Αθαν. Τζιαμούρτας: Ποια διατροφή πρέπει να ακολουθεί ένας διαβητικός

Μιλάει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ, ο καθηγητής στη ΣΕΦΑΑ και πρόεδρος του Τμήματος Διαιτολογίας και Διατροφολογίας – Ο διαβητικός πρέπει να προτιμάει υδατάνθρακες υψηλής διατροφικής αξίας, που περιλαμβάνουν βιταμίνες, ανόργανα στοιχεία και φυτικές ίνες

Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη

“Οι υδατάνθρακες είναι τα θρεπτικά στοιχεία που έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον έλεγχο του διαβήτη. Ο διαβητικός πρέπει να προτιμάει υδατάνθρακες υψηλής διατροφικής αξίας, που περιλαμβάνουν βιταμίνες, ανόργανα στοιχεία και φυτικές ίνες. Λαχανικά, φρούτα, όσπρια, δημητριακά ολικής άλεσης και γαλακτομικά προϊόντα αποτελούν καλές πηγές υδατανθράκων. Τα διαβητικά άτομα πρέπει να αποφεύγουν τα αναψυκτικά επειδή περιέχουν ζάχαρη (καθώς επίσης και τους χυμούς-φρουτοποτά) επειδή έχουν πολλές θερμίδες και μπορεί να επηρεάσουν το σωματικό βάρος, και το ήπαρ αυξάνοντας το λίπος που βρίσκεται σε αυτό (λιπώδης διήθηση)”. Αυτά μεταξύ άλλων τονίζει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ, ο καθηγητής στη ΣΕΦΑΑ και πρόεδρος του Τμήματος Διαιτολογίας και Διατροφολογίας κ. Αθανάσιος Τζιαμούρτας. Ακολουθεί ολόκληρο το κείμενο της συνέντευξης:

 -Κατά πόσο έχει εξαπλωθεί ο διαβήτης στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες;

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια μεταβολική ασθένεια η οποία επηρεάζει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Το 2019, περίπου 463 εκατομμύρια ενήλικες (20-79 ετών) ζούσαν με διαβήτη, ενώ η πρόβλεψη είναι πως το 2045 ο αριθμός θα εκτοξευθεί στα 700 εκατομμύρια. Ο σακχαρώδης διαβήτης διαχωρίζεται σε δύο κύριες κατηγορίες, τον διαβήτη τύπου Ι και τον διαβήτη τύπου ΙΙ. Η πρώτη κατηγορία χαρακτηρίζεται από την απουσία ινσουλίνης από τον οργανισμό των ασθενών ενώ η δεύτερη κατηγορία από την παρουσία ινσουλίνης αλλά τη δυσλειτουργία στον τρόπο δράσης της. Ο διαβήτης τύπου Ι επηρεάζει κυρίως τα παιδιά και υπολογίζεται ότι το ποσοστό αυτών των ατόμων αποτελεί το 10% περίπου των περιπτώσεων, ενώ το υπόλοιπο 90% αφορά άτομα με διαβήτη τύπου ΙΙ. Το ποσοστό των ασθενών που ζει σε χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες υπολογίζεται περίπου στο 80%. Περίπου οι μισοί ασθενείς πάσχουν από διαβήτη χωρίς να το γνωρίζουν. Το 20% των ατόμων που είναι άνω των 65 ετών πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη ενώ περισσότερα από 1.1 εκατομμύρια παιδιά και ενήλικες πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι. Το ανησυχητικό είναι πως μέχρι πριν από 20 χρόνια ο διαβήτης τύπου ΙΙ αφορούσε λιγότερο από 3% όλων των περιπτώσεων διαβήτη που έχουν διαγνωσθεί για πρώτη φορά, ενώ τώρα το ποσοστό αυτό έχει εκτοξευθεί στο 45%. Αυτό υποδεικνύει ότι όλο και νεαρότερα άτομα πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, την περίπτωση διαβήτη που επηρεάζεται περισσότερο από την κακή διατροφή και την έλλειψη σωματικής δραστηριότητας.

-Ποια διατροφή πρέπει να ακολουθούμε; Τι πρέπει να καταναλώνουμε και τι να αποφεύγουμε;

Το κύριο μήνυμα που αφορά τη διατροφή του διαβητικού είναι η εξατομίκευση των διατροφικών αναγκών του ασθενούς. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διατροφή του ασθενούς και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στηρίζονται στον τρόπο ζωής του, την εθνική καταγωγή καθώς επίσης και τα κίνητρα που έχει για να ακολουθήσει το προτεινόμενο πλάνο που θα δημιουργηθεί από έναν εξειδικευμένο διαιτολόγο-διατροφολόγο. Η διατροφική προσέγγιση πρέπει να στηρίζεται στις αρχές της κλινικής διατροφής, στον έλεγχο των μερίδων και στον τρόπο ζωής του ασθενούς. Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι πως δεν υπάρχει ένας γενικός τρόπος διατροφής που αφορά τον κάθε ασθενή και κανένα γενικό διατροφικό πλάνο δεν μπορεί να καλύψει όλες τις περιπτώσεις των ασθενών. Είναι κομβικής σημασίας να κατανοηθεί πως οι διατροφικές ανάγκες και οι στόχοι που πρέπει να θέσει ο διαβητικός είναι ίδιοι με αυτούς ενός ατόμου που θέλει να τρέφεται σωστά και υγιεινά. Οι γενικοί στόχοι της διατροφικής προσέγγισης περιλαμβάνουν την επίτευξη και διατήρηση ενός κανονικού σωματικού βάρους,  τον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα, της αρτηριακής πίεσης και των λιπιδίων στο αίμα και την επιβράδυνση ή την πρόληψη των επιπλοκών που συνδέονται με τον διαβήτη.

Η εξατομίκευση και η συστηματική παρακολούθηση της διατροφής ενός διαβητικού από εξειδικευμένο διαιτολόγο σε συνεργασία με τον γιατρό του ασθενούς έχει βρεθεί ότι μπορεί να αποφέρει θετικές προσαρμογές στον έλεγχο του σακχάρου, όπως αυτές αποτυπώνονται με τη μείωση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης κατά 1.0-1.9% στους διαβητικούς τύπου Ι και κατά 0.5-2.0% στους διαβητικούς τύπου ΙΙ. Καταλήγοντας θα πρέπει να τονιστεί ότι η διατροφή πρέπει να είναι ευχάριστη και να χαρακτηρίζεται από γεύση, διαφορετικά θα φανεί αναποτελεσματική και θα διακοπεί από την πλευρά του ασθενούς.

Οι υδατάνθρακες είναι τα θρεπτικά στοιχεία που έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον έλεγχο του διαβήτη. Ο διαβητικός πρέπει να προτιμάει υδατάνθρακες υψηλής διατροφικής αξίας, που περιλαμβάνουν βιταμίνες, ανόργανα στοιχεία και φυτικές ίνες. Λαχανικά, φρούτα, όσπρια, δημητριακά ολικής άλεσης και γαλακτομικά προϊόντα αποτελούν καλές πηγές υδατανθράκων. Τα διαβητικά άτομα πρέπει να αποφεύγουν τα αναψυκτικά επειδή περιέχουν ζάχαρη (καθώς επίσης και τους χυμούς-φρουτοποτά) επειδή έχουν πολλές θερμίδες και μπορεί να επηρεάσουν το σωματικό βάρος, και το ήπαρ αυξάνοντας το λίπος που βρίσκεται σε αυτό (λιπώδης διήθηση). Η λιπώδης διήθηση στο ήπαρ και τον μυ θεωρούνται από τους παράγοντες που συνεισφέρουν σημαντικά στην αποδιοργάνωση του μεταβολισμού των υδατανθράκων και στην αύξηση του σακχάρου στο αίμα. Μερικές πρακτικές συμβουλές σχετικά με την πρόσληψη υδατανθράκων είναι οι παρακάτω:

1. Σε κάθε γεύμα ή σνακ να υπάρχει τροφή υδατάνθρακα που περιέχει φυτικές ίνες.
2. Στο πρωϊνό να επιλέγονται δημητριακά ολικής άλεσης χωρίς την προσθήκη ζάχαρης και να εξετάζεται η ετικέτα στο κουτί, για να επιβεβαιώνεται ή όχι η ποσότητα της ζάχαρης που βρίσκεται στο προϊόν.
3. Αποφεύγετε να τρώτε πατάτες και προτιμήστε άλλες υδατανθρακούχες τροφές, όπως το πληγούρι, η κινόα, το φαγόπυρο και το πληγούρι farro.
4. Επιλέγετε ζυμαρικά ολικής άλεσης.
5. Τα φασόλια και τα όσπρια είναι πάρα πολύ καλή πηγή υδατανθράκων, πέπτονται με αργό ρυθμό και αποτελούν σημαντική πηγή πρωτεϊνών. Μπορεί να αντικαταστήσουν τη ζωικής προέλευσης πρωτεΐνη.
6. Πρέπει να καταναλώνεται μια ποικιλία φρούτων και λαχανικών σε καθημερινή βάση.

Αν και αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για την πρόσληψη των λιπών από διαβητικά άτομα, η γενική οδηγία είναι να προσλαμβάνεται το 20-35% των συνολικά ημερήσιων προσλαμβανόμενων θερμίδων από λίπη. Σε γενικές γραμμές ο διαβητικός πρέπει να ακολουθεί τις αρχές της μεσογειακής διατροφής, η οποία χαρακτηρίζεται από μεγάλη πρόσληψη μονο- και πολυακόρεστων λιπαρών. Τροφές πλούσιες σε ω3 λιπαρά οξέα, όπως είναι το ψάρι και οι ξηροί καρποί, πρέπει να προτιμώνται για να μειωθεί και η πιθανότητα καρδιαγγειακών νοσημάτων. Μερικές πρακτικές συμβουλές σχετικά με την πρόσληψη λιπών είναι οι παρακάτω:

1. Αποφεύγετε τη λήψη τρανς λιπαρών που βρίσκονται στα υδρογονωμένα λίπη. Ελέγξτε τις ετικέτες τροφών και περιορίστε τα τηγανητά φαγητά.
2. Περιορίζετε την πρόσληψη κορεσμένων λιπών αποφεύγοντας τις επεξεργασμένες τροφές και τα ταχυφαγεία, το κόκκινο κρέας και τα γαλακτομικά με πλήρες γάλα.
3. Χρησιμοποιείτε λάδι πλούσιο σε πολυακόρεστα και μονοακόρεστα λιπαρά, όπως είναι το ελαιόλαδο και αποφύγετε το βούτυρο και τη μαργαρίνη.
4. Καταναλώνετε τρόφιμα πλούσια σε ω3 λιπαρά, όπως είναι τα λιπαρά ψάρια (π.χ. σαρδέλα) και οι ξηροί καρποί χωρίς αλάτι.

Η πρωτεΐνη είναι σημαντική για τη διατροφή ενός διαβητικού και πρέπει να καλύπτει περίπου το 15-20% των συνολικά ημερήσιων προσλαμβανόμενων θερμίδων. Η λήψη πρωτεΐνης μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της ινσουλίνης χωρίς όμως να αυξάνει τα επίπεδα του σακχάρου και έτσι δεν πρέπει να λαμβάνεται όταν θέλει κάποιος να αυξήσει τα επίπεδα του σακχάρου. Μερικές πρακτικές συμβουλές σχετικά με την πρόσληψη πρωτεϊνών είναι οι παρακάτω:

1. Συμπεριλαμβάνετε άπαχη πρωτεΐνη (200-300 γραμμάρια) σε κάθε γεύμα.
2. Καλές πηγές πρωτεΐνης αποτελούν το άπαχο κρέας πουλερικών, το ψάρι, το αυγό (1 αυγό = ~30 γραμμάρια πρωτεΐνης), τα γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά (1 κούπα γάλα ή γιαούρτι με χαμηλά ή καθόλου λιπαρά, 30 γραμμάρια τυρί =  ~30 γραμμάρια πρωτεΐνης).
3. Τροφές φυτικής προέλευσης, πλούσιες σε πρωτεΐνη, όπως τα όσπρια (1/2 κούπα= ~55 γραμμάρια πρωτεΐνης) μπορούν να ενταχθούν στο διατροφικό πλάνο ενός διαβητικού.
4. Η πρωτεΐνη δεν πρέπει να αποτελεί το αποκλειστικό γεύμα αλλά συνοδευτικό στην πρόσληψη φρούτων, λαχανικών και δημητριακών ολικής άλεσης σε ένα γεύμα.
5. Οι παρακάτω τροφές ισοδυναμούν με ~30 γραμμάρια πρωτεΐνης: 24 αμύγδαλα, 18 μέτρια cashews, 12 φουντούκια, 8 μέτρια brazilian nunts, 35 φιστίκια, 15 μισά καρύδια.

Όσον αφορά τις βιταμίνες και τα ανόργανα στοιχεία αυτά πρέπει να προσλαμβάνονται από την ποικιλία των τροφών που πρέπει να ακολουθεί το διαβητικό άτομο και περιλαμβάνουν πολλά φρούτα και λαχανικά. Επειδή ο διαβήτης χαρακτηρίζεται ως μια ασθένεια με αυξημένα επίπεδα οξειδωτικού στρες κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί ότι είναι απαραίτητη η συμπληρωματική λήψη αντιοξειδωτικών βιταμινών, όπως βιταμίνη C και Ε. Κάτι τέτοιο όμως δεν έχει αποδειχτεί στη βιβλιογραφία από ευρήματα καλά σχεδιασμένων ερευνητικών εργασίες και επομένως δεν συνιστάται η συμπληρωματική λήψη αντιοξειδωτικών.

-Πόσο επιβαρυντικό είναι το βραδινό φαγητό;

Ερευνητικές εργασίες έχουν δείξει πως τα επίπεδα του σακχάρου, όταν καταναλώνεται ένα γεύμα το βράδυ είναι μεγαλύτερα σε σχέση με την κατανάλωση του ίδιου γεύματος τις πρωινές ώρες. Αυτό αναδεικνύεται και από εργασίες που έγιναν με άτομα τα οποία από τη φύση της δουλειάς του είναι αναγκασμένα να τρώνε το βράδυ (εργάτες που δουλεύουν νυχτερινή βάρδια) και δείχνουν ότι έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ και καρδιαγγειακές ασθένειες. Παράλληλα, άτομα τα οποία συνηθίζουν να τρώνε αργά το βράδυ έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν αυξημένα επίπεδα σακχάρου και μεταβολικό σύνδρομο. Συνεπώς, καλό είναι να αποφεύγεται η κατανάλωση ενός μεγάλου γεύματος αργά το βράδυ.

-Το αλκοόλ, όπως ουίσκι και τσίπουρο ποια ζημιά κάνουν στον οργανισμό, όσον αφορά στην προώθηση του διαβήτη;

Η γενική οδηγία για την κατανάλωση αλκοόλ είναι η πρόσληψη ενός ποτηριού κρασιού ή της αντίστοιχης ποσότητας αλκοόλ από άλλα αλκοολούχα ποτά (π.χ. μπύρα, ουίσκι, τσίπουρο κλπ)  για τις γυναίκες και δύο ποτηριών κρασιού για τους άνδρες. Αυτό που πρέπει να κατανοήσει κάποιος είναι πως η λήψη αλκοολούχων ποτών συνοδεύεται και από την πρόσληψη αρκετών θερμίδων. Ένα γραμμάριο αλκοόλ ισοδυναμεί με τη λήψη 7 θερμίδων και έτσι μία μπύρα 500 ml ισοδυναμεί με 175 περίπου θερμίδες, οι οποίες ονομάζονται «κενές θερμίδες» αφού δεν προσδίδουν ιδιαίτερη ποσότητα βιταμινών και ανόργανων στοιχείων. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο διαβήτης τύπου ΙΙ συνδέεται με την παχυσαρκία, η υπερβολική λήψη αλκοολούχων ποτών μπορεί να αυξήσει το σωματικό βάρος και κατ’ επέκταση να συνεισφέρει στην εμφάνιση της νόσου. Επιπρόσθετα, η υπέρμετρη λήψη αλκοόλ μπορεί να αυξήσει τα τριγλυκεριδία του αίματος και το λίπος που κυκλοφορεί στο αίμα, κάτι που συνδέεται με τη δυσλειτουργία στην απορρόφηση του σακχάρου από τους ιστούς του σώματος. Το λίπος ακόμα μπορεί να εισχωρήσει στο ήπαρ και τον μυϊκό ιστό, προκαλώντας δυσχέρεια στην απορρόφηση του σακχάρου από αυτούς τους ιστούς και αυξημένη δημιουργία σακχάρου από το ήπαρ. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω η υπερβολική λήψη αλκοολούχων ποτών, που ξεπερνούν την συνιστώμενη ημερήσια δόση για τις γυναίκες και τους άνδρες μπορεί να συνεισφέρει στην αύξηση της πιθανότητας για σακχαρώδη διαβήτη. Τέλος, υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν ότι για τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ υπάρχει γενετική προδιάθεση και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να προσέχουν τα άτομα που έχουν γονείς που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη.

-Πέρα από τον έλεγχο της διατροφής, το βάδισμα συμβάλλει στον έλεγχο του διαβήτη; Ή γενικότερα η άσκηση;

Η άσκηση και η σωματική δραστηριότητα συμβάλλουν τόσο στην πρόληψη εμφάνισης αλλά και αντιμετώπισης της νόσου. Υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν ότι η πιθανότητα εμφάνισης του διαβήτη μειώνεται σημαντικά όταν κάποιος κάνει 2-4 φορές την εβδομάδα άσκηση. Η καθημερινή άσκηση βοηθάει επίσης και στην αντιμετώπιση των παρενεργειών που συνδέονται με τον διαβήτη. Εκτός των καρδιαγγειακών νοσημάτων που συνδέονται άμεσα με το διαβήτη, παθήσεις που συνδέονται με την μικρο-κυκλοφορία εμφανίζουν πολύ μεγάλη συχνότητα. Η τύφλωση, η χρόνια νεφρική νόσος και ο ακρωτηριασμός που δεν οφείλεται σε ατυχήματα παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερη συχνότητα στα διαβητικά σε σχέση με τα υγιή άτομα. Πάνω από 370 εκατομμύρια άτομα παρουσιάζουν μεγαλύτερη προδιάθεση για την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη τύπου ΙΙ αφού εμφανίζουν μια κατάσταση που ονομάζεται προδιαβήτης. Σε αυτή την περίπτωση δύο πράγματα πρέπει να γίνουν. Το πρώτο είναι να διαμορφωθεί η διατροφή με τέτοιο τρόπο ώστε να μειωθεί το σωματικό βάρος αφού η παχυσαρκία αποτελεί γενεσιουργό αιτία της νόσου. Το δεύτερο είναι να αυξηθεί το επίπεδο σωματικής δραστηριότητας με σκοπό τη μείωση του σωματικού βάρους, την ενεργοποίηση του μεταβολισμού και τον έλεγχο του σακχάρου.

Η αντιμετώπιση του σακχαρώδους διαβήτη είναι αρκετά πολυέξοδη. Το 2019 τα έξοδα υγείας για την αντιμετώπιση της νόσου άγγιξαν τα 760 δισεκατομμύρια δολάρια, ένα ποσό που αγγίζει το 10% των εξόδων που αφορούν την κάλυψη της υγείας των ενήλικων ατόμων. Η άσκηση έχει βρεθεί ότι αποτελεί έναν ανέξοδο τρόπο για την πρόληψη αλλά και αντιμετώπιση αρκετών μη μεταδιδόμενων νοσημάτων. Ο διαβήτης είναι μια τέτοια περίπτωση και η άσκηση πέραν του ότι μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο του σακχάρου βοηθάει σε πολύ μεγάλο βαθμό και σε ψυχολογικούς παράγοντες οδηγώντας σε μια πολύ καλύτερη ποιότητα ζωής του ασθενούς και πρέπει να γίνεται σε καθημερινή βάση.