Ολοκληρώθηκαν την Κυριακή 24 Νοεμβρίου 2013 με την στρογγυλή Τράπεζα «Πνευματικά ρεύματα, νεοελληνικός διαφωτισμός και λογιοσύνη στο Άγιον Όρος» οι εργασίες του τριήμερου Η’ Διεθνούς Συνεδρίου της Αγιορειτικής Εστίας αφιερωμένου στη Λογιοσύνη στο Άγιον Όρος. Οι 37 Ομιλητές μεταξύ των οποίων και Μοναχοί, βιβλιοθηκάριοι των Μονών, παρουσίασαν όψεις της Λογιοσύνης στη μακρά περίοδο ζωής και ιστορίας του Αγίου Όρους και κατά κοινή ομολογία προσκόμισαν εξαιρετικά νέα στοιχεία στις διάφορες πτυχές-ενότητες της Λογιοσύνης. Παρακάτω η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ παρουσιάζει σε περίληψη εισήγηση που έκανε η MlRJIANA ZlVOJINOVIC , Σερβική Άκαδημία’Επιστημών και Τεχνών με τίτλο:
“Αρχείο – Βιβλιοθήκη – Αντιγραφείς χειρογράφων τής ‘Ιεράς Μονής Χιλιανδαρίου άπό τον 13° και τον 15° αιώνα”.
Ο πυρήνας του αρχείου και της βιβλιοθήκης της Ιεράς Μονής Χιλιανδαρίου -ήτοι οι ιδρυτικές πράξεις και τα αναγκαία για την πνευματική ζωή της αδελφότητας βιβλία— δημιουργήθηκε, ως είθισται στα μοναστήρια, κατά τον χρόνο ίδρυσης της.
ΑΡΧΕΙΟ – Καθώς η σερβική Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου ιδρύθηκε στην επικράτεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έγγραφα που την αφορούσαν εξέδωσαν τόσο οι βυζαντινοί αυτοκράτορες όσο και οι σέρβοι ηγεμόνες. Τα έγγραφα αυτά -γραμμένα στην ελληνική και στην παλαιοσερβική γλώσσα αντίστοιχα- φυλάσσονται σε δύο ξεχωριστές συλλογές στο αρχείο της Μονής. Έχοντας επίγνωση της σημασίας αυτών των εγγράφων για την οικονομική και τη νομική υπόσταση της Μονής, οι μοναχοί της Ιεράς Μονής Χιλιανδαρίου άρχισαν από πολύ νωρίς να λαμβάνουν μέτρα για τη συντήρηση τους, για τον σκοπό δε αυτόν ανέπτυξαν διάφορες δραστηριότητες, όπως:
α) συνέταξαν αντίγραφα των σημαντικότερων εγγράφων, τα οποία επικύρωνε κατά τον χρόνο σύνταξης τους ο εκάστοτε «Πρώτος» του Αγίου Όρους, πολύ συχνά δε ο Μητροπολίτης Ιερισσού και Αγίου Όρους ή κάποιος άλλος μητροπολίτης που ετύγχανε παρεπιδημών στο Αγιον Όρος, όπως κατά καιρούς συνέβη με τους μητροπολίτες Βαρδαρίου, Κασσανδρείας και Μελενίκου. Στο αρχείο της Ιεράς Μονής Χιλιανδαρίου φυλάσσονται έως σήμερα χρυσόβουλα, πρωτίστως εκείνα που αφορούν το νομικό καθεστώς της Μονής, π.χ. τα σχετικά χρυσόβουλα των ετών 1198 και 1199, εκείνα που αφορούν περιουσιακής φύσεως προνόμια, π.χ. τα χρυσόβουλα που εξέδωσε ο αυτοκράτωρ Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος τον Φεβρουάριο και τον Σεπτέμβριο του 1321, καθώς και καταστατικοί χάρτες που αφορούν τα μετόχια της Μονής, των οποίων τα πρωτότυπα και τα αντίγραφα φυλάσσονταν μαζί, κατά κανόνα για λόγους διευκόλυνσης νομικών διαδικασιών που συνδέονταν με τα συγκεκριμένα μετόχια, π.χ. νομικές πράξεις που αφορούσαν το μετόχιον της Μονής στο Λοζίκι,
β) συγκέντρωσαν τις αναθεωρήσεις παλαιότερων εγγράφων, οι οποίες επισημαίνονται με σημειώσεις στην πίσω σελίδα των σχετικών εγγράφων, ιδίως δε αποδεικνύονται με βάση τον κατάλογο όλων των ελληνικών εγγράφων από το 1299-1300 ο οποίος συνετάγη στην παλαιοσερβική γλώσσα,
γ) τέλος, ταξινόμησαν τις σχετικές πράξεις σύμφωνα με την ιδιαίτερη βαρύτητά τους και λαμβάνοντας υπόψη την αρχική τους ταξινόμηση, όπως συνέβη με τις πράξεις που είχαν συνταχθεί στην ελληνική γλώσσα περί το 1328.
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΧΙΛΙΑΝΔΑΡΙΟΥ – Η ίδρυση της πρώτης βιβλιοθήκης ανάγεται στις πρώτες τρεις ή τέσσερις δεκαετίες του 13ου αιώνα, δηλαδή ενώ ακόμη ο Άγιος Σάββας ήταν εν ζωή. Εκτός από τα λειτουργικά βιβλία, η βιβλιοθήκη αυτή περιλαμβάνει το παλαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο του «Τυπικού» της Ιεράς Μονής Χιλιανδαρίου, καθώς και, κατά πάσα πιθανότητα, τα ευαγγέλια του Μίροσλαβ και του Βούκαν. Από τον 13° αιώνα και εξής, η συλλογή της βιβλιοθήκης της Ιεράς Μονής Χιλιανδαρίου εμπλουτίστηκε, αφενός μέσω της αντιγραφής βιβλίων στα εργαστήρια της Μονής και, αφετέρου, μέσω δωρεών ηγεμόνων και άλλων σημαντικών προσώπων, όπως συνέβη με τον «Νομοκανόνα», η αντιγραφή του οποίου για λογαριασμό της Ιεράς Μονής Χιλιανδαρίου πραγματοποιήθηκε από τον Μητροπολίτη Ράσκας Γκριγκόριγιε, ή με το «Τετραευαγγέλιον» που δώρισε το 1316 ο βασιλιάς Μιλούτιν στο ησυχαστήριον του Αγίου Σάββα στις Καρυές.
ΑΝΤΙΓΡΑΦΕΙΣ- Εκτός από τους ανώνυμους αντιγραφείς, των οποίων η παρουσία υπήρξε αδιάλειπτη στα εργαστήρια της Ιεράς Μονής Χιλιανδαρίου, δεν είναι λίγοι οι επώνυμοι αντιγραφείς, τα ονόματα των οποίων γνωρίζουμε από τις επιγραφές που συνέτασσαν στον Κολοφώνα του εκάστοτε αντιγραφέντος βιβλίου. Ο Κολοφώνας συνήθως περιείχε σύντομη παράκληση να μνημονεύεται το όνομα του γραφέως, ενίοτε το όνομα του εργαστηρίου στο οποίο πραγματοποιήθηκε η αντιγραφή του βιβλίου, πληροφορίες σχετικά με τον παραγγελιοδότη του βιβλίου ή ελλιπείς χρονολογικές ενδείξεις. Οι γνωστοί αντιγραφείς του 130u αιώνα ήταν «ο αμαρτωλός ιερομόναχος Θεόδουλος» και ο «γραμματικός Θεόδουλος».
Οι γνωστοί αντιγραφείς του 14°” αιώνα ήταν ο Ρωμανός, ο «Δαμιανός, υπουργός του Αβερκίου», ο Ιώβ και ο μοναχός Μάρκος. Τέλος, γνωστός αντιγραφέας των αρχών του 15ου αιώνα είναι ο Ιώβ ή Γιοβάν (Ιωάννης).
Οι προσπάθειες των μοναχών της Ιεράς Μονής Χιλιανδαρίου να διασώσουν τα έγγραφα και την πλούσια βιβλιοθήκη της Μονής, καθώς και οι σχετικώς πολυάριθμοι ταλαντούχοι και επώνυμοι αντιγραφείς, οι οποίοι δημιούργησαν ιδιαίτερη σχολή αντιγραφέων, επιβεβαιώνουν την παγιωμένη εδώ και χρόνια άποψη ότι η Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου αποτέλεσε το σημαντικότερο πολιτισμικό κέντρο του μεσαιωνικού σερβικού κράτους.
Πηγή φωτό: Ιστοχώρος “ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ”
