Νικόλαος Γ. Δαναλάτος*, MSc, PhD.
Η γεωργία μαζί με την ναυτιλία και τον τουρισμό αποτελούν το τρίπτυχο του δυναμικού παραγωγής αγαθών και ανάπτυξης της Ελλάδας. Ο γεωργικός τομέας απασχολεί περί το 1,5 εκ. κατοίκους ενώ η οι καλλιεργούμενες εκτάσεις ανέρχονται περί τα 40 εκ. στρ. Έτσι ο λόγος καλλιεργούμενης έκτασης (40 εκ. στρ.) προς πληθυσμό (11 εκ.) είναι ικανοποιητικός σε σχέση με άλλες ανεπτυγμένες γεωργικά χώρες εντός και εκτός της Ε.Ε. (Ιταλία, Η.Β., Γερμανία, Ολλανδία, Ιαπωνία, κλπ) και με βάση και την υψηλή παραγωγικότητα των Ελληνικών συστημάτων χρήσης γης (μελέτες Παν. Θεσσαλίας), η χώρα μπορεί να απολαμβάνει επάρκεια τροφής καλλιεργώντας το 25% των καλλιεργήσιμων γαιών, ενώ στις υπόλοιπες θα μπορούσαν να παράγονται γεωργικά προϊόντα ανάδελφης ποιότητας και πολύ υψηλής αξίας για να εφοδιάσουν την παγκόσμια κοινότητα.
Ένα από τα αναπτυξιακά προγράμματα αφορά την ζεύξη της γεωργίας και της ενέργειας με την προώθηση της παραγωγής Ελληνικών (βιο-) καυσίμων από ενεργειακές καλλιέργειες για
ü τη μείωση του αρνητικού εμπορικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών
ü την αύξηση του ΑΕΠ και του ρυθμού αύξησης
ü τη σχετική απεξάρτηση από τα ορυκτά εισαγόμενα καύσιμα
ü την προστασία του περιβάλλοντος
Το παρόν πρόγραμμα προβλέπει την παραγωγή 10 εκατ. t βιομάζας από ενεργειακές καλλιέργειες χαμηλών εισροών (π.χ. αγριαγκινάρας, switch grass, κλπ) για την παραγωγή στερεών βιοκαυσίμων (chips, pellets, briquettes, κλπ) που θα αντικαταστήσουν περί τους 5 εκ. t πετρελαίου συνολικής αξίας περί τα 3 δις € ή περί το 25% των καθαρών εισαγωγών πετρελαίου.
Για το σκοπό αυτό, περί τα 6 εκ. στρ. κεκλιμένων εδαφών μέτριας έως μικρής γονιμότητας (π.χ. σιταγροί με μηδενικές αποδόσεις, 2/3 των οποίων έχουν εγκαταλειφθεί) καθώς και 2 εκ. στρ. γόνιμων πεδινών εδαφών (π.χ. κάτω από βαμβάκι με αποδόσεις <=300 kg/στρ) -που υπό την υφιστάμενη γεωργική χρήση παρέχουν μηδενικό έως αρνητικό προϊόν- θα καλλιεργηθούν με πολυετείς ενεργειακές καλλιέργειες χαμηλών εισροών για την επίτευξη της παραπάνω αναφερόμενης παραγωγής βιομάζας των 5 εκ. ΤΙΠ. (Τόνος Ισοδύναμου Πετρελαίου)
· Με βάση τις τρέχουσες τιμές παραγωγού, η αύξηση του ΓΑΕΠ υπολογίζεται περί τα 700 εκ. €, και θα αφορά περί τις 170.000 εκμεταλλεύσεις και 340.000 απασχολούμενους στον πρωτογενή τομέα.
Το κίνητρο καλλιέργειας των εναλλακτικών καλλιεργειών είναι ισχυρό λόγω:
ü του μεγαλύτερου κέρδους παραγωγού
ü του μηδενικού κόστους επένδυσης μετά το πρώτο έτος εγκατάστασης
ü της μηδενικής απασχόλησης που επιτρέπει παράλληλη απασχόληση
ü της βελτίωσης της γονιμότητας του χωραφιού (μελέτες Π.Θ)
ü της βελτίωσης της βιοποικιλότητας και της ποιότητας ζωής
ü της ιδίας χρήσης του βιο-καυσίμου σε υπο-δεκαπλάσια της τρέχουσας τιμής πετρελαίου που συνεπάγεται μείωση εξόδων περί τα 5-7.000 € ανά αγροικία στην Κ.
και Β. Ελλάδα
Η υπολογιζόμενη συνολική προστιθέμενη αξία καθ’ όλη την αλυσίδα παραγωγής μέχρι τη λιανική διάθεση του τελικού προϊόντος (π.χ. pellet, briquet) υπολογίζεται περί τα 2,4 δις €., και περί τις 1.000-1.500 νέες επιχειρήσεις μεταποίησης με 30.000 νέες θέσεις εργασίας στους τομείς της μεταποίησης, της μεταφοράς και του χονδρικού και λιανικού εμπορίου.
Οι πολλαπλασιαστές της νέας αυτής αναπτυξιακής δράσης κυμαίνονται ανάλογα με τη χρήση του παραγόμενου καυσίμου, π.χ. για τη βιομηχανία, στον πρωτογενή τομέα (θερμοκήπια), ή ακόμα και για οικιακή θέρμανση.
Στην περίπτωση χρήσης της συνολικής ποσότητας των παραγόμενων βιοκαυσίμων για οικιακή θέρμανση προς 240-300 €/t (500-600 €/TIΠ), σύμφωνα με τις τρέχουσες τιμές αγοράς, θα εξοικονομούνταν περί τα 4 δις € τα οποία θα διατίθεντο προς κατανάλωση. Λαμβάνοντας υπόψη ένα πολλαπλασιαστή ίσο με 2 προβλέπεται αύξηση του ΑΕΠ κατά 8 δις € (χωρίς ουσιαστική μείωση των φόρων).
Ως δεύτερο παράδειγμα λαμβάνεται η περίπτωση χρήσης βιοκαυσίμου για τη θέρμανση θερμοκηπίων. Με σχεδιαζόμενη μείωση του κόστους θέρμανσης στα 600 €/κ.μ. προβλέπεται αύξηση του ΓΑΕΠ κατά 400 εκ. €. Εφόσον το κόστος καυσίμου αποτελεί >60% των δαπανών παραγωγής σε πολλά θερμοκήπια της Κ. και Β. Ελλάδας, η μείωση της τιμής του καυσίμου θέρμανσης θα βοηθήσει στην στοχευόμενη επέκταση της εγχώριας καλλιέργειας υπό κάλυψη κατά 40.000 στρ την επόμενη δεκαετία, με συνολικό ΓΑΕΠ περί τα 800 εκ. €, και περί τις 40.000 νέες θέσεις εργασίας. Η συνολική προστιθέμενη αξία των 1,2 δις € προβλέπεται να τριπλασιαστεί κατά την αλυσίδα μεταποίησης, μεταφοράς και εμπορίας σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα (ΕΣΥΕ, 2011) και να φθάσει τα 3,6 δις €. Αυτό προέρχεται από τη χρήση 3,2 εκ. t βιοκαυσίμου (pellet) αξίας περί τα 800 εκ. Έτσι με βάση τα ανωτέρω, η συνολική προστιθέμενη αξία από την εισαγωγή και καλλιέργεια νέων ενεργειακών καλλιεργειών στην Ελλάδα για συνολική παραγωγή-στόχο βιοκαυσίμου 5 εκ. ΤΙΠ υπολογίζεται αύξηση του ΑΕΠ κατά 15 δις €/έτος κατ’ ελάχιστον, με σύγχρονη μείωση του εμπορικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κατά 4,5 δις € λόγω της μείωσης των εισαγωγών πετρελαίου κατά 3 δις € και της αύξησης εξαγωγών θερμοκηπιακών γεωργικών προϊόντων κατά 1,5 δις €.
Η αύξηση του ΑΕΠ θα είναι ακόμη μεγαλύτερη λόγω της ανάπτυξης των κλάδων κατασκευής, επισκευής και εμπορίου πελλετοποιητών, θρυμματιστών και λοιπού εξοπλισμού των μονάδων παραγωγής βιοκαυσίμου, όπως και του διπλασιασμού των μεταφορών (θαλάσσιες, σιδηροδρομικές, οδικές) στους χρήστες λόγω της υπο-διπλάσιας θερμογόνου δύναμης του βιοκαυσίμου συγκριτικά με ίσους όγκους πετρελαίου. Η παραγωγή Η/Ρ από εγχώρια στερεά βιοκαύσιμο είναι υπερ-δεκαπλάσια από άλλες τεχνολογίες ανά εγκατεστημένο MWe, με κόστος εξοπλισμού υπο-δεκαπλάσιο συγκριτικά με άλλες τεχνολογίες αιχμής όπως Φ/Β, και πρόκειται να μπει σε εφαρμογή για την κατασκευή μονάδων Η/Ρ εγκατεστημένης ισχύος περί τα 10 GWe την επόμενη δεκαετία. Η καλλιέργεια ενεργειακών φυτών, η παραγωγή βιοκαυσίμων αλλά και Η/Ρ θα γίνουν σύμφωνα με τις πλέον σύγχρονες τεχνολογίες διεθνώς. Σήμερα η βιομάζα αποτελεί το 65% των ΑΕΠ στην Ε.Ε.με παραγωγή και διακίνηση άνω των 300 εκ. t σε chips, 40 εκ. t σε pellets ετησίως, ενώ πολλά εργοστάσια παραγωγής Η/Ρ λειτουργούν με στερεά βιοκαύσιμα σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες (Η.Β., Γερμανία, Αυστρία, Δανία, Σουηδία, κλπ).
· Θα προκύψουν τεράστια περιβαλλοντικά οφέλη, όπως:
ü το αποτύπωμα άνθρακα
ü το μηδενισμό της εδαφικής διάβρωσης και ερημοποίησης 6 εκ. στρ. (30% των πλέον
υποβαθμισμένων γαιών)
ü τη μείωση της νιτρορύπανσης σε 8 εκ. στρ κατά 75.000 t Ν ετησίως
ü τη μείωση της ρύπανσης από λοιπά αγροχημικά
ü τη σημαντική βελτίωση της εδαφικής γονιμότητας (οργανική ουσία, ολικό άζωτο,
C/N, διηθητικότητα, κλπ)
ü την εξοικονόμηση νερού άρδευσης περί τα 800 εκ. κ.μ. (δηλ. 150% άνω ρου
Αχελώου) ετησίως
ü την κεφαλαιώδους σημασίας αύξηση της βιοποικιλότητας (Nat. Geographic) και την
βελτίωση της ποιότητας ζωής της υπαίθρου.
* Καθηγητής Γεωργίας και Οικολογίας Φυτών Μεγάλης Καλλιέργειας του Π.Θ. Διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωργίας και Εφαρμοσμένης Φυσιολογίας Φυτών Αναπληρωτής Πρύτανη του Π.Θ.
Απόφοιτος της ΑΓΣΑ και του Ολλανδικού Γεωπονικού Πανεπιστημίου του Wageningen με MSc στην Εδαφολογία και Διαχείριση Υδάτινων Πόρων, και PhD στην ποσοτική αξιολόγηση συστημάτων χρήσης γης.
Υπότροφος της Ολλανδικής κυβέρνησης την περίοδο 1983-1993.
Διετέλεσε Επιστημονικός Συνεργάτης στο ΓΠΑ (1990-1996), μέλος ΔΕΠ (Λέκτορας και Επ. Καθηγητής) στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας την περίοδο 1996-2003. Υπηρέτησε ως Αναπληρωτής Καθηγητής Οικολογίας Τοπίου στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Διευθυντής του Τομέα Περιβάλλοντος) την περίοδο 2003-2006.
Από τον Μάρτιο 2006 υπηρετεί ως Καθηγητής Γεωργίας και Οικολογίας Φυτών Μεγάλης Καλλιέργειας στο Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Έχει συμμετάσχει σε 26 Ερευνητικά Προγράμματα κυρίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα διάβρωσης εδαφών, νιτρορύπανσης, ερημοποίησης γαιών, ενεργειακών φυτών, και μοντέλων ανάπτυξης καλλιεργειών.
Έχει συγγράψει 130 εργασίες, εκ των οποίων 27 σε διεθνείς έγκριτες εκδόσεις με ευρεία αναγνώριση (Wiley, Pergamon, NATO, κλπ), 23 σε διεθνή έγκριτα περιοδικά και 43 εργασίες σε πρακτικά διεθνών συνεδρίων. Το έργο του αναφέρεται σε πάνω από 300 εργασίες 150 εκ των οποίων βρίσκονται στο ISI Web of Science (http://wos.ekt.gr). Το μεγαλύτερο μέρος των δημοσιεύσεων αφορούν την καλλιέργεια ενεργειακών φυτών, την αξιολόγηση συστημάτων καλλιεργειών, τη διάβρωση και υποβάθμιση εδαφών, την ερημοποίηση γαιών, τους τρόπους ορθολογικής καλλιέργειας και διαχείρισης γαιών (ενεργειακές καλλιέργειες, καλλιεργητικές τεχνικές για χαμηλές εισροές για την καταπολέμηση της ερημοποίησης και τη βελτίωση υποβαθμισμένων συστημάτων χρήσης γης (βλέπε Δημοσιεύσεις και αναφορές στο Συνημμένο Βιογραφικό).Ομιλεί άριστα Αγγλικά και Ολλανδικά, καλά Γερμανικά και μέτρια Γαλλικά. Είναι παντρεμένος με την Renske Johanna και έχει δύο παιδιά την Ανθούσα και τον Γεράσιμο-Γιοχάνες .
