Η συμμετοχή των Ασπροποταμιτών Βλάχων
στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Γράφει ο Δρ Θεόδωρος Νημάς.
(Πρωτοδημοσιεύθηκε στον τόμο «Ο Ασπροπόταμος στον χώρο και τον χρόνο», έκδοση της Φ.Α.Τ.Α, Τρίκαλα 2009, σσ. 130-149, όπου και η σχετική βιβλιογραφία). Παραθέτουμε απόσπασμα με την εισαγωγή και τα σχετικά με τον Χριστόδουλο Χατζηπέτρο.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Μεταξύ 1393 και 1395 οι Τούρκοι έγιναν κύριοι της Θεσσαλίας. Το 1444 οι Θεσσαλοί, με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, εξεγέρθηκαν και έδιωξαν τους Τούρκους, αλλά μετά από δύο χρόνια, το 1446, ο στρατηγός Τουραχάν βέης επέβαλε την οριστική τουρκική κυριαρχία στη Θεσσαλία, η οποία επρόκειτο να κρατήσει πάνω από τέσσερις αιώνες. Τότε οι Τούρκοι αρχίζουν τον εποικισμό της Θεσσαλίας, κυρίως της περιοχής Λαρίσης, με “Τούρκους” από τη Μ. Ασία (Ικόνιο) και καθιστούν τα Τρίκαλα προχωρημένη στρατιωτική βάση εναντίον των ανυπότακτων κατοίκων της Πίνδου και των Αγράφων. Τότε, επίσης, οι μεγάλες πεδινές εκτάσεις έπεσαν στα χέρια των Τούρκων και δημιουργήθηκαν τα πρώτα τσιφλίκια. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας παρατηρείται μια φυγή των κατοίκων των πεδινών περιοχών προς τα ορεινά και δύσβατα μέρη. Τότε τα βουνά της Θεσσαλίας γέμισαν από γραφικά χωριουδάκια, που έσφυζαν από ζωή. Από αυτά ξεπήδησαν οι ηρωικοί “κλέφτες”, οι οποίοι αποτέλεσαν την κύρια δύναμη αντίστασης εναντίον των Τούρκων και πρωτοστάτησαν στους αγώνες της ανεξαρτησίας μερικούς αιώνες αργότερα. Ωστόσο, μετά την πρώτη θύελλα της τουρκικής κατάκτησης έχουμε και το αντίστροφο φαινόμενο, δηλ. τις μετακινήσεις από τις ορεινές περιοχές προς τα αστικά κέντρα. Στον αγώνα για την εθνική αποκατάσταση η Δυτική Θεσσαλία, και ιδιαίτερα η περιοχή Ασπροποτάμου είχε σημαντική συμμετοχή. Η εξέγερση του μητροπολίτη Λαρίσης-Τρίκκης Διονυσίου Β΄ το 1600 ήταν η πρώτη αξιόλογη επανάσταση του υπόδουλου Ελληνισμού. Οι Τρικαλινοί έλαβαν μέρος στα Ορλωφικά και πλήρωσαν με βαρύν φόρο αίματος την κίνησή τους αυτή. Το 1808 σημειώνεται η επανάσταση των Βλαχαβαίων στα Χάσια. Και φτάνουμε στη μεγάλη Επανάσταση του 1821, στην οποία συμμετέχει ενεργά η Θεσσαλία. Η περιοχή Ασπροποτάμου, στη Δυτική Θεσσαλία, και η Θετταλομαγνησία, στην Ανατολική, έδωσαν το αγωνιστικό παρόν. Όμως μετά την αποτυχία τους οι Θεσσαλοί αγωνιστές κατεβαίνουν στη Νότια Ελλάδα και συνεχίζουν εκεί τον αγώνα. Μετά τη δημιουργία του πρώτου ελεύθερου Ελληνικού Κράτους το 1830, οι Θεσσαλοί χρειάστηκε να συνεχίσουν τους αγώνες τους για να πετύχουν και τη δική τους απελευθέρωση. Έτσι εκδηλώνεται επαναστατικό κίνημα το 1840-41 στη ΝΑ Θεσσαλία και ακολουθεί η μεγάλη Θεσσαλική Επανάσταση του 1854, η οποία, καίτοι νικηφόρα, δεν έφερε το ποθούμενο εξ αιτίας της επεμβάσεως των Μεγάλων Δυνάμεων. Το 1866-67 έχουμε άλλη μια εξέγερση, στα Άγραφα αυτή τη φορά, για να ακολουθήσει η τελευταία επανάσταση του 1878, η οποία έφερε, ύστερα από επίπονες διαπραγματεύσεις, την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στη μητέρα Ελλάδα το 1881.
Η περιοχή Ασπροποτάμου
Ο όρος “Ασπροπόπταμον”, που απαντάται από τον 10ο αιώνα, στο αρσενικό γένος σημαίνει τον ποταμό Αχελώο ή Άσπρο, ενώ στο ουδέτερο δηλώνει την περιοχή που βρίσκεται κοντά στον άνω ρου του ποταμού αυτού, προεπαναστατικά δε σήμαινε το ομώνυμο αρματολίκι, το οποίο εκτεινόταν από τα όρια της Ηπείρου (δυτικά), το βουνό Κόζικας (ανατολικά), τον ρου του Πηνειού (βόρεια) και τις βόρειες πλαγιές των Αγράφων (νότια). Το αρματολίκι αυτό ο Αλή πασάς το διαίρεσε σε δύο μέρη (κόλια), το νότιο με έδρα τα Κούτσαινα (Στουρναραίικα) και αρματολό τον Ευθύμιο Στουρνάρα ή Στορνάρη και το βόρειο με έδρα τον Κλεινοβό και αρματολό τον Γρηγόριο Λιακατά, γαμπρό του Στουρνάρα. Σήμερα ως περιοχή Ασπροποτάμου θεωρούμε τα Βλαχοχώρια που υπάγονται στη Διευρυμένη Κοινότητα Ασπροποτάμου και στον Δήμο Αιθίκων.
Κινήματα πριν από το 1821
Ασφαλώς οι Ασπροποταμίτες είχαν συμμετοχή στα επαναστατικά κινήματα που έλαβαν χώρα πριν από τη μεγάλη Επανάσταση του 1821, αλλά δυστυχώς δεν έχουμε συγκεκριμένες μαρτυρίες για πρόσωπα.
Η Επανάσταση του 1821 στην περιοχή Ασπροποτάμου
Στις 5 Ιουλίου του 1821 κηρύσσεται η Επανάσταση στην περιοχή Ασπροποτάμου, όπου τα 67 χωριά της κατοικούνται αποκλειστικά από Έλληνες. Ονομαστοί καπεταναίοι στην περιοχή αυτή είναι ο Νικ. Στορνάρης ή Στουρνάρας, ο Αθαν. Μάνταλος, οι αδελφοί Λιακατά και ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, ο οποίος ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία από το 1819 και είχε κατηχήσει ο ίδιος πολλούς από τους άλλους καπεταναίους. Με αρχηχό τον Νικ. Στουρνάρα οι Ασπροποταμίτες και οι άλλοι κάτοικοι της Πίνδου επαναστατούν στην Πόρτα (Πύλη), Πρεβέντα (Διάβα), Καλαμπάκα και σ’ όλον τον Ασπροπόταμο και καταφέρνουν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα να ελέγχουν την περιοχή. Ετοίμασαν μάλιστα και επίθεση εναντίον των Τρικάλων αλλά προδόθηκαν από τον καπετάνιο των Αγράφων Σταμάτη Γάτσο, από τον οποίον είχαν ζητήσει βοήθεια. Ο Γάτσος έχοντας συνθηκολογήσει ο ίδιος με τους Τούρκους λίγο πριν, όχι μόνο αρνήθηκε να τους βοηθήσει αλλά όπως γράφει ο Φιλήμων, ήταν έτοιμος να χτυπήσει τους ομοεθνείς του επαναστάτες πισώπλατα, εάν επιτίθεντο εναντίον των Τρικάλων. Έτσι το σχέδιο για την κατάληψη των Τρικάλων ματαιώθηκε και η επανάσταση άρχισε να χάνει έδαφος. Οι Τούρκοι βρήκαν την ευκαιρία και με σύγχρονη επίθεση εναντίον του Λιακατά, του Χατζηπέτρου και του Στορνάρη κατάφεραν, με μεγάλη δυσκολία βέβαια, και αφού αποκρούστηκαν στην αρχή, να διώξουν τους επαναστάτες από τις θέσεις τους στα στενά του Κλεινοβού, της Πόρτας και του Προδρόμου. Η έκβαση των επιχειρήσεων υπέρ των Τούρκων κρίθηκε στις 29 Ιουλίου με την άφιξη της τουρκικής δύναμης, η οποία είχε καταλάβει το Συρράκο και τους Καλαρρύτες, καθώς επίσης και σώματος 2.000 πεζών και ιππέων από τα Τρίκαλα. Ενωμένοι οι Τούρκοι επιτέθηκαν εναντίον του Στορνάρη στην Πόρτα, ο οποίος τους αντιμετώπισε με επιτυχία μια ολόκληρη μέρα. Επειδή όμως πολλοί άνδρες λιποτάκτησαν, αναγκάστηκε να αποσυρθεί στα λημέρια του ψηλά στη δύσβατη Πίνδο. Το κλίμα ηττοπάθειας και φόβου που κατέλαβε τους Έλληνες ύστερα από τις απανωτές αποτυχίες τους στα Άγραφα, στους Καλαρρύτες, στο Συρράκο και στην Πόρτα, οδήγησε τον Στορνάρη σε συμβιβασμό με τους εχθρούς, με τους όρους τα μεν τουρκικά στρατεύματα θα αποσύρονταν από την περιοχή Ασπροποτάμου, οι δε κάτοικοι της περιοχής θα αναλάμβαναν την υποχρέωση να πληρώνουν ετήσιο φόρο στον σουλτάνο. Ακόμα ένα άδοξο τέλος σε μια ακόμη ηρωική προσπάθεια των Θεσσαλών, να αποκτήσουν την ελευθερία τους.
Οι αγωνιστές
Είδαμε παραπάνω τους πρωταγωνιστές της Επαναστάσεως στην περιοχή Ασπροποτάμου, αλλά ποιοι ήταν εκείνοι που πολεμούσαν υπό τις διαταγές τους; Δυστυχώς δεν είναι γνωστά τα ονόματα όλων, διασώθηκαν όμως αρκετά. Αναφέρουμε με αλφαβητική σειρά τους Ασπροποταμίτες Βλάχους αγωνιστές, για τους οποίους υπάρχουν στοιχεία:
Επίσης από “Κατάλογο αριστείων διανομής των κατοικημένων Ασπροποταμιτών”, που συντάχθηκε στην Αθήνα τον Μάιο του 1833, φαίνεται ότι 354 Ασπροποταμίτες, αγωνιστές στη Μεγάλη Επανάσταση, είχαν εγκατασταθεί στη Στερεά Ελλάδα (κυρίως στη Φθιώτιδα) και την Πελοπόννησο. Παρά τη μεγάλη τους όμως συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση, η περιοχή Ασπροποτάμου, όπως και ολόκληρη η Θεσσαλία, έμεινε εκτός των ορίων του πρώτου ελεύθερου ελληνικού κράτους. Ως την τελική δικαίωση χρειάστηκαν και άλλοι αγώνες, στους οποίους οι Ασπροποταμίτες Βλάχοι έδωσαν και πάλι το παρόν. Το ίδιο έκαναν αργότερα και στους απελευθερωτικούς αγώνες, που χάρισαν την ελευθερία σε άλλους αλύτρωτους Έλληνες, καθώς και στους αγώνες για την υπεράσπιση της πατρίδας μας και της τιμής. Τα ηρώα πεσόντων με τα πάμπολλα ονόματα, που είναι χαραγμένα σ’ αυτά είναι οι αδιάψευστοι μάρτυρες της συμμετοχής αλλά και της θυσίας τους. Με μία σημείωση: Δεν είναι μόνον αυτοί οι πεσόντες, είναι πολλοί περισσότεροι. Τα δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια ας μεριμνήσουν για τη συμπλήρωσή τους. Όποτε το αποφασίσουν, οι σχεδόν πλήρεις κατάλογοι ονομάτων πεσόντων Ασπροποταμιτών θα είναι στη διάθεσή τους.
ΝΕΡΑΪΔΟΧΩΡΙ
Χατζηπέτρος Χριστόδουλος. Γεννήθηκε στο Νεραϊδοχώρι το 1794. Γιος του κοτσάμπαση Γούσιου Χατζηπέτρου, υπηρετούσε ως γραμματέας του Αλή πασά στα Γιάννενα, όπου κατηχήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τους εξαδέρφους του Ι. Κωλέττη και Τουρτούρη. Μόλις κηρύχτηκε η Επανάσταση, συγκρότησε δικό του σώμα από συγγενείς και συγχωριανούς του, καθώς και άλλους Ασπροποταμίτες, το οποίο συντηρούσε εξ ιδίων. Χρήστηκε οπλαρχηγός με τους αγώνες του και εξελίχτηκε σε έναν εκ των σπουδαίων πρωτεργατών της Επαναστάσεως όχι μόνο στο Ασπροπόταμο αλλά και γενικότερα, αφού έλαβε μέρος σε όλες σχεδόν τις μάχες του Αγώνα και υπήρξε μία από τις ηρωικότερες μορφές αυτού. Στην αγκαλιά του ξεψύχησε ο Γ. Καραϊσκάκης. Πολύ σημαντική θεωρείται η συμβολή του στην άμυνα του Νεόκαστρου (Πύλου) εναντίον του Ιμπραήμ στις αρχές του 1825, όπου “επευφημισθείς δε υπό πάντων των στρατηγών, εισήλθεν εις το φρούριον και επί 70 ημέρας συνέψε μετά των εχθρών διαφόρους μάχας πεισματώδεις. […] Πριν όμως αναλάβη τας ευατού δυνάμεις εκ τοιαύτης πολιορκίας, λα,βάνει επιστολάς των συναδέλφων και συναγωνιστών του Καραϊσκάκη και Τζαβέλα να σπεύση εις συνδρομήν των πολιουτρκουμένων υπό του Κιουταχή, του πολιορκούντος το Μεσολόγγι”. Διακρίθηκε επίσης στις μάχες της Κλείσοβας, όπου κατά την Έξοδο του Μεσολογγίου έχασε 45-50 άνδρες από του 76 που είχε. Κατόπον ενώθηκε με το σώμα του Καραϊσκάκη και έλαβε μέρος στις μάχες της Αράχωβας, των Αθηνών και της Πέτρας. Στο διάστημα 1821-1823 διέθεσε για τους μισθούς των στρατιωτών του και αγορά πολεμοφοδίων 230.000 γρόσια, από το 1823 έως 1825 δαπάνησε 85.000 γρόσια. Η αξία της αρπαγείσας περιουσίας του εκτιμήθη στα 100.000 γρόσια, απώλεσε δε 4.000 πρόβατα και 170 αλογομούλαρα, τα οποία άρπαξαν μετά την ήττα στην Πέτρα το 1823 ο Γώγος Μπακόλας και οι Βαλτινοί. Η δημευθείσα ακίνητη περιουσία του εκτιμήθηκε ως εξής: 120.000 γρόσια για δυο σπίτια (στο Νεραϊδοχώρι και την Πόρτα), 30.000 για τρεις μύλους, ένα μαντάνι και δύο ντριστέλες, 12.000 για 80 στρ. αμπέλι, 50.000 για το τσιφλίκι του στο Βαθύρεμα, 30.000 για δύο μικρά τσιφλίκια στο Βαρδάρι και τη Μεσοχώρα, 20.000 για δυο μαντριά κ.ά. Συνολικά την περιουσία που έχασε ο ίδιος την υπολόγιζε σε 1.700.644 γρόσια. “Ο Χρ. Χατζηπέτρος εισήλθεν εις τον αγώνα πλουσιώτατος και μετά πεντηκονταετείς υπηρεσίας προς την πατρίδα, απήλθεν του κόσμου τούτου πένης, πενέστατος”. Εκτός από την ανδρεία του ξεχώριζε για το παρουσιαστικό και ο Γάλλος αρχαιολόγος Λεόν Εζέ τον παρομοίασε με άγαλμα του Φαρνέσιου Ηρακλή. Ο Χατζηπέτρος απεβίωσε ξαφνικά από αποπληξία στις 29 Οκτωβρίου 1869 και η κηδεία του έγινε στην Αθήνα την επομένη παρουσία πλήθους κόσμου, της κυβερνήσεως και του ίδιου του βασιλιά Γεωργίου Α΄, του οποίου υπήρξε υπασπιστής.
