2ο Θερινό Πανεπιστήμιο «Αειφόρο Ελληνικό Σχολείο: Όλοι νοιαζόμαστε, όλοι συμμετέχουμε». Σπέτσες, 17-20 Ιουλίου 2016

Της Μαριάννας Αποστόλου ,MSc, καθηγήτριας Γαλλικής Φιλολογίας.

Η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) και το Πανεπιστήμιο Αθηνών/Έδρα της UNESCO για την Αειφόρο Ανάπτυξη και την Εκπαίδευση υπό την αιγίδα του Δήμου Σπετσών οργάνωσαν το «Θερινό Πανεπιστήμιο» σε συνεργασία με την  Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή Σπετσών με θέμα: «Αειφόρο Σχολείο-Αειφόρος Κοινότητα. Όλοι νοιαζόμαστε, όλοι συμμετέχουμε»

Εκπαιδευτικοί και στελέχη εκπαίδευσης της Α/θμιας και Δ/θμιας Εκπαίδευσης, εκπαιδευτές ενηλίκων, εργαζόμενοι σε φορείς που ασχολούνται με την αειφορία, φοιτητές και μεταπτυχιακοί φοιτητές, καθώς και κάθε πολίτης που επιθυμούσε να διευρύνει τους ορίζοντες και τις γνώσεις του κλήθηκε να συμμετέχει. Το σεμινάριο στηρίχθηκε στη φιλοσοφία του εγκεκριμένου από το Υπουργείο Παιδείας Πρόγραμμα  «Αειφόρο Ελληνικό Σχολείο: Όλοι νοιαζόμαστε, όλοι συμμετέχουμε».

Το Αειφόρο Σχολείο προάγει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, καλλιεργεί ομαδικό πνεύμα, προωθεί τη συνεργασία, δίνει ευκαιρίες να ασχοληθούν όλοι με τα κοινά και τη διαχείρισή τους. Το Σχολείο ως Αειφόρο μέσα από βιωματικές μεθόδους μάθησης διαμορφώνει ενεργούς και δημιουργικούς πολίτες, δίνει τη δυνατότητα σε όλους να νοιάζονται και να παρεμβαίνουν στο χώρο τους ενεργητικά διαμορφώνοντας οι ίδιοι τα παιδαγωγικά κριτήρια. Τα Αειφόρα Σχολεία λειτουργούν ως ζωντανές κοινότητες μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες όλων των εμπλεκόμενων μελών τους: της διεύθυνσης, των εκπαιδευτικών, των μαθητών, των γονέων, της τοπικής κοινότητας, θέτουν τα θεμέλιά τους στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη, προάγουν την Υγεία, τον Πολιτισμό και την προστασία του Περιβάλλοντος, χρησιμοποιώντας ως εφαλτήριο τα Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων, για να προχωρήσουν πέρα από αυτά σε μια ολιστική προσέγγιση των δράσεών τους. Στα πλαίσια του Τοπικού Δικτύου αναπτύσσονται διασχολικές συνεργασίες και άνοιγμα στην τοπική κοινωνία.

Οι σκοποί και οι στόχοι του «Θερινού Πανεπιστημίου»

• Εμπλοκή σε δραστηριότητες-δράσεις με σκοπό να καταστούμε ικανοί/ές να καταστρώνουμε σχέδια δράσης για το μετασχηματισμό του σχολείου μας σε αειφόρο
• Συμμετοχή στην οργάνωση, την εκτέλεση και παρουσίαση σχεδίου εργασίας (project) με θέμα τη διερεύνηση της αειφορίας σε μία κοινότητα (εν προκειμένω, μελετήσαμε το νησί των Σπετσών).

Το «Θερινό Πανεπιστήμιο» πραγματοποιήθηκε στις Σπέτσες:

α) Οι Σπέτσες είναι ένα νησί όπου υπάρχει αρμονία ανάμεσα στο φυσικό περιβάλλον και στην παράδοση. Το φυσικό τοπίο που αποτελείται από μαγευτικές παραλίες και καταπράσινους πευκόφυτους λόφους δείχνουν ότι υπάρχει «αειφορία» στο νησί. Τούτο φαίνεται από το όνομα «Πιτυούσσα», που είναι αρχαιοελληνικό και σημαίνει πευκόφυτος. Το πράσινο των πεύκων μαγεύει ακόμα και σήμερα τον επισκέπτη καθώς κατεβαίνει μέχρι τις παραλίες και συναντά το γαλάζιο της θάλασσας. Έτσι λοιπόν αν και πέρασαν εκατοντάδες χρόνια η αειφορία στις Σπέτσες είναι εμφανής από την αρμονική συμβίωση της φύσης και του πολιτισμού. Περπατώντας στο λοφίσκο της Αναργυρείου – Κοργιαλενείου Σχολής, τα υπέροχα μεθυστικά αρωματικά φυτά (θυμάρι, θρούμπι) μπορούν να μεθύσουν κάθε επισκέπτη που θα απολαύσει συνάμα τα υπέροχα χρώματα των πανέμορφων αγριολούλουδων. Η γραφικότητα και η αειφορία των Σπετσών ολοκληρώνεται με τις πανέμορφες άμαξες και τους αμαξάδες οι οποίοι κάνουν τις μετακινήσεις στο νησί καθώς η κυκλοφορία των Ι.Χ. απαγορεύεται. Πέτρινα σπίτια και δρόμοι βοτσαλωτοί, ωραία μαγαζάκια.

β) Η ιστορία του νησιού είναι γραμμένη σε κάθε πέτρα και σε κάθε βοτσαλάκι τα οποία έχουν κάτι να διηγηθούν. Η περιήγηση στην πόλη μας οδήγησε σε απαράμιλλης ομορφιάς μεγάλα αρχοντικά, αυτά των καπεταναίων, σε μουσεία όπου μάθαμε την ιστορία του νησιού (το Μουσείο Μπουμπουλίνας, το Ιστορικό Μουσείο που στεγάζεται στο γοητευτικό αρχοντικό του Χατζηγιάννη Μέξη με τις τοξωτές στροές). Ήρθαμε σε επαφή με τα ιδιότυπα αρχιτεκτονικά στοιχεία τους, με μεταβυζαντινές εκκλησίες, με τα σπετσιώτικα βοτσαλωτά δρομάκια, με τα καρνάγια. Ο αέρας της επανάστασης και της ελευθερίας πλανάται παντού. Όπου κι αν σταθείς ξαναζείς τις πρώτες μέρες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, ξαναζείς νοερά «χρόνια δοξασμένα» που η ιστορική μνήμη φέρνει στο νου σου. Η Μπουμπουλίνα και ο Ματρόζος, οι οποίοι αγωνίστηκαν για την ελευθερία, αλλά και το παράπονο του «Έλληνα αγωνιστή» για την αχαριστία και την αγνωμοσύνη ανθρώπων που νοιάζονται για το εγώ τους και ξεχνάνε τις θυσίες ανθρώπων σε κάθε αγώνα της ζωής. Αυτό το παράπονο περιέχουν οι παρακάτω στίχοι στο ποίημα «Ματρόζος» του Γεωργίου Στρατήγη (1860-1938).

….”Αν οι ζητιάνοι σαν κι εμέ δεν έχυναν το αίμα,

οι καπετάνιοι σαν και σε δεν θα φορούσαν στέμμα!”….

Οι Σπέτσες, μαζί με την Ύδρα και τα Ψαρά, ήταν από τα πρώτα νησιά που επαναστάτησαν, με ενεργό συμμετοχή στον αγώνα έναντι των Τούρκων. Τα εμπορικά πλοία, ο σπετσιώτικος στόλος, έλαβαν μέρος σε ναυμαχίες, όπως αυτός της Αρμάτας (που γιορτάζεται στις 10 κάθε Σεπτέμβρη). Την περίοδο εκείνη έγραψαν ιστορία η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και ο Χατζηγιάννης Μέξης των οποίων τα μουσεία είχαμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε.

γ) Τέλος στις Σπέτσες υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές της Αναργυρείου και Κοργιαλενείου Σχολής Σπετσών (ΑΚΣΣ), που χωρίς αυτές δεν θα ήταν εφικτή η υλοποίηση του προγράμματός μας. Οι εγκαταστάσεις της ΑΚΣΣ αποτελούν  έναν ιδανικό χώρο για τη διεξαγωγή εκπαιδευτικών σεμιναρίων, συμποσίων κ.ά. γιατί βρίσκονται σε μια ειδυλλιακή έκταση κατάφυτη από ελιές και πεύκα, κοντά στην παραλία και σε απόσταση 1.200 μ. από το κέντρο του νησιού. Οι εγκαταστάσεις διαθέτουν ανακαινισμένους κοιτώνες και αίθουσες εξοπλισμένες  για σεμινάρια. Η ΑΚΣΣ μας φιλοξένησε με έκπτωση 50%  επί των τιμών. Τρία συστατικά λοιπόν: το φυσικό περιβάλλον, οι άνετοι χώροι και η ιστορία του νησιού συνετέλεσαν ώστε οι Σπέτσες να επιλεγούν για το 2^ο Θερινό Πανεπιστήμιο του Αειφόρου Σχολείου.

Έτσι λοιπόν στις Σπέτσες με το συνδυασμό εκπαίδευσης και διακοπών ασχοληθήκαμε με τις διαδικασίες που απαιτούνται για το χτίσιμο ενός αειφόρου σχολείου. Μέσα από βιωματικές μεθόδους, παιδαγωγικά και καλλιτεχνικά εργαστήρια, μελέτες πεδίου και διερευνητικές μεθόδους μελετήσαμε το φυσικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον των Σπετσών, διερευνήσαμε τις απόψεις των κατοίκων και των τοπικών φορέων για τα θέματα της αειφορίας. απολαύσαμε υπέροχους χώρους, κολυμπήσαμε σε πεντακάθαρες παραλίες και συνεχίσαμε τις διακοπές μας με τις ίδιες προσιτές τιμές για ένα τριήμερο ακόμα μετά τη λήξη του σεμιναρίου μας (20-23 Ιουλίου 2016) .

Μέθοδος διδασκαλίας-Δραστηριότητες

Στο 2^ο Θερινό Πανεπιστήμιο ακολουθήσαμε τη φιλοσοφία και τη μεθοδολογία του προγράμματος «Αειφόρο Ελληνικό Σχολείο: όλοι νοιαζόμαστε, όλοι συμμετέχουμε» το οποίο έχει εγκριθεί από το Υπουργείο Παιδείας  (Αρ. Πρωτ. 118/Γ7/ 2/1/2014). Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στην παρακάτω ιστοσελίδα http://www.aeiforosxoleio.gr/?page_id=2206

Το ταξίδι μας άρχισε από το Σύνταγμα (Αθήνα) όπου ένα διώροφο λεωφορείο μας περίμενε και μας μετέφερε μέχρι την Κόστα. Φτάσαμε σχετικά νωρίς και με ένα καραβάκι ταξί μεταφερθήκαμε απέναντι στην είσοδο της ΑΚΣΣ, τακτοποιηθήκαμε στα δωμάτια και αρχίσαμε την επιμόρφωση. Το απόγευμα της Κυριακής 17-7-2016 καταγράψαμε τις προσδοκίες μας στο «δένδρο των προσδοκιών» και ακολούθησαν εισηγήσεις σε ένα όμορφο αμφιθεατρικό χώρο. H Ευγενία Φλογαΐτη, Καθηγήτρια ΤΕΑΠΗ, ΕΚΠΑ, Διευθύντρια του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης/ Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη είχε την κεντρική ομιλία και ανέπτυξε στην εισήγησή της τα ερωτήματα: τι είναι η αειφορία; γιατί και πότε εμφανίστηκε ως έννοια στο παγκόσμιο σκηνικό; ποιες κεντρικές πρωτοβουλίες διεθνώς έχουν ληφθεί για την ΕΑΑ; Ποιος ο ρόλος του αειφόρου σχολείου στην προαγωγή της ΕΑΑ.

Τη σκυτάλη πήρε η Αγγελική Τρικαλίτη, συντονίστρια του προγράμματος Αειφόρο Ελληνικό Σχολείο, η οποία ανέπτυξε τη φιλοσοφία του αειφόρου σχολείου: τι είναι το πρόγραμμα Αειφόρο Ελληνικό Σχολείο; (χαρακτηριστικά – μεθοδολογία – αρχές – υφιστάμενη ανάπτυξη). Στη συνέχεια παρουσίασε τη φιλοσοφία και τη διάρθρωση του 2^ου «Θερινού Πανεπιστημίου» Αειφόρο Σχολείο – Αειφόρος Κοινότητα; Ακολούθησε ο Πέτρος Χαριτάτος, ιστορικός και συγγραφέας που ανέπτυξε το θέμα: «Οι Μεταμορφώσεις των Σπετσών» και παρακολουθήσαμε τις αλλαγές των Σπετσών στην πορεία του χρόνου. Στη συνέχεια η Βαρβάρα Μπρατοπούλου, εκπ. ΠΕ11, πρόεδρος του Λαογραφικού Εργαστηρίου Σπετσών ανέπτυξε το θέμα «Περιβάλλον και Εκπαίδευση στο νησί των Σπετσών» και μας έδειξε τα πρώτα βήματα που αφορούν τα ερευνητικά μαθητικά προγράμματα (project) για την αειφορία στο πλαίσιο των Σχολικών Δραστηριοτήτων.

Την επομένη, Δευτέρα 18-76-2016, μέσα από καινοτόμους προσεγγίσεις όπως:

α) «World Cafe » είναι μια καινοτόμος προσέγγιση ανάδειξης και συγκέντρωσης της συλλογικής γνώσης μέσα από διαδικασίες ενεργητικής ακρόασης και ουσιαστικού διαλόγου, χωριστήκαμε σε ομάδες εργασίας σχεδιάσαμε ένα αειφόρο σχολείο και στο τέλος έγινε επιλογή της καλύτερης ιδέας, β) Jigsaw Method (Μέθοδος Συνεργατικής συναρμολόγησης). Σχηματίσαμε οκταμελείς ομάδες «ειδικών ενδιαφερόντων» με επιλογή πυλώνα εισόδου για το αειφόρο σχολείο, επιστρέψαμε στις αρχικές οκταμελείς ομάδες και συζητήσαμε για την εμπειρία μας στις ομάδες ειδικών ενδιαφερόντων, αναζητήσαμε τρόπους με τους οποίους η προαγωγή των αξιών και των στόχων κάθε πυλώνα συνδέεται και με άλλους πυλώνες, αποτυπώσαμε σε χαρτόνι τις ιδέες μας και τέλος τις παρουσιάσαμε στην ολομέλεια της αίθουσας . Μέσα από την μέθοδο συνεργατικής συναρμολόγησης μπορέσαμε να κατανοήσουμε τους 8 πυλώνες του αειφόρου σχολείου.

Στη συνέχεια χωριστήκαμε σε ομάδες και ασχοληθήκαμε ανάλογα με τις προτιμήσεις μας με τα παρακάτω θέματα:

1. Αναργύρειος – Κοργιαλένειος Σχολή: Δεδούλη Μαρίνα
2. Φυσικό Περιβάλλον: Σωτηροπούλου Δήμητρα
3. Αρχιτεκτονική – Δημόσιος χώρος: Λαλαζήση Χρύσα, Τσίγκου Αλεξάνδρα
4. Νερό-Απορρίμματα: Τρικαλίτη Αγγελική, Τσολάκος Παντελής
5. Τουρισμός – Οικονομία – Μετακινήσεις: Φουσέκη Έφη, Δίτσιου Μαλαματή
6. Πολιτισμός – Μουσεία – Ιστορία: Τσιμάκη Περσεφόνη, Πρίντεζη Ελπίδα
7. Καρνάγια – ναυπηγική παράδοση – ναυτοσύνη : Δημοπούλου Μαρίνα, Χαρλαμπίτα Ασπασία
8. Λαογραφικά στοιχεία –Χορός – Μουσική – Φορεσιές: Γκαρτζονίκα Ελευθερία, Μπρατοπούλου Βαρβάρα

Την Τρίτη 19-07-2016 συμμετείχαμε σε εργαστήριο προσομοίωσης. Σχεδιάσαμε Πρόγραμμα Σχολικών Δραστηριοτήτων βασισμένο στην έρευνα πεδίου της ομάδας μας :

Ως εκπαιδευτικοί σε ένα σχολείο των Σπετσών

α) Αξιοποιήσαμε το υλικό που συλλέξατε από τις Σπέτσες, ανάλογα με το θέμα κάθε ομάδα επισκέφτηκε χώρους που θα βοηθούσαν στο σχεδιασμό ενός προγράμματος (πρότζεκτ ) για την αειφορική ανάπτυξη του νησιού, που να βελτιώσει την ποιότητα ζωής και διαβίωσης των κατοίκων και πετύχει την καλύτερη διαχείριση των φυσικών πόρων.

β) Στη συνέχεια σχεδιάσαμε και προτείναμε 2 συγκεκριμένες δραστηριότητες που αφήνουν θετικό αποτύπωμα στο σχολείο.

γ) Εντάξαμε το θέμα σας σε έναν από τους 8 πυλώνες του αειφόρου σχολείου

δ) Προτείναμε τουλάχιστον μία δραστηριότητα που διασυνδέεται λειτουργικά με άλλον ένα πυλώνα του αειφόρου σχολείου π.χ. όλοι με τον πυλώνα της δημοκρατίας στο σχολείο. Από την τάξη στη σχολική κοινότητα και την τοπική κοινωνία (Whole school approach)

Την Τρίτη η μέρα μας ήταν αρκετά κουραστική αλλά άξιζε η έρευνα που κάναμε. Η Β. Μπρατοπούλου, ερευνήτρια η ίδια και με ιδιαίτερη αγάπη για το νησί της μας οδήγησε στα Μουσεία όπου συλλέξαμε πληροφορίες για τα Λαογραφικά στοιχεία των Σπετσών, τους παραδοσιακούς χορούς και την παραδοσιακή μουσική τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι Παραδοσιακές Φορεσιές των Σπετσών επηρεασμένες από τις Βασίλισσες Αμαλία και Όλγα. Στην έρευνα πεδίου που κάναμε αντιληφθήκαμε ότι οι νέοι/νέες λίγο ενδιαφέρονται για την παράδοση και τα ήθη και έθιμά τους τείνουν να χαθούν. Προτείναμε λοιπόν στη Διευθύντρια του Γυμνασίου Σπετσών η οποία ήταν μέλος της ομάδας μας να σχεδιάσει με το σύλλογο διδασκόντων, το σύλλογο διδασκόντων και τους/τις μαθητές/τριες ένα σχέδιο εργασίας που θα αφορά τα ήθη και έθιμα των Σπετσών με αναβίωση ενός πανηγυριού που έχει χαθεί. Τούτο θα βοηθήσεις τους μαθητές και τις μαθήτριες να γνωρίσουν στοιχεία του πολιτισμού του τόπου τους που θα έχουν σχέση με τις παραδοσιακές στολές, την παραδοσιακή μουσική και τα παραδοσιακά τραγούδια των Σπετσών.

Την επομένη 20 Ιουλίου 2016 έγινε η σύνθεση και η παρουσίαση των έργων των ομάδων στην ολομέλεια. Εμείς μάθαμε παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια και τα παρουσιάσαμε στην ολομέλεια. Η Β. Μπρατοπούλου μας έφερε παραδοσιακές στολές και έτσι με τις παραδοσιακές στολές τραγουδήσαμε παραδοσιακά τραγούδια και χορέψαμε παραδοσιακούς χορούς . Στο τέλος των παρουσιάσεων αξιολογήσαμε το σεμινάριο και παραλάβαμε τις βεβαιώσεις συμμετοχής και ένα βιβλίο για το νησί δώρο του Δήμου Σπετσών .

Εν κατακλείδι, το «Αειφόρο Σχολείο» αποτελεί ένα οραματικό σχολείο που λειτουργεί ως Κοινότητα. Στην καθημερινή σχολική ζωή δίνει ευκαιρίες να ασχοληθούν όλοι (μαθητές, εκπαιδευτικοί, διοίκηση, γονείς, τοπική κοινότητα) με τα κοινά και τη διαχείρισή τους μέσα σε πνεύμα ομαδικό και συνεργασίας. Θέλει ηγέτες οραματιστές. Ένα αειφόρο σχολείο υπηρετεί τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, προάγει τον πολιτισμό και το περιβάλλον και διαμορφώνει ενεργούς και δημιουργικούς πολίτες.

Οι οχτώ πυλώνες αειφορίας εισόδου της αειφορίας στο σχολείο.

1. Δημοκρατία, συμμετοχή και ένταξη στο σχολείο.
2. Η βελτίωση του πλαισίου μάθησης.
3. Η προαγωγή του πολιτισμού και των τεχνών στο σχολείο.
4. Το αειφορικό κτίριο και η αύξηση της βιοποικιλότητας.
5. Η πολιτική για την εξοικονόμησης ενέργειας και τις μετακινήσεις από και προς  το σχολείο.
6. Η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων (νερό, υλικά και απορρίμματα).
7. Η προαγωγή της υγείας στο σχολείο.
8. Από την τοπική στην πλανητική κλίμακα.

Διανύουμε τον 21^ο αιώνα και το ελληνικό σχολείο δίνει προτεραιότητα στην παροχή γνώσεων αντί να μάθει τους μαθητές και τις μαθήτριες πώς να μαθαίνουν, χωρίς να παρέχει ουσιαστική παιδεία και πολιτισμό τους οδηγεί στην απομνημόνευση της γνώσης και όχι στη διαμόρφωση ενεργών και καλλιεργημένων πολιτών. Αν και χιλιάδες εκπαιδευτικοί μέσα από τα καινοτόμα προγράμματα πασχίζουν να αναπτύξουν δεξιότητες κοινωνικές, συνεργασίας, κριτικής σκέψης, δημοκρατίας κ.ά. σπάνια αγκαλιάζονται από όλη τη σχολική κοινότητα και ένα μόνο ποσοστό μαθητών/τριών γεύεται τη χαρά της συμμετοχής, της δημιουργίας και της εκπαιδευτικής αλλαγής. Το αειφόρο σχολείο οδηγεί σε ολοκληρωμένες προσπάθειες που διατρέχουν όλη τη σχολική ζωή και εμπλέκουν όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας, αλλά και της ευρύτερης κοινότητας.