Γράφει η Γκέλλυ Ανδρονίκου-Γκάσμαν – Φωτογραφίες: Μαρία Ρηγούτσου – Η καλλιτεχνική απεικόνιση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα.
Κραυγές απελπισμένων ανθρώπων και οικείες πια εικόνες της ελληνικής καθημερινότητας αποτυπώνονται εικαστικά πάνω στον καμβά των έργων της καλλιτέχνιδας και δημοσιογράφου Μαρίας Ρηγούτσου, τα έργα της οποίας εκτέθηκαν στο Haus am Dom της Φρανκφούρτης από τις 10 Μαΐου έως και τις 19 Ιουνίου 2014, χτυπώντας συναγερμό στις μάλλον απαθείς συνειδήσεις μας.
Σε ένα αρχιτεκτονικά έξοχο κτίριο στο κέντρο της Φρανκφούρτης, εκεί όπου στεγάζεται η Καθολική Ακαδημία, η συλλογή έργων με τίτλο «Εικόνες της Κρίσης» (Ikonen der Krise), διάσπαρτη και στους τέσσερις ορόφους, θέτει θεμελιώδη ερωτήματα και αφυπνίζει τις συνειδήσεις του ξένου κοινού, ενός ευνουχισμένου από την προπαγάνδα κοινού που αγνοεί εντελώς τόσα χρόνια τώρα τις κοινωνικές διαστάσεις της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Σε πρώτο πλάνο λοιπόν η εξαθλίωση, η μιζέρια και η κατάθλιψη ενός ολόκληρου έθνους… Άστεγοι και επαίτες, καθωσπρέπει άνθρωποι που ψάχνουν στους κάδους απορριμάτων κάτι φαγώσιμο, ένα καρβέλι ψωμί -σύμβολο επιβίωσης-, ο άρτος ο επιούσιος που ακόμη κι αυτός εκλείπει συχνά από το τραπέζι, σκηνές από συμπλοκές με τα ΜΑΤ στο κέντρο της Αθήνας -μια επαναστατική διάθεση που αποτολμά να εναντιωθεί σε όσα της επιβάλλουν-, αστυνομία και επιβολή της τάξης στους αντιφρονούντες, πραγματικές εικόνες και γκράφιτι διαμαρτυρίας παρμένα από τοίχους της πρωτεύουσας, οι ουρανοξύστες της Φρανκφούρτης και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα στην οποία λαμβάνονται ερήμην μας οι αποφάσεις για όλο και περισσότερα και πιο δυσβάσταχτα μέτρα, χαρτονομίσματα που σκορπούν στον αέρα υποδηλώνοντας την πάλαι ποτέ ευμάρεια αλλά άφρονη κατασπατάληση του χρήματος, του εθνικού αλλά και προσωπικού μας κομποδέματος, γεγονός που είχε ως συνέπεια την κρίση. Και στην αντίπερα όχθη ο αντίλογος και η απαξίωση μέσα από εξώφυλλα γερμανικών περιοδικών ή πρωτοσέλιδα εφημερίδων. Το πιο γνωστό, πολυσυζητημένο και σκανδαλώδες ήταν το εξώφυλλο με την απρεπή χειρονομία της Αφροδίτης ή εκείνο με τον χάρτη της Ελλάδας που μας υποδείκνυε να πουλήσουμε τα νησιά μας, ακόμη και την Ακρόπολη, για να αποπληρώσουμε τις οφειλές μας. Και βέβαια, η ανταπάντηση από ελληνικής πλευράς με άλλα παρόμοια δημοσιεύματα και βαρύγδουπους τίτλους σε ημερήσιες εφημερίδες, με φωτογραφίες που σχολίαζαν καυστικά τα κακώς κείμενα της ηγεσίας της γερμανικής κυβέρνησης, βάζοντας δύο λαούς σε μια αέναη διαμάχη.
Άκρως ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη είναι η τεχνική των έργων, που έχει ως βάση της τη βυζαντινή αγιογραφία, αποδίδεται όμως με έναν πιο φρέσκο και μοντέρνο τρόπο ως προς τη σύλληψη και εκτέλεση της ιδέας. Εξ ου και ο τίτλος της έκθεσης, ο οποίος με τη λέξη «εικόνες» («Ikonen», και όχι στα γερμανικά «Bilder») παραπέμπει ξεκάθαρα στις βυζαντινές εικόνες. Πίσω από αυτή την επιλογή κρύβεται ένα πολύ βαθύτερο μήνυμα που η καλλιτέχνιδα θέλει να τονίσει. Αυτό δεν έχει πια να κάνει με την απεικόνιση ενός άγιου προσώπου, αλλά με ό,τι θεωρείται στον σύγχρονο σημερινό κόσμο μας άγιο και ιερό: το ευρώ, οι τράπεζες, το Χρηματιστήριο. Η «θρησκεία» του χρήματος είναι παγκόσμια και πολυεπίπεδη. Ακόμη και ο αχαλίνωτος καταναλωτισμός και ο φετιχισμός, καθώς και η αντίδραση των ανθρώπων στην κρίση μέσα από διαμαρτυρίες και πορείες εξετάζονται εξονυχιστικά κάτω από τον μεγεθυντικό φακό της καλλιτέχνιδας. Οι «Εικόνες της κρίσης» δείχνουν -άλλες φορές με τη δέουσα διακριτικότητα και άλλες φορές απροκάλυπτα- πρόσωπα που αντικατοπτρίζουν τη φτώχεια και την εξαθλίωση. Το υπόστρωμα κάθε έργου είναι επεξεργασμένο και δουλεμένο με διαφορετικό τρόπο με το χέρι και κατόπιν ηλεκτρονικά και γραφικά από την ίδια τη δημιουργό τους, ώστε το φόντο των πινάκων να φαίνεται σαν να είναι καλυμμένο από φύλλο χρυσού. Δεν είναι άλλο από μια απομίμηση, από έναν κόσμο σκιών. Όλα τα έργα της συγκεκριμένης σειράς είναι μοναδικά, ταυτόχρονα όμως και πολλαπλά. Η σειρά, η οποία πρωτοξεκίνησε να δημιουργείται το 2008, έχει το σκεπτικό «work in progress» και ως εκ τούτου συνεχώς εξελίσσεται.
Η Μαρία Ρηγούτσου σπούδασε Νομική στην Ελλάδα και στη Γερμανία και ζωγραφική στο τμήμα του Ιωάννη Κουνέλλη στην Ακαδημία Τέχνης του Ντίσελντορφ. Εργάζεται ως δημοσιογράφος και εκφωνήτρια του ελληνικού παραρτήματος σύνταξης της Deutsche Welle καθώς και για την ημερήσια εφημερίδα «Καθημερινή». Εκθέτει σε τακτά χρονικά διαστήματα έργα της στο εσωτερικό και εξωτερικό. Διαμένει μόνιμα στην Κολωνία. Ακολουθεί κείμενο συνέντευξης.
Η συνέντευξη
Πώς από τις σπουδές Νομικής και τη δημοσιογραφική σας καριέρα μεταπηδήσατε και στον χώρο των εικαστικών; Πού αισθάνεστε ότι ανήκετε περισσότερο;
Δεν μεταπήδησα. Ζωγράφιζα από μικρό παιδί. Ήθελα πάντοτε να γίνω ζωγράφος και δημοσιογράφος. Θεωρούσα πως η Νομική είναι μια καλή βάση για τη δημοσιογραφία. Δεν είχα το θάρρος αρχικά να ασχοληθώ πιο συστηματικά με τη ζωγραφική. Ορισμένες συγκυρίες και κάποια προσωπικά βιώματα με ώθησαν να τολμήσω τελικά να σπουδάσω ζωγραφική – και είχα την τύχη να έχω έναν πραγματικά σπουδαίο δάσκαλο: τον Γιάννη Κουνέλλη. Δεν νιώθω να ανήκω κάπου περισσότερο. Οι δυο κατευθύνσεις αλληλοσυμπληρώνονται, δεν αντιπαλεύουν η μια την άλλη. Η δημιουργικότητα τελικά είναι στάση ζωής και μπορεί να υπάρχει σχεδόν σε ό,τι κάνουμε.
Τι θέλετε να υπονοήσετε ή να δηλώσετε μέσα από τα έργα της έκθεσης ”Εικόνες της κρίσης”;
Η δημοσιογραφία στάθηκε η πηγή έμπνευσης αυτών των έργων. Η οικονομική κρίση στη Ελλάδα αλλά και γενικότερα στον ευρωπαϊκό Νότο στάθηκαν η αφορμή. Ειδήσεις και εικόνες υπήρξαν η πρώτη ύλη. Φωτογράφησα γκράφιτι στους τοίχους της Αθήνας, επαίτες και άστεγους, ανθρώπους που έδωσαν πρόσωπο σε αυτή την «οικονομική» κρίση. Κατά τη γνώμη μου είναι περισσότερο μια βαθιά πολιτική κρίση και κρίση αξιών.
Οι ρίζες της τεχνικής των έργων σας βασίζονται στη βυζαντινή αγιογραφία, όπως άλλωστε και ο τίτλος της έκθεσής σας παραπέμπει σε αυτή. Μιλήστε μας λίγο για τον συγκερασμό εκκλησιαστικής και μοντέρνας τεχνικής.
Δανείστηκα στοιχεία από τις παλιές βυζαντινές εικόνες. Κυρίως το χρυσό και συνάμα φθαρμένο φόντο. Στόχος μου ήταν να αναδείξω τη «θρησκευτικότητα» αυτών των εικόνων της κρίσης. Μια «θρησκευτικότητα» και δύναμη που αντλούν μέσα από την υπερπροβολή τους από τα μίντια.
Γιατί αποφασίσατε να εκθέσετε τα έργα σας στη Φρανκφούρτη, μια που ο τόπος διαμονής σας στη Γερμανία είναι η Κολωνία;
Η Φρανκφούρτη είναι ο τρίτος σταθμός στη Γερμανία. Για πρώτη φορά τα παρουσίασα στο Phalzbau στο Λουντφιχσχάφεν. Είναι το κρατικό θέατρο της πόλης. Πέρυσι είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω τα έργα σε μια πάρα πολύ όμορφη και λιτή Ευαγγελική Εκκλησία. Πρόκειται για την Martin Luther Kirche στην Κολωνία και φέτος σε αυτό το υπέροχο αρχιτεκτονικά κτίριο, το Haus am Dom, το οποίο στεγάζει την Καθολική Ακαδημία. Είναι μεγάλη χαρά για τους καλλιτέχνες όταν τους δίνεται η ευκαιρία να εκθέσουν και πέρα από τα όρια της πόλης που διαμένουν.
Σκέφτεστε να εκθέσετε τα συγκεκριμένα έργα και στην Ελλάδα ή απλώς θέλετε να αφυπνήσετε το κοινό στο εξωτερικό;
Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το ερχόμενο φθινόπωρο στην Αθήνα. Στόχος μου είναι να εκθέσω τα συγκεκριμένα έργα σε όσον το δυνατόν περισσότερες γερμανικές πόλεις αλλά και στις χώρες που υποφέρουν από την κρίση των τελευταίων χρόνων συμβάλλοντας έτσι, έστω και ελάχιστα σε ένα δημόσιο διάλογο.