Συνέντευξη με τον Πρόεδρο της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών Λευτέρη Τζόκα.
Επιμέλεια: Βάσω Β. Παππά – Νικόλας Β. Παππάς.
Ο Λευτέρης Τζόκας, λογοτέχνης και δημοσιογράφος, γεννήθηκε στο Πέτα Άρτας. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του εγκαθίσταται στην Αθήνα, όπου εργάστηκε για πολλά χρόνια στον Αθηναϊκό Τύπο. Είναι υπεύθυνος έκδοσης εφημερίδων και περιοδικών. Από τον Γενάρη του 2009 εξελέγη παμψηφεί Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, της Εταιρείας Κριτικών Λογοτεχνίας, Συνδέσμου Ιστορικών Συγγραφέων, Ένωσης Συντακτών Περιοδικού Τύπου, κ.ά. Έχει εκδώσει είκοσι πέντε βιβλία κριτικής, ποίησης, λαογραφίας, ιστορίας και δοκίμια. Έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις, ανάμεσα στις οποίες, το Χρυσό Μετάλλιο Πνευματικής Αξίας Α΄ Τάξεως της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών, από την Ένωση Συντακτών Ευρωπαϊκών Μ.Μ.Ε. «για τη συμβολή του στην πνευματική ζωή του τόπου μας, μεσ’ από το πλούσιο συγγραφικό και δημοσιογραφικό του έργο». Για το πολύπλευρο έργο του γράφτηκαν πολλά κείμενα και εξεδόθησαν τρεις αυτοτελείς μονογραφίες. Έχει συμμετάσχει σε πανελλαδικά και διεθνή συνέδρια, πραγματοποίησε τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές. Το έργο του μεταφράστηκε στα Ιταλικά, Γαλλικά και Αγγλικά. Συμπεριλήφθηκε σε Ανθολογίες.
Kύριε Τζόκα, ποια ήταν τα παιδικά σας βιώματα;
Γεννήθηκα στο ιστορικό Πέτα της Άρτας στις 24 Μαϊου 1943, από, πατέρα με Σουλιώτικες καταβολές και Πετανίτισσα η μητέρα μου. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές μου στην Άρτα η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Εργάσθηκα για πολλά χρόνια στον Αθηναϊκό Τύπο και εκδίδω τη δική μου εφημερίδα με αξιόλογη κυκλοφορία. Έτσι διατηρώ ένα γόνιμο διάλογο και ανταλλαγή απόψεων, συνεργασίας και επαφής, με πολλούς πνευματικούς ανθρώπους της χώρας μας και του εξωτερικού.
Πώς ήρθε το πρώτο ποίημα;
Στα Ελληνικά Γράμματα εμφανίστηκα μαθητής ακόμα, σε ηλικία 14 ετών, με ποιήματα, έρευνες, κριτικά και λαογραφικά σημειώματα, σε εφημερίδες της ιδιαίτερης πατρίδας μου και σε αθηναϊκά έντυπα. Το 1970 τυπώνεται η πρώτη ποιητική συλλογή μου με τίτλο: «Στα στενορύμια του χωριού μου», που έτυχε ευνοϊκής κριτικής και ανταπόκρισης από το κοινό, μάλιστα ποιήματά μου μεταφράστηκαν σε τρεις γλώσσες.
Πείτε μας τρία ποιήματα από την ελληνική ή την ξενόγλωσση ποίηση που θα θέλατε να έχετε γράψει εσείς…
Θα ήθελα να είχα γράψει τα ποιήματα: «Αν» του Κίπλινγκ, το «Ελληνόπουλο» του Βίκτ. Ουγκώ και τα «Κεριά» του Κων. Καβάφη.
Ένα έργο, είτε είναι αυτό ποίημα είτε μυθιστόρημα, για να χαρακτηριστεί «μεγάλο», θα πρέπει να διαπνέεται από στόχαση και μεγάλα νοήματα ή απλά οφείλει να συγκινεί με την πλοκή του; Θα μπορούσαμε δηλαδή στην ίδια κατηγορία να εντάξουμε τη Μαντάμ Μποβαρύ με ένα έργο του Κούντερα ή της Βιρτζίνια Γουλφ;
Κύριοι συντελεστές μιας δημιουργίας είναι ο στοχασμός και το συναίσθημα. Να κλείνει το μεγαλείο της γλώσσας ιδιαίτερα για εμάς τους έλληνες της ελληνικής γλώσσας, που έμεινε αναλλοίωτη εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια. Μεγάλο ένα έργο το χαρακτηρίζει η αποδοχή του κόσμου. Ο χρόνος, ο χώρος και ο άνθρωπος για να γίνει μεγάλο. «Τους στίχους τούτους… πρωτοτύπως ωραίους, έγραψεν ο Ανδρέας Κάλβοςο Ζακύνθιος», είπεν ο Κωστής Παλαμάς το 1888, όταν επέβαλε τον μεγαλόπνοο βάρδο στα Ελληνικά Γράμματα, θεωρώντας τον άξιο της αθανασίας μετά από είκοσι χρόνια του θανάτου του (1792-1862).
Στις μέρες μας δεν είναι λίγοι εκείνοι που προσπαθούν να διεκδικήσουν ένα κομμάτι φήμης. Και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συμβάλλουν πολύ προς αυτό. Πιστεύετε ότι η φήμη και η δόξα είναι η κυριότερη τροφή, πέραν των άλλων, και των σύγχρονων ποιητών;
Για να διεκδικήσεις ένα κομμάτι φήμης – όπως λέτε – πρέπει ο σύγχρονος πνευματικός άνθρωπος να στέκεται άγρυπνος μέσα στην κοινωνία και τα προβλήματά της, να δοκιμάζεται καθημερινά για να κατακτήσει την ικανότητα σε όσα έχουν χαθεί, όπως είναι οι αξίες και η ενότητα.
Έχετε καταλάβει τι είναι αυτό που κάνει κάποιον να ξεχωρίζει;
Ξεχωρίζει κάποιον η φλόγα της ζωής κι αν ακόμα υπάρχει κάποιο δράμα να μην αρνείται την ομορφιά και τη μαγεία μέσα απ’ την αγωνιστική του διάθεση ν’ αναζητά το καλύτερο. Να παλεύει για τις αρετές που χάθηκαν, όπως: αγάπη, δικαιοσύνη, φιλαλήθεια, ευγένεια, άμιλλα, φιλοπατρία, αλληλεγγύη κ.ά.. που, πρέπει να είναι ο επιδιώξιμος στόχος για μια ανθρωπινότερη κοινωνία.
Έχουν η ποίηση και η τέχνη τη δυνατότητα να θεραπεύουν τον ανθρώπινο πόνο;
Η ποίηση και η τέχνη μπορούν να θεραπεύσουν τον ανθρώπινο πόνο όταν είναι ειλικρινείς. Πρέπει να είναι αληθινά και πηγαία. Γίνονται αισθητά όχι μόνο από τους μεμυημένους, αλλά κι απ’ τους αμύητους σε οποιαδήποτε μορφή κι αν εκφράζεται. Επιβάλλεται με την παρουσία της γι’ αυτό επιζεί. Η τέχνη είναι λειτούργημα και όχι κόσμημα. Η ποίηση και η τέχνη είναι έμφυτη κλίση στον άνθρωπο. Είναι Θείο Δώρο για την αναζήτηση του ωραίου σε όλες τις εκφάνσεις του με τη συστηματική καλλιέργεια. Το χέρι δεν γράφει μόνο του στο χαρτί. Κάποια μυστική δύναμη το καθοδηγεί: Η έμπνευση.
Υπάρχει κάτι που δεν θα ξανακάνατε στην πορεία σας, ένα λάθος που δεν θα επαναλαμβάνατε; Γιατί αξίζει να ζει κανείς;
Να μη φέρομαι με τόση αγάπη και εμπιστοσύνη στους ανθρώπους. Διαπίστωσα ότι έκανα περισσότερους εχθρούς επαινώντας παρά επικρίνοντας… Δεν ακολούθησα το ποίημά μου: «Κράτα της σύνεσης γραμμή / για να μην ολισθαίνεις / και η ομορφιά μες τη ζωή / να δίνεις και να παίρνεις». Διαμαρτύρομαι πάντα στη ζωή. Δεν εφησυχάζω ποτέ. «Facit indignation versum» (Η αγανάκτηση παράγει στίχο): όπως έλεγαν οι Λατίνοι. Είναι βίωμά μου που μου δημιούργησαν οι αγωνίες, αντιλήψεις, προβληματισμοί, τα συναισθήματα που προσπαθώ να τα μεταφέρω στο νου και στην καρδιά του αναγνώστη των έργων μου. Γνωστό είναι ότι: «Ουδείς ασφαλέστερος εχθρός του ευεργετηθέντος».
Έχει αλλάξει η οικονομική κρίση την ζωή σας; Ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερη πληγή της χώρας μας;
Έχει αλλάξει τους Έλληνες η οικονομική κρίση. Μία από τις αιτίες που οδηγηθήκαμε στα οικονομικά αδιέξοδα είναι γιατί ο λόγος μας έπαψε να έχει την αξία των προηγούμενων χρόνων. Τα συμπτώματα βλέπαμε εδώ και πολλά χρόνια αλλά αδιαφορούσαμε. Δεν πιστεύαμε ότι θα είχαμε αυτές τις οικονομικές συνέπειες. Να που φτάσαμε… Ο λόγος μας δεν ήταν ειλικρινής και καθαρός, δεν είχε διαφάνεια η γλώσσα μας. Δεν είχαμε σεβασμό και αξιοπρέπεια. Επιζητούσαμε να παραμείνουμε σκλάβοι κατά τον Έζρα Πάουντ: «Σκλάβος είναι εκείνος που περιμένει κάποιον άλλον να τον απελευθερώσει».
«[…] το βράδυ εκείνο του γυρισμού […] / είδα τα φίδια σταυρωτά με τις οχιές / πλεγμένα πάνω στην κακή γενιά / τη μοίρα μας», γράφει ο Γιώργος Σεφέρης. Αυτή είναι τελικά η μοίρα μας ως λαού; Η αλληλοβορά μας;
Δεν θα γίνουμε βορά κανενός ανθρώπου, ούτε τροφή σαρκοβόρων ζώων ή θύμα κάποιου. Αντέξαμε χιλιάδες χρόνια σ’ αυτόν τον τόπο απ’ το απώτερο παρελθόν. Στεκόμαστε άγρυπνοι και δοκιμαζόμαστε καθημερινά για την κατάκτηση αυτών που μας ανήκουν. Προαπαιτούμενο όλων είναι η αγάπη προς τον τόπο μας και η τιμιότητα. Χρειάζεται βέβαια η γενικότερη θεώρηση και επαγρύπνηση. Να βοηθήσουμε προς τη σωστή κατεύθυνση και να πείσουμε ξένους και ντόπιους. Αλλά πώς, όταν οι πόλεμοι μαίνονται και η διεθνής τρομοκρατία ανθίσταται;
«Όσο υπάρχουν ποιητές / Τα πουλιά θα πετούν / Και τα δέντρα θ’ ανθίζουν / Δε θα μπορούν ανίερα χέρια / Να σταματήσουν την άνοιξη / Να εξαφανίσουν τα πράσινα σημάδια / Αυτούς πού πιστεύουν ακόμα / Πώς είναι τ’ όνειρο δυνατό», γράφει σ’ ένα ποίημά του ο Θεσσαλονικιός ποιητής Τάκης Βαρβιτσιώτης. Έχετε την ίδια άποψη;
Τα ποικίλα θέματα που εκφράζονται με την ποίηση: τα πατριωτικά, τα λυρικά, τα αγωνιστικά, τα νοσταλγικά, τα ηρωικά, φυσιολατρικά, αγάπης και έρωτα. Οι πράξεις βίας και τρομοκρατίας αποτελούν την έκφραση της απάνθρωπης δύναμης. Μπορούν ν’ αποτραπούν γιατί ακόμα δεν έχουμε αποκοπεί από την ηθική πίεση του περιβάλλοντος και της παράδοσης. Σε γενικότερη θεώρηση πρέπει να διευθετηθεί από την ανθρώπινη αλληλεγγύη με την πνευματική καλλιέργεια και τη δημιουργία ευαισθητοποιημένης κοινωνικής συνείδησης.
Για σας τι σημαίνει η λέξη «ευτυχία»;
Ευτυχία με τη βαθιά ρήση του όρου δεν υπάρχει. Η ευχαρίστηση όταν τα πράγματα πάνε καλά και μόνο για μια στιγμούλα. Όχι ευτυχία…
Κλείνοντας, θα θέλαμε να μας πείτε, τι είναι αυτό που σας απορροφά ευχάριστα τον χρόνο σας, όταν δεν προσφέρετε τις υπηρεσίες σας στην Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών…
Ευχάριστα περνώ όταν επικοινωνώ με τους ανθρώπους και η προσπάθεια που γίνεται να επιτύχουμε συλλογικά το καλύτερο. Κάτι να μείνει. Γιατί «όταν κάνεις στον καιρό σου ό, τι καλύτερο μπορείς, θα μείνει στους αιώνες των αιώνων».
