κοντινό αλλά και τόσο συνδεδεμένο με τη «δική μου» ιστορία. Μου έγινε έτσι εμμονή το να ζήσω στην Πόλη τόσο για να τη γνωρίσω καλύτερα, όσο και για μεταφέρω τον ενθουσιασμό μου στους άλλους γράφοντας γι’ αυτήν.
2) Ποιες είναι οι διαφορές της Πόλης από την Αθήνα που μεγαλώσατε;
Η Πόλη υπήρξε Αυτοκρατορική πρωτεύουσα και παγκόσμια μητρόπολη επί μιάμισι χιλιετία. Ζει ακόμη με τις μνήμες αυτές, εγκλωβισμένη στη μελαγχολία που προκαλεί η επίγνωση του ξεπεσμού της. Φέρει βαθιά, αδιάψευστα τα σημάδια ενός υπερχιλιετούς κοσμοπολιτισμού, παρότι η Τουρκική Δημοκρατία της αποστέρησε τον τίτλο της πρωτεύουσας και την απεκγύμνωσε από μεγάλο μέρος του γηγενούς πληθυσμού της. Η Αθήνα, πάλι, είναι μια πόλη με βραχύ βίο ως σύγχρονη πρωτεύουσα. Ο κοσμοπολιτισμός της είναι ένα φαινόμενο των τελευταίων δεκαετιών. Σε σχέση με την Πόλη είναι πολύ μικρή, πολύ τακτοποιημένη, λιγότερο όμορφη αλλά πολύ πιο κεφάτη, ακόμη και τις δύσκολες μέρες που ζούμε. Στην Πόλη βασιλεύει η μελαγχολία. Μετά την απομάκρυνση των Χριστιανών και των Εβραίων της και τη μαζική εισροή των επαρχιωτών, η σημερινή Ιστάνμπουλ αναζητά την ταυτότητά της, συνεχώς ψάχνεται. Η Αθήνα νομίζω την ταυτότητά της λίγο-πολύ την έχει βρει.
3) Ο τίτλος του βιβλίου σας είναι «Κωνσταντινούπολη, η Πόλη των Απόντων», εκδόσεις Πατάκη. Αλήθεια ποιοι είναι οι απόντες;
Διάλεξα τον όρο αυτό για να αναφερθώ στους Χριστιανούς και τους Εβραίους της Πόλης. Σε εκείνους που αποτέλεσαν για χιλιετίες κομμάτι του εθνοτικού της ψηφιδωτού αλλά σήμερα λάμπουν δια της απουσίας τους. Ολόκληρη η Πόλη είναι σπαρμένη με τα ίχνη τους στον οικοδομημένο χώρο, αλλά οι ίδιοι δυσεύρετοι. Και όταν τους βρεις, αναπόφευκτα τους αντιμετωπίζεις σαν ζώντα μνημεία…
4) Η αναλογία του πληθυσμού της Πόλης είναι σήμερα διαφορετική αν κάνουμε μια σύγκριση με τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Υπάρχει όμως συλλογική μνήμη για τους Έλληνες τους Αρμένιους και τους Εβραίους;
Η συλλογική μνήμη υπάρχει και μάλιστα έντονη στο τμήμα εκείνο της παλιάς αστικής τάξης που παραμένει. Η τάξη αυτή μεγάλωσε ανάμεσα στους μειονοτικούς, αυτή κρατούσε τα ηνία του κράτους και αυτή τους κατέστρεψε. Σήμερα αισθάνεται μία πολύ καθυστερημένη μετάνοια για την απόφασή της να «εκκαθαρίσει» την Πόλη από τις μειονότητες, βλέποντας ποιοι ήρθαν στη θέση τους. Τη συλλογική μνήμη της παρουσίας και της προσφοράς των μειονοτήτων την καλλιεργεί και η φιλελεύθερη διανόηση, ανεξαρτήτως καταγωγής (κοινωνικής, εθνικής κλπ).
5) Η μεγαλύτερη απόλαυση είναι , γράφετε να περπατάτε στους δρόμους της πόλης. Ποια μέρη σας αρέσουν;
Για μένα η Πόλη είναι πρώτα απ’ όλα το Πέραν. Το Πέραν και ο Γαλατάς είναι το σπίτι μου, η γειτονιά μου, το αγαπημένο μου μέρος εδώ. Είναι η περιφέρεια που με μάγεψε την πρώτη εκείνη επίσκεψη και με έσπρωξε να μετοικήσω. Με γοητεύει αυτή η μετέωρη, μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ταυτότητα της περιοχής, με την αρχιτεκτονική σαφώς Ευρωπαϊκή και τα ήθη δυτικά ή ανατολίτικα ανάλογα με την ομάδα του πληθυσμού που εξετάζουμε.
Άλλη γωνιά που αγαπώ είναι τα Οθωμανικά χάνια, στο Δεύτερο και τον Τρίτο Λόφο της Παλιάς Πόλης. Πηγαίνω συχνά εκεί για να χαζέψω την κίνηση των αγορών και τη ζωή των τεχνιτών στα μικροσκοπικά εργαστήρια που κρύβονται μέσα στα χάνια. Με σαγηνεύουν ορισμένες προκυμαίες του Βοσπόρου, κυρίως στο Ρούμελι Χισάρ και ανάμεσα στο Νιχώρι και τα Θεραπειά. Επίσης, βρίσκω συναρπαστικό το Ταρλάμπασι, τον άλλοτε ρωμιομαχαλά και σήμερα διαβόητο γκέττο στο κέντρο, με ένα εκρηκτικό κοινωνικό κοκτέιλ. Δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος να το περπατήσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας. Βρίσκω τέλος πολύ γοητευτικό το Κούμκαπι, με τα παλιά αρμένικα και ρωμέικα σπίτια και το θορυβώδες πλήθος Κούρδων και μεταναστών από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική που τα κατοικεί.
6) Η Πόλη απλώθηκε πάνω σε τρεις γλώσσες ξηράς που τις χωρίζουν τρεις θάλασσες. Για αυτό και το νερό έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη γεωγραφία και στη φυσιογνωμία της Πόλης;
Η Πόλη βρίσκεται στο σημείο όπου η Προποντίδα (Μαρμαράς) συναντά την είσοδο του Βοσπόρου, και στο σημείο ακριβώς της συνάντησης αυτής βρίσκεται ο Κεράτιος. Οι Μεγαρείς ίδρυσαν το Βυζάντιο στο σημείο αυτό για να ελέγχουν ακριβώς το πέρασμα από τη Μεσόγειο στον Εύξεινο Πόντο και αντίστροφα. Για το λόγο αυτό, ο Μέγας Κωνσταντίνος ίδρυσε εδώ τη νέα πρωτεύουσά του, στο ορμητήριο αυτό που, στο σημείο επαφής των δύο ηπείρων, έχει το κλειδί των θαλάσσιων συγκοινωνιών.
Για τους κατοίκους της Πόλης τώρα, το νερό αποτελεί σημαντικό στοιχείο της καθημερινότητάς μας. Η θέα της θάλασσας είναι μία απόλαυση που παρέχουν αυλές και ταράτσες σε ολόκληρη την πόλη. Αλλά δυστυχώς μόνο οπτικά μπορούμε να τη χαρούμε – η μόλυνση κατέστησε αδύνατο το μπάνιο. Η Πόλη, τέλος, είναι από τις λίγες μεγαλουπόλεις που γνωρίζω όπου τα πορθμεία επιτελούν ζωτικό ρόλο στις αστικές συγκοινωνίες…
7) Η Κωνσταντινούπολη είναι μια πρωτεύουσα χτισμένη πάνω στα τείχη, στα ερείπια και τα μνημεία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Εξακολουθεί ακόμη να προκαλεί το ενδιαφέρον των ξένων επισκεπτών;
Τα κυριότερα μνημεία της Βυζαντινής Πόλης αποτελούν αγαπητούς προορισμούς των πιο διαβασμένων από τους ξένους επισκέπτες. Η Αγία Σοφία, φυσικά, παραμένει το σύμβολο της Πόλης, αλλά και το μνημείο που συγκεντρώνει τους περισσότερους επισκέπτες. Η Μονή της Χώρας, η Βασιλική Κινστέρνα, τα Θεοδοσιανά Τείχη και άλλα κατάλοιπα της Ρωμανίας γοητεύουν χιλιάδες κάθε χρόνο. Χιλιάδες Έλληνες έρχονται ως εδώ αλλά δεν τα βλέπουν ποτέ. Άγνοια, οκνηρία; Άλλοι τόσοι νομίζουν πως τα ενδιαιτήματα του Πατριαρχείου είναι… Βυζαντινά. Τραγικό.
8)Το βιβλίο σας κάνει ένα ταξίδι στο χώρο και το χρόνο και καταγράφει τον πολιτισμό της Πόλης. Ποια άλλα βιβλία αποτέλεσαν το κίνητρο για να περιγράψετε αυτό το όμορφο ταξίδι;
Χρησιμοποίησα εκατοντάδες βιβλία σε όλες τις γλώσσες που διαβάζω για να αντλήσω πληροφορίες για το παρελθόν της Πόλης, την εθνογραφία, τις κοινότητές της κλπ. Αλλά εκείνα που ουσιαστικά με ενέπνευσαν στο όλο εγχείρημα και στο στιλ είναι πολύ συγκεκριμένα: είναι τα ταξιδιωτικά του William Dalrymple, του Bruce Chatwin, του Robert Byron και του Phillip Marsden. Η σύγχρονη αγγλική σχολή περιηγητικής λογοτεχνίας. Αν και βέβαια εγώ περιορίστηκα σε διαδρομές στις γειτονιές μιας πόλης, δεν κατέγραψα ταξίδι.
9) Ποια είναι η γνώμη των γειτόνων μας για το λαό μας;
Δεν μπορώ να απαντήσω σε μία τόσο γενική ερώτηση. Γενικεύσεις όπως «οι Έλληνες», «οι Τούρκοι» είναι πολύ επίφοβες. Υπάρχουν αναρίθμητες κατηγορίες προσώπων σε κάθε κοινωνία. Εκάστη κρίνει διαφορετικά σε σειρά ζητημάτων. Ως πολύ γενική διαπίστωση μόνο ας σημειώσω πως η γνώμη των περισσότερων Τούρκων για τους Έλληνες – και παρά τη γελοία σημερινή εικόνα της Ελλάδος – είναι πολύ θετικότερη από εκείνη που έχουν οι Έλληνες για την Τουρκία, τους Τούρκους κλπ. Θεωρούν πως οι Έλληνες είναι Ευρωπαίοι, τους έχουν δηλ ταυτίσει με την πρόοδο, τα πιο φιλελεύθερα ήθη, μια κοινωνία πιο δημοκρατική. Θεωρούν πολλοί τον Έλληνα πιο μορφωμένο. Παράλληλα, υπάρχει η πεποίθηση (εσφαλμένη κατά την εμπειρία μου) πως «μοιάζουμε». Γενικώς, οι αστοί και οι μη θρησκευόμενοι Τούρκοι συχνά μιμούνται και θέλουν να μοιάσουν στους Έλληνες, ενίοτε σε βαθμό υπερβολικό και κωμικό.
ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΘΕΤΟ ΜΟΥ, ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΕΤΕ ΗΔΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΜΟΥ.
ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΠΉΓΑ ΣΤΗΝ ΠΌΛΗ ΑΠ’ΟΠΟΥ
ΚΑΤΑΓΌΤΑΝ ΟΛΗ ΜΟΥ Η ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ,ΚΙ ΑΥΤΟ ΓΙΑΤΙ ? ΓΙΑΤΙ ΑΠΟ ΜΙΚΡΟ ΠΑΙΔΙ ΕΙΧΑ ΑΡΝΗΤΙΚΆ ΑΚΟΥΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ¨ΕΧΟΥΝ ΜΠΕΣΑ¨…
Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ ΕΒΓΑΖΕ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ “ΤΟ ΦΩΣ” ΣΤΟ ΠΕΡΑΝ ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΕΜΕΝΑΝ,ΕΧΩ ΚΑΠΟΙΑ ΑΝΤΙΦΡΑΦΑ ΤΟΥ 1928.ΤΟΥΣ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΟΥΣ ΤΟΜΟΥΣ ΤΟΥΣ ΔΩΡΙΣΕ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΟΥ, ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΠΟΥΛΟΥ,ΕΙΧΑΜΕ ΕΝΑΝ ΦΙΛΟΣΟΦΟ ΠΑΠΠΟΥ,Ο ΟΠΟΙΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΕ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗ ΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΑΡΓΟΤΕΡΑ ΕΓΙΝΕ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΗΣ ΖΥΡΙΧΗΣ ΚΑΙ ΑΡΓΟΤΕΡΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΑΛΕΣΑΝ. ΥΠΗΡΞΕ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ ΒΑΣΣΙΛΕΩΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ. ΕΧΩ ΤΗΝ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ. ΑΥΤΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ. ΕΧΩ ΠΕΡΙΕΡΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΩ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΑΣ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΑΙ ΘΑ ΠΑΡΩ.