Γιάννης ΔελόγλουΓράφει ο Γιάννης Δελόγλου
j.deloglou@elliniki-gnomi.eu

Θεσσαλονίκη. Στην ασφυκτικά γεμάτη από ανθρώπους των Γραμμάτων αίθουσα-Εκδηλώσεων της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση μνήμης και τιμής για τον Θεοφύλακτο Κ. Θεοφύλακτο, εξέχουσα προσωπικότητα της επιστήμης, της πολιτικής και του Ποντιακού Ελληνισμού.

Η εκδήλωση έγινε με αφορμή της συμπληρώσεως πενήντα χρόνων από το θάνατο τού πρωτεργάτη της ίδρυσης τής Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης Θεοφύλακτου (1884–1961), πρωτοπόρου πνευματικού ανθρώπου, δημιουργού του Λαϊκού Πανεπιστημίου, κοινωνικού οραματιστή και αγωνιστή του Εθνικού Συμβουλίου τού Πόντου.

Στην εκδήλωση παραβρέθηκε ο εκπρόσωπος του Μητροπολίτη, Πρωτοπρεσβύτερος π. Κωνσταντίνος, οι βουλευτές Γιάννης Ιωαννίδης και Κώστας Κιλτίδης, ο δήμαρχος Καλαμαριάς Θεοδόσης Μπακογλίδης, η κόρη τού Θ. Θ. Άννα Θεοφύλακτου, ο επίτιμος εισαγγελέας Εφετών Νίκος Παπαδόπουλος, οι Καθηγητές Πανεπιστημίου Κ. Φωτιάδης, Π. Συμεωνίδου, Στάθης Πελαγίδης, ο κ. Καμενίδης, Θεοχάρης Αποστολίδης, Ράνια Καλογερίδου, από την Μέριμνα Ποντίων Κυριών η επ. Πρόεδρος Μαίρη Στεργιάδου, Άρτεμις Καρανίκα Γκούμα, Ιφιγένεια Πανίδου, Ανατολή Δημητριάδου, Φρειδερίκη Κεφαλίδου, Κλειώ Ακριτίδου, η κα Μαραγκού, η κα Ανδρεάδου, η κα Στεφανίδου, ο Στρατηγός-συγγραφέας Χάρης Τσιρκινίδης, ο τέως Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Μανώλης Λαμτζίδης, ο πρώην Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Μακεδονίας-Θράκης Γιώργος Λυσαρίδης, από τον Σύνδεσμο Φιλίας Ελλάς-Κύπρος οι κυρίες Οραήλογλου, Χατζίκου, Ορφανού, Μπρέντα, ο εκδότης Τάσος Κυριακίδης, ο Πρόεδρος του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα κ. Κυριακίδης, η αδελφή του Γ. Ιωάννου κα Δήμητρα, από τον Σύνδεσμο Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου η Σταυρούλα Ζουλνάκη και οι κύριοι Αποστόλου, Βασιλειάδου, ο επίτιμος Πρόεδρος Συνταίων Ι. Αγγελίδης, ο Πρόεδρος της Εορδαϊκής Εστίας Θ. Κούσης, από την Ένωση Ποντίων Ωραιοκάστρου ο Ηρακλής Τσακαλίδης, ο Άγγελος Λιάπης, οι πρώην Πρόεδροι τής Ε. Λέσχης Κώστας Χορομίδης και Κώστας Γαβρίδης καθώς και οι δημοσιογράφοι Νικαλιδης, Φόρης και Γιώργος Πεταλίδες και για την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ ο γράφων Γιάννης Δελόγλου.

Παρουσιάζοντας τη ζωή και το έργο τού Θ.Θ. ο Πρόεδρος της Ε.Λ. δικηγόρος Κώστας Αποστολίδης τόνισε μεταξύ άλλων: «Ο αείμνηστος Θεοφύλακτος Θεοφύλακτου γεννήθηκε στην Μεγάλη Τσίτη Αργυρούπολης του Πόντου το 1884. Ορφανός από μητέρα ανατρέφεται από τη γιαγιά του Άννα στο Βατούμ. Η μάνα Άννα, όπως την έλεγε σε όλη του τη ζωή, τον παραδίδει πέντε ετών στο δάσκαλο του σχολείου τής Τσίτης, που προφήτεψε ότι θα μάθει … γράμματα. Τρέχοντας από τότε αδιάκοπα, μυστικά καθοδηγούμενος και άθελα (όπως λέει) χειραγωγούμενος από τις υποθήκες και τις αρχές τής μάνας Άννα, συνέχισε να τρέχει, σαν να τον κυνηγούσε η ώρα, το ρολόι. ’Άκουσα, του κάκου πολλές φορές, ανώφελα, στον βρόντο, σαν αυτόματη, βιδωμένη μηχανή, χωρίς σταμάτημα. Τρέχω … Τρέχω …’ σημειώνει με περίσσια σεμνότητα, αυτοκριτικά και πίκρα στη σύντομη εισαγωγή στο βιβλίο του ’Γύρω στην άσβεστη φλόγα’, προφανώς αναλογιζόμενος ότι σε πολλές περιπτώσεις αναλώθηκαν οι αστείρευτες πνευματικές δυνάμεις του σε μη παραγωγικά έργα, λόγω των ατυχών περιστάσεων ή των δυσκολιών, που κατά κανόνα προκαλούν οι δύσπιστοι, οι ολιγωρούντες, οι αδιάφοροι ή οι κακόπιστοι. Ο Θ.Θ. ως εμπνευστής και πρωτεργάτης στην ίδρυση της Εύξεινου Λέσχης, προέβλεψε ότι αυτή θα είναι η Εστία όλων των εκ Πόντου, Καυκάσου και Ρωσίας Ποντίων … Χαρακτηριστικό είναι το πρακτικό 68 τής 30-01-1936 όπου αναφέρεται ’… ο κ. Θεοφύλακτος λαβών τον λόγο αναπτύσσει προφορικώς τας απόψεις του ως συμπέρασμα των οποίων προτείνει όπως εις το πνευματικό και μορφωτικόν μέρος τής Λέσχης δοθεί περισσότερη προσοχή και προώθησις, γίνει πυκνοτέρα η οργάνωσις των διαλέξεων αι οποίαι, οργανούμεναι καταλλήλως να αποτελέσουν είδος λαϊκού Πανεπιστημίου …’ Η ακατάπαυστη πνευματική και μορφωτική δράση τού Σωματείου θεμελίωσε τις προϋποθέσεις να αρχίσει να συμπορεύεται αυτό, με το πρωτοπόρο, ανήσυχο και προοδευτικό Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Πρυτάνεις, Αντιπρυτάνεις, Εμβληματικές μορφές της επιστήμης σφυρηλάτησαν μια ισότιμη, δημιουργική σχέση με την Εύξεινο Λέσχη».

Σε άλλο σημείο της ομιλίας του ο κ. Αποστολίδης επισημαίνει: «Μιλώντας από την πόρτα του Ηγουμενείου της Παναγίας Γουμεράς, ανήμερα 15αύγουστου σε ηλικία 25 ετών, σε Εθνικό μνημόσυνο που πρωτοστάτησε, για να πραγματοποιηθεί μεταξύ άλλων λέει: ’… Ηρημώθη η τλήμων πόλις των Σερρών, το πολυπαθές Δοξάτον, η Δράμα μετά των περιχώρων, το Ελληνικόν Μελένικον σύμπασα η Μακεδονική χώρα, όπου επάτησεν ο βέβηλος πους των ιεροσύλων ορδών …’, όμως ’… Οι δύο πόλοι της ιστορίας των Ελλήνων συνήλθον επί το αυτό συμφύροντες την γλυκείαν αλήθειαν: του πραγματικού με την γοητείαν του παρωχημένου ιδεώδους. Μεγαλοπρεπέστατον πανόραμα πανάρχαιων Ελληνικών Κατορθωμάτων αναπετάννυται σήμερον. Ο Ελληνισμός ανεγεννήθη …’ Αυτά λέγονται στην μακρινή Γουμερά στα τρίσβαθα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ενώ απέναντί του στεκόταν ένας Τούρκος συγχωριανός του, που τα μάτια του μοιάζανε γάτας αγριεμένης. ’Δεν φανταζόμουνα’, σχολιάζει ο Θεοφύλακτος, ’ότι μπορούσε να έχη μέσα του εθνικό φανατισμό …’ Αυτά αντλούνται από μια ακένωτη δεξαμενή παρακαταθηκών, συμβόλων, ιδεών, ιδεωδών, μύθων, στερεοτύπων και παραδόσεων. Αντιλαμβανόμαστε και συνειδητοποιούμε την βαθύριζη και πολύριζη ανθεκτική Ελληνικότητα της παιδείας, που γαλουχούσε τα Ελληνόπουλα του Πόντου μέσα σε μία περιρρέουσα και κυριαρχικά διαμορφώνουσα τα ήθη ατμόσφαιρα ηρωικών παραδόσεων ’Δράκοι και δρακοντόπουλα, Ρωμαϊκά παλληκάρια, ζωστέστεν τα λουρίτσα σουν, κρεμάστε τα σπαθία, δράκοι και παλληκάρια μου και πάρτε τα ρασία’, ’Ντ’ έπαθαν τα ψηλά ραχιά, ντο εχν και μουρδουλίζνε’, ’Υιέ μ’ αν ζης και γίνεσαι σην Ρωμανίαν φύγον εκεί εχς κυρ Ανδρόνικον καλαδελφόν Ξαντίνον’.»

Κλείνοντας τη χειμαρρώδη ομιλία του ο Πρόεδρος τής Ε.Λ. Θεσσαλονίκης είπε ακόμα: «Θέλοντας απλώς να σας κάνω πιο οικεία την προσωπικότητα τού τιμώμενου, θεωρώ ότι κάποιες πινελιές συναισθηματικής φόρτισης και απογοήτευσης θα ήταν χρήσιμες.

Εδοκίμασα και αυτήν την πικρία, να μην αισθάνομαι δίπλα μου κανένα εκεί, που ’καματερός’ εγώ, εσυκοφαντήθην και για να υπερισχύσει η αδικία. Αποξενώθηκα από ένα έργο και από ένα σκοπό που δεν έφτασε ακόμα εκεί που έπρεπε, ώστε να είναι ανεξίτηλος ο χρωματισμός ο Ποντιακός στο ’ΔΙΑΒΑ’ του. Και μολονότι λυπούμαι, είμαι και μένω περήφανος.’

’Κατέληξα στα γεράματά μου να γίνω φρουρός των συμφερόντων μιας πόλεως, την οποία ηγάπησα ως σύμβολο της Μεγάλης Πατρίδος …’

Η πόλη αυτή είναι η Θεσσαλονίκη, που πρέπει γρήγορα να βρει τους τρόπους για να τιμήσει τον οραματιστή , ανιδιοτελή αγωνιστή, κοινωνικό αναμορφωτή και εμπνευσμένο πνευματικό άνθρωπο, γιατί βαθύτατα Πόντιος ων, επιδίωξε με πάθος οι δράσεις του, το έργο του να έχουν ευρύτερο ανθρώπινο περιεχόμενο στο διηνεκές».

Η επίκουρη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Μαρία Βεργέτη-Κυριακίδη ανέπτυξε την προσωπικότητα και το έργο τού Θ.Κ. Θεοφύλακτου μέσα από αρχειακό υλικό και τις αυτοβιογραφικές αναφορές που παρουσιάζονται στο βιβλίο του «Γύρω στην άσβεστη Φλόγα» (Α΄έκδοση, Θεσσαλονίκη 1958, Β’ έκδοση, Θεσσαλονίκη 1997 από τις εκδόσεις των Α/φών Κυριακίδη). Η Μαρία Βεργέτη τόνισε ανάμεσα στ’ άλλα: «Ο Θ.Θ. παρακολούθησε Σχολαρχείο και Γυμνάσιο στην Τραπεζούντα. Το 1907 αναγορεύτηκε διδάκτωρ τής χειρουργικής και μαιευτικής τής Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών και αναχώρησε για το Παρίσι, όπου εξειδικεύτηκε στην Οφθαλμολογία και Ωτορίνο-λαρυγγολογία. Το 1910 έδωσε εξετάσεις στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη για την άδεια εξασκήσεως επαγγέλματός του και επέστρεψε στην Τραπεζούντα, όπου οργάνωσε την πρώτη Κλινική του. Αμέσως άρχισε να μετέχει στην κοινωνική ζωή. Εξελέγη αντιπρόσωπος της Ελληνικής Κοινότητας και γραμματέας της ’Φιλοπτώχου Αδελφότητος’, Σωματείου που φρόντιζε για τους φτωχούς. Έγινε πρόεδρος του ’Ξενοφώντος’ φιλεκπαιδευτικού Σωματείου, που σκοπό είχε την ενίσχυση τής παιδείας στην ύπαιθρο και την εποπτεία των σχολείων της εκκλησιαστικής επαρχίας Τραπεζούντας. Με πρωτοβουλία του ιδρύθηκε το ’Λύκειον Γουμεράς’ μέσα στο μοναστήρι και χρησιμοποιήθηκε ως δικαστήριο το Ηγουμενείο. Στις 20 Ιουλίου 1914 κατέφυγε στο Βατούμ της Γεωργίας. Είχε ήδη παντρευτεί το 1913 την Ιφιγένεια, το γένος Κογκαλίδη και είχε αποκτήσει τον πρώτο του γιο. Το 1916 επέστρεψε στην Ρωσοκρατούμενη Τραπεζούντα όπου διορίστηκε διευθυντής του Δημοτικού Νοσοκομείου, το οποίο εξόπλισε και οργάνωσε ο Ρωσικός Ερυθρός Σταυρός. Ο Θ.Θ. διορίστηκε αρχίατρος τής Περιφέρειας Τραπεζούντας και παράλληλα εργαζόταν και στην ιδιωτική Κλινική του. Συνέχιζε και την κοινωνική προσφορά του: εργαζόταν ως κοινοτικός παράγοντας, αντιπρόσωπος στην Ενοριακή αντιπροσωπεία, πρόεδρος του συλλόγου ’Ξενοφών’, μέλος της φιλόπτωχου Αδελφότητας, μέλος της Επιτροπής Προσφύγων που φρόντιζε για τα ορφανοτροφεία, την υγειονομική προστασία και την οργάνωση συσσιτίων. Με δική του χρηματοδότηση και ’Πρόνοια του Μηροπολίτου’ άρχισε η κυκλοφορία του περιοδικού ’Οι Κομνηνοί. Το 1918 οι Ρώσοι αποχώρησαν από την Τραπεζούντα. Η οικογένεια Θεοφυλάκτου επέστρεψε στο Βατούμ. Εκεί συγκροτήθηκε το Εθνικό Συμβούλιο τού Πόντου. Ήταν, όπως θα λέγαμε σήμερα η Κυβέρνηση, η προσωρινή τού Πόντου. Σε αυτή ο Θ.Θ. ανέλαβε τη θέση του αντιπροέδρου. Ο ίδιος γράφει: ’Όταν εγκαθιδρύσαμε την Πολιτική Οργάνωση τής Ανεξαρτησίας τού Πόντου, υπήρχε απόλυτη ανάγκη τής εφημερίδας. Ας την πούμε όργανο τής Κυβερνήσεως. Είχε εκεί στο Βατούμ μια παλιά εφημερίδα, ο ’Αργοναύτης’ που διέκοψε την έκδοσή της από πολλού (…) Αγοράσαμε το τυπογραφείο (…) Και εκδώσαμε την εφημερίδα ’Ελεύθερος Πόντος’, όργανο των Ποντιακών Οργανώσεων. Ανέλαβα την ευθύνη και την διεύθυνση τής εφημερίδος.’ Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου άσκησε το επάγγελμά του. Το 1922 η Μικρασιατική Καταστροφή τους έκανε και πάλι πρόσφυγες για να εγκατασταθούν στην Θεσσαλονίκη. Ο Θ.Θ. συνέχισε την κοινωνική του προσφορά. Εργάστηκε για την προσφυγική αποκατάσταση με τις προσφυγικές οργανώσεις, την Ένωση Κωνσταντινουπολιτών, τον Σύλλογο Ποντίων, την Ομοσπονδία Ποντίων, την Συνομοσπονδία Ποντίων (προσφύγων). Το 1928 με την επανεκλογή του Ελευθερίου Βενιζέλου έγινε Υπουργός, επιφορτισμένος τα καθήκοντα τού Γενικού Διοικητή Θράκης. Η θητεία του διήρκεσε από τον Ιούλιο του 1928 μέχρι τον Ιούνιο 1929 …

Μοναδική είναι η προσφορά τού βιβλίου και στην μελέτη προσωπικοτήτων τής εποχής όπως ο Μητροπολίτης Αμμασείας Γερμανός Καραβαγγέλης, ο Μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος, ο Βασίλειος Ιωαννίδης, ο Λεωνίδας Ιασωνίδης, ο Νίκος Λεοντίδης, ο Άνθιμος Παπαδόπουλος κ.α. Οι προσωπικότητες αναδεικνύονται από τις ενέργειές τους, όπως αυτές περιγράφονται από τον συγγραφέα ή παρουσιάζονται στο αρχειακό υλικό και στην αλληλογραφία μαζί του. Η ιστορία τού Πόντου και της σύγχρονης Ελλάδας περνά μέσα από το προσωπικό του αρχείο.»

Ο Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γιώργος Αναστασιάδης ανέπτυξε την συμβολή του Θεοφύλακτου Κ. Θεοφύλακτου στην πολιτική και πνευματική ζωή τής Θεσσαλονίκης. Ο κ. Αναστασιάδης τόνισε: «Έρχεται λοιπόν, από ’πολύ μακριά’ ο Θ.Θ. στις εκλογές τής 25ης Οκτωβρίου 1925 και μόνον όσοι δεν τον έχουν γνωρίσει ακόμη θα αναρωτιούνται, ποιός είναι αυτός ο νέος πολιτικός που αναδείχτηκε πρώτος σε ψήφους δημοτικός Σύμβουλος; Έχει λάβει 9.174 ψήφους με τον συνδυασμό τού Μηνά Πατρίκιου που κερδίζει την εκλογική μάχη. Πρόκειται για ένα θρίαμβο τής προσφυγικής ψήφου. Βρισκόμαστε όμως στην σκιά της δικτατορίας Θεοδώρου Πάγκαλου. Η νίκη των προοδευτικών δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη είναι ένας ’κόλαφος’ για την δικτατορία που αρνείται να δεχθεί την συγκεκριμένη εκλογή. Θα χρειαστούν και οι επαναληπτικές εκλογές της 20 Δεκεμβρίου 1925 που θα αναδείξουν τελικά τον Μηνά Πατρίκιο πρώτο αιρετό Δήμαρχο της πόλης. Στην πρώτη συνεδρίαση του δημοτικού Συμβουλίου 17 Φεβρουαρίου 1926 ο Θεοφύλακτος εκλέγεται Πρόεδρός του. Δεν είναι μόνο μια οφειλόμενη αναγνώριση στον άνθρωπο που είχε συμβάλει στην επικράτηση τού συνδυασμού του Μηνά Πατρικίου στον συγκεκριμένο πολιτικό άνδρα που είχε το κύρος και την ικανότητα να ισορροπεί τις ποικίλες ζυμώσεις στην παράταξή του και στο δημοτικό συμβούλιο. Να ισορροπεί όχι όμως και να μείνει αδιάφορος στην πολιτική ασυνέπεια από όποιον και αν προέρχεται. Έτσι, με αφορμή τον προϋπολογισμό, ο Θ.Θ. θα καταγγείλει τον δήμαρχο ότι δεν εφαρμόζει το πρόγραμμα για το οποίο ψηφίστηκε από τους Θεσσαλονικείς. Ο δεύτερος σταθμός στην πολιτική του παρουσία είναι το 1928. Με τον εκλογικό θρίαμβο του Ελ. Βενιζέλου, ο Θ.Θ. διορίζεται Υπουργός, Γενικός Διοικητής Θράκης, όπου και θα επιτελέσει δυναμικό έργο για ένα περίπου χρόνο. Οι δημοτικές εκλογές της 4ης Αυγούστου 1929 είναι ο τρίτος σταθμός στο χρονικό των συναντήσεων του Θ.Θ. με την πολιτική μας ιστορία. Η υποψηφιότητα τού Θ.Θ. προτάθηκε από τους Πόντιους της πόλης, που αναγνώριζαν στο πρόσωπό του όχι μόνο τον άξιο εκπρόσωπό τους αλλά και μια πολιτική φυσιογνωμία με μεγάλη δημοτικότητα στην κοινωνία και όχι μόνο στους πρόσφυγες, που ήταν βέβαια ευγνώμονες και για τις ιατρικές φροντίδες που τους παρείχε αφιλοκερδώς. Το 1929 σε έκθεσή του, την οποία υπέβαλε στον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, δηλώνει ότι τα προβλήματα θα μπορούσαν να λυθούν αν δεν αποφάσιζε για όλα το Κέντρο. Στην ίδια έκθεση περιγράφει την κατάσταση εγκατάλειψης των παραμεθορίων πληθυσμών και προτείνει πρωτοποριακές για την εποχή θέσεις για τοπική αυτοδιοίκηση και αποκέντρωση, για την ανάγκη εκλογής (για το ’αψυχολόγητον’ του διορισμού) των εκπροσώπων των νομών, για ενοποίηση των κρατικών εξουσιών, για δημόσια εκπαίδευση, πρόνοια και περίθαλψη υπό την τοπική αυτοδιοίκηση, για την ανάπτυξη των παραμεθορίων περιοχών με τη δημιουργία σχολείων, εκκλησιών, νοσοκομείων, συγκοινωνιακών έργων.»

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ