Παρουσίαση βιβλίου στον πύργο Fehervarcsurgo στην Ουγγαρία.

Παρουσίαση του βιβλίου  “Παιδομάζωμα” ή “Παιδοσώσιμο”; Τα παιδιά του εμφυλίου πολέμου στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη  πραγματοποιήθηκε στον πύργο Fehervarcsurgo στην Ουγγαρία σ’ ένα κοινό που στη πλειοψηφία του το αποτελούσαν πολιτικοί πρόσφυγες και οι οικογένειές τους . H παρουσίαση  διοργανώθηκε από το Ίδρυμα  Jozsef Karolyi και την Αυτοδιοίκηση Ελλήνων Ουγγαρίας. Πριν δέκα χρόνια στον ίδιο πύργο που δεν είχε αναπαλαιωθεί ακόμα, με έκδηλα τα σημάδια του χρόνου, είχε διεξαχθεί ένα διεθνές συνέδριο με το ίδιο θέμα. Μόνο που το πρώτο μέρος του τίτλου (“Παιδομάζωμα” ή “Παιδοσώσιμο”) προέκυψε μέσα από το ίδιο το συνέδριο. Το ξεχωριστό στοιχείο σ’ εκείνο το συνέδριο (2003) ήταν ότι το κοινό του,  το αποτελούσαν τα ίδια τα παιδιά του ελληνικού εμφυλίου πολέμου που είχαν φιλοξενηθεί  στον πύργο αυτό από την ουγγρική κυβέρνηση, την περίοδο από το 1948-1955.

Η έκδοση του βιβλίου από τον εκδοτικό οίκο «Επίκεντρο» αποδείχτηκε χρονοβόρα και επίπονη γιατί χρειάστηκε να μεταφραστούν στα ελληνικά από διαφορετικές ευρωπαϊκές γλώσσες (από αγγλικά, γαλλικά, τσέχικα, γερμανικά και ουγγρικά)  οι ανακοινώσεις των πανεπιστημιακών, των ερευνητών, των άλλοτε παιδιών και των δασκάλων τους (Ελλήνων και Ούγγρων) και να απομαγνητοφωνηθούν οι ομιλίες τους. Τελικά, το βιβλίο κυκλοφόρησε με τις ανακοινώσεις των πανεπιστημιακών στο πρώτο μέρος, με φωτογραφίες – ντοκουμέντα μιας άλλης εποχής που αποτυπώνουν τη ζωή των παιδιών στην υπερορία  και στη συνέχεια με τις παρεμβάσεις –ομιλίες των ίδιων των παιδιών. Οι σχολικές εκθέσεις των παιδιών και τα βιογραφικά των εισηγητών κλείνουν τον τόμο αυτό όπου οι ιστορικοί και οι ερευνητές συνομιλούν με τους ίδιους τους πρωταγωνιστές  (τα τότε παιδιά) για μια πτυχή της ελληνικής ιστορίας που για πολλά χρόνια αποτέλεσε «ταμπού» για την ελληνική ιστοριογραφία και όχι μόνο. Το εξώφυλλο  κοσμεί φωτογραφία των παιδιών με την πρώτη διευθύντρια από ελληνικής πλευράς του  παιδικού σταθμού Fehervarscurgo ,  της Κύπριας Φωφώς Βασιλείου , μητέρας του πρώην Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Γιώργου Βασιλείου.Βιβλίο Παιδομάζωμα ή παιδοσώσιμο

Στο προσκλητήριο για την παρουσίαση του βιβλίου συνέρρευσαν κυρίως από τη Βουδαπέστη αλλά και από το χωριό Μπελογιάννης, τρεις τουλάχιστον γενιές  -οι παλιότεροι για να θυμηθούν και οι νεώτεροι για να μάθουν- που υποδέχτηκε η οικοδέσποινα του πύργου Angelica Karolyi. Την παρουσίαση, στη  μεγάλη αίθουσα  στο ισόγειο του πύργου που γέμισε,  έκανε η καθηγήτρια Ειρήνη Λαγάνη,  συνεπιμελήτρια – μαζί με τη Μαρία Μποντίλα – του τόμου. Η ομιλήτρια επισήμανε τη συμμετοχή των ίδιων των παιδιών ως συγκριτικό πλεονέκτημα στη διεξαγωγή του συνεδρίου του 2003 και τη σημασία της συμβολής  των μαρτυριών τους  στη συγγραφή της ιστορίας της κρίσιμης αυτής περιόδου. Η «κατάθεση ψυχής»   των άλλοτε παιδιών  χαρακτηρίστηκε ως μοναδική εμπειρία καθώς πρωταγωνιστές του συνεδρίου εκείνου αναδείχτηκαν τα ίδια τα παιδιά, «μάρτυρες» μιας τραγικής περιόδου που σημάδεψε τόσο τα ίδια όσο και την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Στην πρώτη σειρά διακρίνονταν ο νυν και ο πρώην πρόεδρος της Αυτοδιοίκησης  Ελλήνων Ουγγαρίας, Λαοκράτης Κοράνης και Θόδωρος Σκεύης αντίστοιχα (που αμφότεροι συγκαταλέγονται στα «παιδιά» και συμμετείχαν ενεργά στο συνέδριο το 2003),  ο πρέσβυς της Κύπρου κ. Β.Τσάμπερλαιν, ο Πρόξενος της Ελλάδας κ. Ι.Σταματέκος και ο εκπρόσωπος τύπου της ελληνικής πρεσβείας κ.Ν.Βλαχάκης. Στις πίσω σειρές διακρίνονταν μεταξύ άλλων μερικά από τα άλλοτε «παιδιά»- με άσπρα μαλλιά σήμερα – που συμμετείχαν στο συνέδριο του 2003 και συνέβαλαν  στην τελική μορφή του συλλογικού τόμου όπως ο Γιάννης Ράπτης που μαζί με τον Χαράλαμπο Βλάχο συγκέντρωσαν το φωτογραφικό υλικό του τόμου, η Αθανασία  Λαμπροπούλου που βοήθησε στη μετάφραση των κειμένων από τα ουγγρικά, η Αρετή Σκεύη που καθήλωσε το ακροατήριο με την συγκλονιστική μαρτυρία της ως έφηβη «μάνα» που συνόδευσε τα παιδιά από την Ελλάδα στην υπερορία και άλλοι.

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης επισημάνθηκε με ιδιαίτερη συγκίνηση η απουσία όσων «έφυγαν» στο διάστημα που μεσολάβησε από το συνέδριο του 2003: ο Ούγγρος διευθυντής του παιδικού σταθμού Ιστβάν Ρίγκο, ο εκπαιδευτικός Μιχάλης Ράπτης , ο Βαγγέλης Μπενάτος, ο Καπετάνιος του ΕΛΑΣ Βαγγέλης Κωστούδης, οι παρεμβάσεις των οποίων όμως έχουν καταγραφεί στο συλλογικό αυτό τόμο.

Τον λόγο πήραν αρκετά «παιδιά» από το ακροατήριο μιλώντας για μια περίοδο της ζωής τους που τα σφράγισε ενώ δε παράλειψαν μεταξύ άλλων να επισημάνουν την οργάνωση τού  τότε ουγγρικού κράτους που κάλυψε με το παραπάνω τις ανάγκες τους. 

Η εκδήλωση έκλεισε με μουσική και τραγούδι από τη χορωδία Καρυάτιδες και την Καλλιόπη Νάγκυ και τους μουσικούς Σαράντη Μαντζουράκη στο μπουζούκι και τον Γιώργο Κολλάτο στο κλαρίνο, σκορπώντας στην αίθουσα την αίσθηση μιας «άλλης» Ελλάδας που επιχειρεί ν’ αντισταθεί στο χρόνο, στη λήθη και στη φθορά.   

Η κυρία Λαγάνη ευχαρίστως αποδέχτηκε την παράκλησή μας  να μας μιλήσει για το βιβλίο στη μικρή συνέντευξη που ακολουθεί.

Ερωτ. : Πριν λίγες μέρες παρουσιάστηκε στην Ουγγαρία το βιβλίο  «Παιδομάζωμα» ή «Παιδοσώσιμο»; το οποίο επιμεληθήκατε. Ποια η συμβολή του βιβλίου στην ήδη υπάρχουσα βιβλιογραφία ;

Απάντηση : Για δεκαετίες ολόκληρες το θέμα της μεταφοράς των παιδιών του εμφυλίου στις χώρες της Κεντρικής και Ανατ. Ευρώπης (συμπεριλαμβανομένης και της Γιουγκοσλαβίας) αποτέλεσε ένα θέμα «ταμπού». Αφού αρχικά κατά τη διάρκεια του πρώιμου Ψυχρού Πολέμου προβλήθηκε από την τότε ελληνική κυβέρνηση και τους υποστηρικτές της ως «παιδομάζωμα» παραπέμποντας στην πρακτική  της αρπαγής και του γενιτσαρισμού  των χριστιανόπουλων κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία , στη συνέχεια , κατά   τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, στα πλαίσια της επιχειρούμενης «εθνικής συμφιλίωσης», το θέμα αποσιωπήθηκε προφανώς ως εμφυλιακό και διχαστικό.  Κυρίως από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 παρατηρείται μια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το ζήτημα αυτό ενώ επιχειρείται μια «νέα» ματιά στην υπόθεση που βασίζεται κατά κύριο λόγο στην αρχειακή έρευνα που δεν είναι όμως απαλλαγμένη πάντα από  προκατάληψη.

Το βιβλίο « Παιδομάζωμα» ή «Παιδοσώσιμο»; »  κατά τη γνώμη μου συνδυάζει δύο στοιχεία που το κάνουν να διαφέρει από άλλα βιβλία που αναφέρονται στον εμφύλιο και ειδικότερα στο θέμα των παιδιών: το πρώτο στοιχείο είναι οι μελέτες που βασίζονται επάνω στην αρχειακή έρευνα, σε πρωτογενές δηλ. υλικό, και το δεύτερο στοιχείο που αναδεικνύει τη μοναδικότητά του, είναι οι μαρτυρίες των ίδιων των παιδιών, των δασκάλων τους (Ελλήνων και Ούγγρων) και των συνοδών τους . Στη μοναδικότητα  αυτή συμβάλει και ο τόπος όπου έλαβε χώρα το συνέδριο τον Οκτώβριο του 2003 κατά τη διάρκεια του οποίου παρουσιάστηκαν οι επιστημονικές ανακοινώσεις καθώς και οι  μαρτυρίες «από πρώτο χέρι». Πρόκειται για τον ίδιο  πύργο του Φέχερβαρτσούργκο που είχε μετατραπεί σε παιδικό σταθμό το διάστημα 1948-1953 προκειμένου να φιλοξενήσει  παιδιά του εμφυλίου που μεταφέρθηκαν στην Ουγγαρία. Σίγουρα, η διεξαγωγή του συνεδρίου στον τόπο αυτό συνέβαλε στο να «ξυπνήσουν» μνήμες μιας άλλης εποχής και να γυρίσει το ρολόι του χρόνου πίσω.

Ερωτ.: Εσείς πώς καταγράφετε την εμπειρία αυτή ;

Απάντηση: Ως μοναδική. Όταν φοιτήτρια ακόμα στη Σορβόνη ανακάλυπτα στα αρχεία του Γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών εκθέσεις που περιέγραφαν με γλαφυρότητα την έλευση των παιδιών σε χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, δε φανταζόμουν ποτέ ότι θα βρεθώ σ’ ένα από τα κέντρα υποδοχής των παιδιών στην Ουγγαρία και το -κυριότερο- κάτι που ξεπερνάει κάθε φαντασία, το ακροατήριο στο οποίο θα απευθυνόμουν θα το αποτελούσαν στο μεγαλύτερο μέρος τα «τότε» παιδιά.  Οι μαρτυρίες τους, κάθε τους λέξη, η εύγλωττη σιωπή πολλών, η συγκίνηση και το βλέμμα τους μας καθήλωσαν. Οι πρωταγωνιστές του συνεδρίου ήταν χωρίς αμφιβολία τα ίδια τα «παιδιά» πρόσφυγες, αυτοί που μετέτρεψαν ένα συνέδριο που φιλοδοξούσε να είναι επιστημονικό, σαν τόσα άλλα άλλωστε, σε κάτι ξεχωριστό: σε μια μοναδική εμπειρία. Η κατάθεση «ψυχής» των ίδιων των παιδιών ήταν αναμφίβολα ανεκτίμητη.

Ερωτ. : Το βιβλίο αποτυπώνει τη μοναδικότητα του συνεδρίου όπως την περιγράφετε;

Απάντηση : Όπως ήδη προαναφέρθηκε, το πρώτο μέρος του βιβλίου αποτελείται από τις επιστημονικές ανακοινώσεις των πανεπιστημιακών και ερευνητών από γνωστά πανεπιστήμια της Ευρώπης , Έλληνες και ξένους, και το δεύτερο μέρος , καταγράφει απομαγνητοφωνημένες τις παρεμβάσεις των «πρωταγωνιστών» της ιστορίας. Πέρα από την καταγραφή των αντιπαραθέσεων όπως εκφράστηκαν, τα κείμενα «συνομιλούν» μεταξύ τους… Πιστεύω ότι δίνονται απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα, όπως κάτω από ποιες συνθήκες εγκατέλειψαν τα παιδιά την Ελλάδα, πώς διαπαιδαγωγήθηκαν, πώς θυμούνται τα χρόνια εκείνα, τι αίσθηση τους έκανε η Ελλάδα όπου επαναπατρίστηκαν (μια χώρα που νοσταλγούσαν αλλά στην ουσία δε γνώριζαν), τι μεταφέρουν σήμερα στα παιδιά και στα εγγόνια τους για την εποχή εκείνη και τέλος, ποια ήταν η στάση της Ελλάδας απέναντι στα παιδιά αυτά.

Θα ήταν παράλειψη να μην τονίσω τη συμβολή των ίδιων των «παιδιών» στην έκδοση του βιβλίου, καθώς οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στον τόμο, παραχωρήθηκαν από τα «παιδιά»  Χαράλαμπο Βλάχο και Γιάννη Ράπτη ενώ τη μετάφραση από τα ουγγρικά έκανε η Αθανασία Λαμπροπούλου, επίσης ένα από τα παιδιά…

Ερωτ. : Μπαίνω στον πειρασμό να σας ρωτήσω: αν τα «παιδιά» δε συμμετείχαν στο εν λόγω συνέδριο, τα συμπεράσματα του συνεδρίου θα ήταν διαφορετικά ;

Απαντ.: Το συνέδριο θα ήταν σίγουρα διαφορετικό. Πιστεύω ότι έχει άλλη αξία να ακούς κάποιον που έχει βιώσει την ιστορία, να συνδιαλέγεται με έναν ιστορικό. Γίνεται μια αναμέτρηση, μια διασταύρωση στοιχείων … Διαπιστώνεται τέλος, πώς πολλές φορές «γράφεται» η ιστορία ερήμην των πρωταγωνιστών της. Προσωπικά, αισθάνομαι τυχερή που πρόλαβα να γνωρίσω κάποιους από τους «πρωταγωνιστές» της ιστορίας καθώς έχουν ήδη φύγει από κοντά μας. Οι απόψεις τους όμως έχουν ήδη καταγραφεί στον εν λόγω τόμο ως πολύτιμες μαρτυρίες. Ο χρόνος θα δείξει σε ποιο βαθμό θα επηρεάσουν  οι μαρτυρίες αυτές ή άλλες ανάλογες τη διαμόρφωση της   ιστοριογραφίας της εν λόγω περιόδου  ή απλά θα αποσιωπηθούν  καθώς δύσκολα εντάσσονται στο πλαίσιο της δημόσιας ιστορίας .  

Δημοσ. : Σας ευχαριστώ για την παραχώρηση της συνέντευξης

Ε.Λ. : Και εγώ σας ευχαριστώ.  

Του ειδικού συνεργάτη μας.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ