Λόγος πανηγυρικός για την εορτή των Τριών Ιεραρχών (30 Ιανουαρίου 2014)
με θέμα: “Πόσο ώριμα βιώνουμε το μήνυμα της εορτής των Τριών Ιεραρχών;” που εκφώνησε η κ. Βασιλική Β. Παππά, Msc Θεολόγος-υπεύθυνη του ΚΕΣΥΠ Ηγουμενίτσας στον Ιερό Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Ηγουμενίτσας.
Σεβασμιότατε, Αιδεσιμότατοι, κυρίες και κύριοι, αγαπητά μου παιδιά,
Τιμούμε σήμερα, όπως κάθε χρόνο, τους Τρεις Ιεράρχες, τους φωτισμένους εκκλησιαστικούς πατέρες, παιδαγωγούς και δασκάλους. Ουσιαστικά τιμούμε τις αρχές που απετέλεσαν θεμελιώδεις έννοιες στο έργο, αλλά προπάντων στο βίο τους: την πνευματικότητα, την αρετή και την παράδοση. Έννοιες οι οποίες έχουν ή οφείλουν να έχουν ιδιαίτερη θέση στη ζωή μας.
Παλαιότερα, σαν σήμερα, οι άνθρωποι έσφιγγαν το χέρι του δασκάλου και του κάθε γραμματισμένου και του εύχονταν “Χρόνια Πολλά”. Και είχε νόημα αυτή η χειρονομία των απλοϊκών ανθρώπων. Ήταν μια εκδήλωση αναγνώρισης και σεβασμού. Αναγνώριζαν στο πρόσωπο του απλού δασκάλου το συνεχιστή των μεγάλων πατέρων των Τριών Ιεραρχών, του Βασιλείου, του Γρηγορίου και του Χρυσοστόμου. Και σέβονταν οι άνθρωποι αυτούς τούς συνεχιστές και εκφραστές των ιδανικών της Πίστης και της θρησκείας, συνδυασμένων με τα ιδανικά της φυλής, της γλώσσας και της ιστορίας μας.
Kαι το λέγω αυτό, γιατί στις μέρες μας δεν παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο, η ίδια, δηλαδή έκφραση αναγνώρισης και σεβασμού. Αυτό γίνεται, γιατί εμείς οι ίδιοι, οι δάσκαλοι, δώσαμε και δίνουμε την εντύπωση ότι τούτη η γιορτή δεν είναι μια ξέχωρη εορτή με διπλό νόημα και περιεχόμενο, αλλά μια αργία. Μια ημέρα, δηλαδή, που δεν θα εργαστούμε.
Και δεν έχω ανάγκη να φέρω πολλές μαρτυρίες για τη διαπίστωσή μου αυτή παρά μόνο μία. Πόσες φορές ειπώθηκαν αυτές οι αλήθειες για το έργο και την προσφορά των Τριών Ιεραρχών; Αμέτρητες. Πόσοι όμως από εμάς τους μεγάλους, γνωρίζουμε το πόσο μεγάλη θρησκευτικά και εθνικά είναι αυτή η προσφορά τους; Πόσα από τα παιδιά μας, τους μαθητές μας, πείσαμε και τους κινήσαμε το ενδιαφέρον να μάθουν κάποια πράγματα για το έργο αυτών των μεγάλων και φωτεινών δασκάλων;
Για να γίνω πιο σαφής αισθάνομαι την ανάγκη να ξεκαθαρίσω κάτι, που πολλοί από εμάς τους εκπαιδευτικούς παρεξήγησαν. Η σημερινή εορτή, θεσπίστηκε επίσημα με απόφαση του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1842, ως ημέρα αφιερωμένη στους Τρεις Ιεράρχες. Αφιερωμένη στα Γράμματα και μάλιστα στα Ελληνικά Γράμματα. Άρα δεν είναι η σημερινή εορτή μόνο εκκλησιαστική ή μόνο θρησκευτική υπόθεση, αλλά είναι, κατ’ εξοχήν, εορτή των Γραμμάτων. Δηλαδή, δεν εορτάζουν σήμερα, οι δεσποτάδες, οι ιερείς και οι θεολόγοι, αλλά εορτάζουν όλοι: δάσκαλοι, καθηγητές φιλόλογοι, μαθηματικοί, φυσικοί, φυσιογνώστες, βιολόγοι, γιατροί, μηχανικοί, φαρμακοποιοί και λοιποί επιστήμονες. Αυτό σημαίνει γιορτή των Γραμμάτων και τίποτε άλλο.
Και τούτο, γιατί οι Τρεις Ιεράρχες δεν ήταν απλά τρεις επίσκοποι της Εκκλησίας, αλλά ήταν ταυτόχρονα ή και πρωτίστως, Έλληνες, γεννημένοι και παιδαγωγημένοι από Ελληνίδες μάνες. Και όχι μόνο αυτό. Γιατί σπούδασαν όλοι τους τα ελληνικά γράμματα και με εργαλείο την ελληνική σκέψη και φιλοσοφία γαλούχησαν την εποχή τους και τις μετ’ αυτών γενεές. Γιατί αποκαλούνται και είναι στην πραγματικότητα παιδαγωγοί, πραγματικοί παιδαγωγοί της νεότητας. Γιατί βάζουν τα σωστά θεμέλια, που είναι απαραίτητα για την αγωγή των νέων και σκιαγραφούν παραστατικότατα τον υποδειγματικό διδάσκαλο.
Έτσι για μεν τους νέους υποστηρίζουν ότι πρέπει να μελετούν όσα βοηθούν στην ηθική τους κατάρτιση και να μιμούνται τις μέλισσες, οι οποίες πετούν σε διάφορα άνθη και παίρνουν από αυτά μόνο εκείνα, που τους χρειάζονται. “Εξ απάντων συλλέγοντες το χρήσιμον, φεύγοντες εκάστου την βλάβην”, λέγει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος.
Και ο δάσκαλος, που έχει αναλάβει τη διάπλαση των ψυχικών δυνάμεων του παιδιού οφείλει να είναι καλός ψυχολόγος, να είναι ευσεβής, άκακος, καλός επιστήμονας, ώστε να μπορεί να δίνει στους μαθητές του όσα αυτοί είναι σε θέση να αφομοιώσουν. Οφείλει να είναι υπόδειγμα ζωής και ενάρετος. “Η να μη διδάσκεις τίποτε συ, δάσκαλε ή να διδάσκεις με το παράδειγμά σου. Διαφορετικά ό,τι κτίζεις με το δεξί σου χέρι το γκρεμίζεις με το αριστερό”, λέγει ο Άγιος Γρηγόριος. Το ότι έχει μεγάλη σημασία το παράδειγμα στην όλη υπόθεση της αγωγής φαίνεται στα λόγια του ιερού Χρυσοστόμου: “Ο παιδαγωγός”, παραγγέλλει”, πρέπει να είναι εαυτού διδάσκαλος και ουδέν ανάρμοστον ουδέ εκμελές εαυτώ συνειδώς”. Επιπλέον πρέπει, προς άρση κάθε παρεξηγήσεως, να επισημάνω ότι οι Τρεις Μεγάλοι της Οικουμένης διδάσκαλοι δεν ήταν απλά θεωρητικοί φιλόσοφοι, έξω από τη ζωή και την πραγματικότητα. Αντίθετα, ήταν πέρα για πέρα πρακτικοί και γνώστες όλων των προβλημάτων εργοδοτών και εργαζομένων.
Γι’ αυτό παράλληλα με την αγωγή, που επιβάλλεται να δίδει ο δάσκαλος στο νέο, έχει καθήκον να του δείχνει και τα επαγγέλματα με τα οποία θα ασχοληθεί στη ζωή του. Δεν θα πρέπει να τον καθοδηγεί σε κάποιο επάγγελμα, αλλά να αφήνει το νέο να αποφασίζει γι’ αυτό που του ταιριάζει και που μπορεί να κάνει. Η επιλογή του επαγγέλματος είναι υπόθεση, που πρέπει να αφορά μόνο τον ίδιο το νέο.
Και για την ιδιομορφία του λειτουργήματος του δασκάλου ξεκαθάρισαν οι τρεις ιεράρχες τη θέση τους. Το έργο των εκπαιδευτικών λέγει ο Χρυσόστομος είναι βαρύ. Γι’ αυτό και η αμοιβή, ηθική και υλική, πρέπει να είναι ανάλογη. «Μη γαρ, επειδή λόγοις η εργασία, φησί, μικράν είναι την ευεργεσίαν της παρ’ υμών (δηλαδή, των διδασκάλων) «και γαρ πόνους έχει το πράγμα πολλούς και, όπερ αν δώσιν οι διδασκόμενοι, ου χαριζόμενοι παρέχουσιν, αλλ’ αμοιβήν αποδιδόντες. Άξιος γαρ ο εργάτης του μισθού αυτού».
Ιδιαίτερα στις δύσκολες σημερινές – σε παγκόσμια κλίμακα – συνθήκες, οι Τρεις Ιεράρχες, μαζί με την εθνική μας παράδοση, μπορούν και πρέπει να διαδραματίσουν σημαίνοντα ρόλο, ιδιαίτερα για μας τους εκπαιδευτικούς, αφού μας παρέχουν καταπληκτικές ιδέες σε θέματα αγωγής και τρόπους αντιμετωπίσεως των μεγάλων προβλημάτων της ζωής.
Όταν σκέπτομαι, γράφει ο κορυφαίος αρχιεπίσκοπος Αλβανίας, την Ορθοδοξία στους επόμενους αιώνες, την οραματίζομαι ανοικτή στην εξέλιξη, στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται από από την επιστήμη, την τέχνη, την τεχνολογία. Και τους Ορθοδόξους, έτοιμους να κατανοήσουν και να χρησιμοποιήσουν τους κώδικες επικοινωνίας που θα διαμορφωθούν. Η θέση της Ορθοδοξίας, επομένως, δεν είναι στο περιθώριο της ιστορίας, αλλά στο κέντρο των κοινωνικών ζυμώσεων, στην πρωτοπορία της προόδου.
Γι’ αυτό, τόνισα προηγουμένως ότι η σημερινή εορτή είναι εορτή, εορτή, που αφορά όλους μας, αυτούς που διδάσκουν, αυτούς που διδάσκονται αλλά και που ασχολούνται με τα Γράμματα, την αγωγή και τη μόρφωση των ανθρώπων. Γι’ αυτό το λόγο τέτοια ημέρα συγκεντρώνονται στους ναούς διδάσκαλοι και μαθητές. Για να τιμήσουν τους τρεις ιεράρχες, που ομοιάζουν με δέντρα καλλίκορμα και βαθύριζα, που δεν μπορεί να τα ξεριζώσει και ο πιο δυνατός άνεμος.
Ας πάρουμε, λοιπόν διδάγματα όλοι μας από τη σημερινή εορτή. Γονείς, μαθητές και διδάσκαλοι ας φωτιστούμε από τη λάμψη τους και ας σοφιστούμε από τη σοφία τους. Μόνο τότε θα αισθανθούμε κάτι καινούργιο να δημιουργείται μέσα μας. Μόνο τότε, θα πάρουμε πνευματικά φτερά, για να σηκωθούμε πιο πάνω από τα γήινα και τα φθαρτά. Φτάνει εμείς ως Έλληνες, ως Χριστιανοί Ορθόδοξοι, ως καθηγητές, μαθητές και εργαζόμενοι να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια επιτελέσεως του έργου μας, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο για το καλό της παιδείας, της Εκκλησίας και του Έθνους.
