Παρουσίαση βιβλίου:
Δημοτικά τραγούδια από το Βαλτέτσι Αρκαδίας
Με την παρούσα έκδοση τραγουδιών από το Βαλτέτσι Αρκαδίας σε δύο ογκώδεις τόμους, δώδεκα (12) δίσκους πυκνής εγγραφής (CD) και ένα δίσκο εικόνας και ήχου (DVD) επιχειρείται να δοθεί ένα επιστημονικό και παράλληλα εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο έχει συγκεντρωθεί με επιτόπια έρευνα σε συγκεκριμένο τόπο κατά τη διάρκεια των τελευταίων πενήντα χρόνων, από διαφορετικούς ερευνητές και κάτω από διαφορετικές συνθήκες επιτέλεσης.
Ο πρώτος τόμος αποτελείται από 342 σελίδες. Περιέχει 79 τραγούδια που κατέγραψε το 1959 στο Βαλτέτσι Αρκαδίας ο Ελληνοαμερικανός εθνομουσικολόγος Σωτήρης Τσιάνης. Τα τραγούδια αποδίδονται πιστά και αναλύονται μουσικολογικά σε ευρωπαϊκή μουσική γραφή από τον Σωτήρη Τσιάνη. Στον ίδιο τόμο δημοσιεύονται και τρία τραγούδια από το Βαλτέτσι, που κατέγραψε ο Σπύρος Περιστέρης το 1956 με μουσική επεξεργασία από τον Σωτήρη Τσιάνη. Τον τόμο συνοδεύουν οι μουσικές καταγραφές σε 3 ψηφιακούς δίσκους (CD).
Ο δεύτερος τόμος αποτελεί ένα πιλοτικό εγχείρημα καταγραφής τραγουδιών από το Βαλτέτσι σε διάφορες χρονικές στιγμές και περιστάσεις. Περιλαμβάνει τραγούδια που ηχογράφησε ο Σταύρος Κοκκάλας το 1979 και σε διάφορες άλλες χρονικές στιγμές και ο μουσικολόγος Γιάννης Καϊμάκης, Αν. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το 2001 και το 2005. Συνολικά δημοσιεύονται 154 κείμενα τραγουδιών, που απομαγνητοφωνήθηκαν με προσοχή, με τις επαναλήψεις και τα τσακίσματα, καθώς και το ποιητικό-οργανικό κείμενό τους. Πάνω από είκοσι τραγούδια που ηχογραφήθηκαν από τον Σωτήρη Τσιάνη το 1959 περιλαμβάνονται και στην ηχογράφηση του 2001 του Γιάννη Καϊμάκη. Μερικά μάλιστα από αυτά τραγουδιούνται από τους ίδιους τραγουδιστές. Ο τόμος συνοδεύεται από 9 ψηφιακούς δίσκους ακτίνας (CD) και ένα ψηφιακό δίσκο ήχου και εικόνας (DVD).
Συνολικά το έργο αποτελεί άριστο βοήθημα για την παρακολούθηση της πορείας εξέλιξης του δημοτικού τραγουδιού σε χρονικό διάστημα μισού περίπου αιώνα με καταγραφές και σχόλια από τους τους ερευνητές. Έγινε προσπάθεια να αποδοθούν με ακρίβεια οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε η επιτόπια έρευνα, ο τρόπος προσέγγισης των τραγουδιστών, ο χώρος και ο χρόνος επιτέλεσης των τραγουδιών, καθώς και κάθε εθνογραφική πληροφορία, που θα διευκόλυνε και τον μελλοντικό ερευνητή στην εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων.
Αντιφώνηση στην Ακαδημία Αθηνών, 11-12-10, για την έκδοση των δημοτικών τραγουδιών από το Βαλτέτσι Αρκαδίας.
Από τον Σταύρο Γ. Κοκκάλα
Πολλές φορές πρέπει ν’ απομακρυνθούμε από τα πράγματα και τα γεγονότα, για να μας κινήσουν το ενδιαφέρον και να κατανοήσουμε την αξία τους.
Γεννήθηκα στο Βαλτέτσι στο δεύτερο μισό της δεκαετίας το 50 και η ψυχή μου είναι γεμάτη από μνήμη.
Τα χρόνια ήταν δύσκολα και το Βαλτέτσι προσπαθούσε να κλείσει τις πληγές τού πολέμου και της καταστροφής του κατά τον Ιούνιο του 1944, ώστε το όνειρο και η ευχή κάθε γονιού προς τα παιδιά του, ήταν να φύγουν από το χωριό «για μια καλύτερη ζωή».
Στα παλιά τα χρόνια, μας έλεγαν, ο ξενιτεμένος έπαιρνε μαζί του ψωμί και νερό για το δρόμο, ένα φυλαχτό, την ευχή της μάννας του και αναχωρούσε για την ξενητιά.
Η ίδια ανάγκη τηρουμένων των αναλογιών, με οδήγησε, από τα πρώτα χρόνια της εφηβείας μου ακόμη, ν’αποταμιεύσω στιγμές υπέρτατης χαράς και παραμυθίας που έζησα στο Βαλτέτσι, κυρίως για τις άγονες μέρες τής μοναξιάς, όπως ο στρατοκόπος παίρνει ψωμί και νερό για το δρόμο και την έρημο που πρόκειται να διανύσει.
Έτσι άρχισα την καταγραφή τραγουδιών, συζητήσεων, αφηγήσεων, ιστοριών, γλεντιών από την κοινοτική και οικογενειακή ζωή στο Βαλτέτσι, στη στρούγκα, στα χειμαδιά, στον κούρο, στις χαρές τις λύπες και σε κάθε εκδήλωση που μού επέτρεπαν οι συνθήκες και τα πενιχρά τεχνικά μέσα της εποχής.
Το 1987 ο μπάρμπα-Κώστας Καλαμαράς, παλιός πρόεδρος της κοινότητας Βαλτετσίου και από τους καλύτερους τραγουδιστές, μου παρέδωσε ένα τετράδιο, με τραγούδια και ιστορίες από το Βαλτέτσι, που είχε γράψει ο ίδιος. Δυστυχώς πολλά απ’ αυτά τα τραγούδια, έμειναν σε μας μέχρι τώρα τουλάχιστον, ως γραπτά κείμενα μόνον, αφού κανένας απ’ αυτούς που ρώτησα δεν γνώριζε τη μελωδία τους.
Δεν υπήρχε εκδήλωση οποιασδήποτε μορφής στη ζωή του χωριού, που να μην συνοδευόταν από τραγούδι.
Το τραγούδι ήταν η παραμυθία στις δυσκολίες τους και το «προσφάι» κάθε απασχόλησης και εκδήλωσης.
Οι Βαλτετσιώτες από τα πρώτα πράγματα που μάθαιναν ερχόμενοι στη ζωή, ήταν το τραγούδι και ο χορός, γιατί χωρίς αυτά δύσκολα γίνονταν αποδεκτοί στην κοινωνία τους.
Συνειδητοποιώντας ότι οι άνθρωποι φεύγουν και τα ενδιαφέροντα αλλάζουν, σκέφτηκα να κάνω κάτι πιο συστηματικό για να καταγραφούν τα τραγούδια του τόπου μου.
Απευθύνθηκα στον φίλο μου Γιάννη Καϊμάκη καθηγητή μουσικολογίας στο Α. Π. Θεσσαλονίκης, για την καταγραφή των τραγουδιών, στον τόπο διαμονής των Βαλτετσιωτών.
Με ενέπνευσε, ο τρόπος που λειτουργούσε με τους φοιτητές του και οι καταγραφές που τους προέτρεπε να πραγματοποιούν στους τόπους καταγωγής τους.
Ξεκινήσαμε το Μάϊο του 2001 από την Ερμιόνη και καταλήξαμε στο Βαλτέτσι.
Η γνωριμία μου με τον Σωτήρη Τσιάνη κατά το 2004, καθηγητή εθνομουσικολογίας σε Αμερικανικά Πανεπιστήμια, μου απέδειξε περίτρανα ότι Ελλάδα δεν είναι μόνον ο τόπος αλλά κυρίως ο τρόπος που ζει κανείς.
Με συγκίνησε και με ενέπνευσε, η βαθειά επιστημονική γνώση, η σεμνότητα, η ευαισθησία, ο αυθορμητισμός, το αστείρευτο κέφι, μα προπαντός η ανιδιοτέλεια και η γενναιοδωρία του. Εκτός αυτού κουβαλούσε στις αποσκευές του 72 τραγούδια, ηχογραφημένα στο Βαλτέτσι το 1959, γεγονός που έδωσε την ιδέα στον Γιάννη Καϊμάκη να παρακολουθήσει τις μεταβολές του δημοτικού τραγουδιού στον ίδιο τόπο, σε διάστημα μισού αιώνα. Ιδιαίτερα μετά την δεύτερη εξόρμηση του 2005 στην Ερμιόνη, στην οποία συμμετείχε και ο Σωτήρης Τσιάνης, όπου συγκεντρώθηκε πολύ υλικό, η έρευνα αποκτούσε νέο ενδιαφέρον και η ανησυχία για την έκδοσή του γινόταν ακόμα μεγαλύτερη.
Χρειαζόταν ένας φορέας που θα διασφάλιζε την ποιότητα με τις αυστηρές προδιαγραφές του, την ευπρόσδεκτη υποδοχή τόσο από το επιστημονικό, όσο και από το ευρύ κοινό, αλλά και κυκλοφορία της έκδοσης, με το κύρος του.
Εκεί ήρθε «ως από μηχανής Θεός», η γνωριμία με το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών και με την διευθύντρια του, κυρία Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, η οποία από την πρώτη στιγμή αγκάλιασε και πίστεψε στην προώθηση του πολυσύνθετου αυτού έργου.
Το εγχείρημα ήταν από την αρχή σχεδόν ακατόρθωτο. Έπρεπε να επικοινωνούν συντονισμένα οι συγγραφείς, η Ακαδημία, ο εκδοτικός οίκος, οι μεταφραστές και λοιποί συντελεστές, μεταξύ Νέας Υόρκης, Θεσσαλονίκης και Αθηνών και όλ’ αυτά μέσα στα αυστηρά πλαίσια και τη γραφειοκρατία του δημοσίου!..
Η έκδοση αυτή των δημοτικών τραγουδιών, όπως τραγουδιόνται στο Βαλτέτσι Αρκαδίας, δεν «διασώζει» τα δημοτικά τραγούδια, απλώς τα καταγράφει. Τίποτα δεν διασώζεται εξωτερικά, αν δεν περάσει στον τρόπο της ζωής μας.
Άμα δεν πονέσεις, δεν μπορεί να γίνεις ποιητής και η ψυχή που έχει πονέσει, είναι γεμάτη από μνήμη!
Τα δημοτικά τραγούδια είναι η μνήμη της ψυχής μας. Η παραμυθία στις θλίψεις και η απαντοχή στη χαρά!
Σήμερα που οι συνθήκες της ζωής έχουν ραγδαία αλλάξει, πρέπει να βρούμε ένα δικό μας σύγχρονο προσωπικό τρόπο να εκφράσουμε και να ξεκουράσουμε την ψυχή μας, όπως έκαναν οι παλιοί μέσα απ’ τα δημοτικά τραγούδια! Δεν ήρθαμε εδώ για να βάλουμε το Δημοτικό τραγούδι στο μουσείο, αλλά για να εμπνευστούμε απ’ αυτό και να βρούμε τον δικό μας τρόπο έκφρασης και παραμυθίας!
Ο Έλληνας δεν μπορεί να πειθαρχήσει σε κανένα νόμο. Πάντα τον έσωζε «η τρέλα του» και μάλιστα όταν όλα έδειχναν ότι είναι σίγουρα χαμένος!
Είναι μεγάλη ευεργεσία η σημερινή οικονομική κρίση, αφού μας δίνει την ευκαιρία να συνέλθουμε από τον υπερφίαλο κατήφορο που μας έχει οδηγήσει η συνεχής κατανάλωση!
Τα παιδικά μου χρόνια στο Βαλτέτσι είναι γεμάτα από μνήμες με ανθρώπους ασκητικούς που γλεντούσαν με το τίποτα, μ΄ ένα κατοστάρι κρασί και λίγα στραγάλια, ή μισό κρεμμύδι και πολλές φορές και χωρίς αυτά! Τραγουδούσαν και ήταν γεμάτοι χαρά!
Τα δημοτικά μας τραγούδια βρίθουν από αναφορές αγάπης, λεβεντιάς και της Ρωμαίικης, Ελληνικής ανθρωπιάς, που είναι θυσιαστική για τον αδερφό, τον φίλο τον συγχωριανό, αντίθετα από τον ξενόφερτο ουμανισμό, όπου ο άνθρωπος θεοποιεί τον εαυτό του και τις ανάγκες του, αδιαφορώντας για τον άλλον, οδηγούμενος στην παγκοσμιοποίηση και στα «ανθρώπινα δικαιώματα», εν ονόματι των οποίων γίνονται τα πιο φοβερά πράγματα. !
Χαίρομαι, γιατί γεννήθηκα και μεγάλωσα σ’ έναν τόπο σαν το Βαλτέτσι, όπου το αίσθημα της κοινότητας και της αλληλεγγύης ήταν το πιο αρχέγονο κύτταρο που πέρασε απ’ τους αρχαίους Έλληνες προγόνους μας και στα δικά μας κύτταρα. Οι Βαλτετσιώτες, παρά τις συχνές διαφωνίες τους, σ’ όλες τις κρίσιμες φάσεις της ιστορίας τους ήταν πάντα ενωμένοι, αδιαφορώντας για το κόστος.
Παρ’ ότι καυγάδιζαν συχνότατα, δεν θυμάμαι ποτέ να κατέφυγαν για τη λύση των διαφορών τους στα δικαστήρια!
Μεγαλώσαμε με τη συνείδηση ότι είμαστε απόγονοι ηρώων!
Η αναχώρηση για τον πόλεμο ξεκινούσε με τραγούδια και χορούς στον πλάτανο του χωριού, συνεχίζοντας την παράδοση των αρχαίων Ελλήνων!
Θυμάμαι τραγούδια στις ράχες στις λαγκαδιές, στ’ αλώνια, στον κούρο, στο θερισμό, αλλά και στον πόνο στη λύπη και σε κάθε περίσταση της ζωής.
Στο νου μου έρχεται η μαρτυρία τού παπά του χωριού μας π. Χρήστου Σαραντόπουλου, για ένα σπαρακτικό τραγούδι που τραγουδούσε η γιαγιά του, όταν έμαθε καθυστερημένα για το χαμό ενός από τα δυό παιδιά της που είχαν ξενιτευτεί στο Γιανγκστάουν της Αμερικής. Το τραγουδούσε και πήγαιναν τα μάτια της βροχή:
«Πουλάκι της Αμερικής, κάτσε να σε ρωτήσω,
μην είδες τα παιδάκια μου, χρυσά για να σε ντύσω;
Εχτές προχτές επέρασα, από το Γιαγκουστάουν,
κι’ είδα το Νίκο μοναχά, το Λιάκο δεν τον είδα …»
Ευχαριστίες.
Η ολοκλήρωση του παρόντος έργου είναι αποτέλεσμα σκληρής και επίπονης εργασίας των δύο μουσικολόγων και ερευνητών, του Σωτήρη Τσιάνη και του Γιάννη Καϊμάκη.
Ήταν τιμή και μεγάλη χαρά που τους γνώρισα και ήμουν ένας ταπεινός μαθητής τους.
Πρώτον απ’ όλους ευχαριστώ τον καθηγητή Γιάννη Καϊμάκη για την επιστημονική έμπνευση τού παρόντος έργου, καθώς και το έμπρακτο ενδιαφέρον τόσο στην έρευνα και καταγραφή των τραγουδιών, όσο και στην μέχρις υπερβολής ενδελεχή μελέτη τους.
Ο Σωτήρης Τσιάνης με δίδαξε πώς συχνά χρειάζεται να φύγουμε από τα στενά γεωγραφικά όρια της Ελλάδος για να χαρούμε το αληθινό πρόσωπο του οικουμενικού Ελληνισμού.
Στο πρόσωπό του γνώρισα τον αγνό ανιδιοτελή γεμάτο κέφι και αγάπη για τον τόπο του Έλληνα του εξωτερικού, που εργάζεται συστηματικά, αθόρυβα, ταπεινά και μοιράζεται σαν αντίδωρο στην πατρίδα και τους Έλληνες με λεβεντιά και γενναιοδωρία. Έχει καταλάβει όσο λίγοι ότι το δημοτικό τραγούδι για τον Έλληνα είναι ένας παράφορος έρωτας έκφρασης των καημών και των πόθων αλλά και των διαψεύσεών του.
Για την κυρία Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη ισχύει το γραφικό: «Γυναίκα ανδρεία τις ευρήσει; Πολυτιμωτέρα λίθων πολυτελών εστί η τοιαύτη».
Η κυρία Καμηλάκη με το επιτελείο της στο Κέντρο Λαογραφίας, με πρώτον τον κ Βαγγέλη Καραμανέ, άλλαξαν μέσα μου την εικόνα που είχα για τους δημόσιους λειτουργούς! Κοντά της διδάχθηκα πάρα πολλά. Είναι μεγάλη τιμή και χαρά που απόψε στη μεγάλη αυτή βραδιά για το Βαλτέτσι, είναι μαζί μας στην πρώτη του δημοσία εμφάνιση μετά την εκλογή του ο νέος Περιφερειάρχης Πελοποννήσου κ. Πέτρος Τατούλης.
Αρκάς και σταθερός φίλος του Βαλτετσίου και των Βαλτετσιωτών, από τα εφηβικά του χρόνια. Ως υφυπουργός Πολιτισμού πίστεψε από την αρχή στο έργο αυτό και το στήριξε, παρά τα εμπόδια με την χρηματοδότηση της έκδοσης.
Τον ευχαριστώ από καρδιάς ευχόμενος τα καλύτερα στα νέα του καθήκοντα για το καλό της πατρίδας.
Ευχαριστώ από καρδιάς τους συμπατριώτες μου Θεόδωρο Α. Σαμπάνη, Αθανάσιο Γ. Καραθάνο, Κωνσταντίνο Ε. Δημαράκη, Θεόδωρο Γρ. Εικοσιπένταρχο καθώς και τις Κατερίνα Δ. Κόκκορη, Γιούλη Κόκκορη και Κατερίνα Δ. Πολλάλη για την ποικιλότροπη βοήθειά τους, τόσο στις εξορμήσεις για την συλλογή του φωτογραφικού και ηχητικού και εικονοληπτικού υλικού, κυρίως δε για την αμέριστη και συνεχή ενθάρυνση και συμπαράστασή τους καθ’όλη την προετοιμασία της έκδοσης, μέχρι τέλος.
Ευχαριστώ τον φωτογράφο Ανδρέα Σμαραγδή για τη βοήθειά του στον αρχικό σχεδιασμό και την τακτοποίηση του φωτογραφικού υλικού για το DVD, καθώς και την επιλογή και επεξεργασία των φωτογραφιών για το εξώφυλλο και τις το16σέλιδο των φωτογραφιών.
Ευχαριστώ το Μουσείο Μπενάκη, τον κ. Βασίλειο Ν. Εικοσιπένταρχο καθώς και την κ. Μαρία Θ. Πλατανίτη το γένος Θεμ. Μητσόπουλου για την παραχώρηση των φωτογραφιών του εξωφύλλου, καθώς και όλους τους συμπατριώτες μου που με προθυμία παρεχώρησαν φωτογραφικό υλικό για το βιβλίο και για το DVD, καθώς και τους Νάσο Λαναρά και Ανδρέα Σόλα για το χρόνο που διέθεσαν για να τιθασεύσουν και μορφοποιήσουν το υλικό του DVD.
Στον γιό μου Αλέξανδρο Κοκκάλα οφείλεται το σύνολο της ηλεκτρονικής επεξεργασίας και μετατροπής του παλιού αρχειακού υλικού από τις κασέτες σε ψηφιακή μορφή και αρχική επεξεργασία και αρχειοθέτηση του εικονοληπτικού υλικού για το DVD. Οι ατέλειωτες ώρες που μοιράστηκε μαζί μου την αγάπη για τον τόπο μας, την ιστορία και τα τραγούδια του, με βοήθησαν να τα προσεγγίσω απαλλαγμένος από ιδεοληψίες και τοπικισμούς.
Ευχαριστώ την αδερφή μου Μαρίτσα Κοκκάλα-Παπαβαρσάμη για την μετάφραση από τα Αγγλικά της εισαγωγής του πρώτου τόμου.
Ευχαριστώ την οικογένειά μου, με πρώτη την σύζυγό μου Κατερίνα, καθώς και τους επαγγελματικούς συνεργάτες μου, για την συμπαράσταση και την υπομονή που επέδειξαν τόσα χρόνια.
Οι αφανείς εργάτες αλλά και πρωταγωνιστές αυτού του έργου, είναι οι τραγουδιστές και οι πληροφορητές, τα ονόματα των οποίων είναι γραμμένα στην άνω δεξιά κεφαλίδα στο κείμενο κάθε τραγουδιού, αλλά και εκείνοι που συνέβαλαν με κάθε τρόπο στην προσπάθειά μας αυτή. Μας άνοιξαν τα σπίτια τους και την καρδιά τους, πάντα πρόθυμοι γνήσιοι Έλληνες Αρκάδες, με το χαμόγελο και την καρδιά τους διάπλατη.
Τους ευχαριστώ όλους ξεχωριστά, για την πολύτιμη και αφανή βοήθεια και αγάπη τους.
Η Κολοκοτρωνέϊκη ψυχή του αρχιμανδρίτη φιλολόγου Ανανία Κουστένη, ήταν συνεχής πηγή εμπνεύσεως και παραμυθίας για την ολοκλήρωση του παρόντος έργου. Τον ευχαριστώ από καρδιάς.
Άφησα για το τέλος όλους εκείνους τους Βαλτετσιώτες που μετέστησαν από την παρούσα ζωή και δεν πρόλαβαν να χαρούν την έκδοση των δημοτικών τραγουδιών του Βαλτετσίου τυπωμένη. Η θύμηση και η αγάπη τους μού κράτησαν συντροφιά και με ενδυνάμωναν καθ’ όλη τη διάρκεια της παρούσης εργασίας.
Αισθανόμουν ότι είχα την εντολή και την ευχή, όχι μόνον εκείνων που τραγούδησαν και έφυγαν από την παρούσα ζωή, αλλά και όλων εκείνων που έχυσαν το αίμα τους για την πατρίδα στους αγώνες του Έθνους…
Απόψε είναι όλοι παρόντες και χαίρονται μαζί μας. Και θα ήθελα να αφιερώσουμε την αποψινή μεγάλη βραδιά για το Βαλτέτσι στην Ακαδημία Αθηνών στη μνήμη και την αγάπη που μας συνδέει μαζί τους!..
Σας ευχαριστώ,
Σταύρος Γ. Κοκκάλας
