Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης – Ομότιμος Καθηγητής Γενετικής και Γενετικής του Ανθρώπου, Τμήμα Βιολογίας, Α.Π.Θ.
Η μελέτη της προέλευσης και εξέλιξης του ανθρώπινου γένους πάντοτε γοήτευε πέρα από τους επιστήμονες και τους απλούς πολίτες. Ο άνθρωπος από τη στιγμή που άρχισε να σκέπτεται προσπάθησε να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: Ποιοι είναι οι πρόγονοί μου; Από πού ερχόμαστε; Για τους Έλληνες ειδικότερα γεννάται το ερώτημα: Είναι οι σύγχρονοι ΄Ελληνες απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων; Τα δύο νέα βιβλία πάνω στα θέματα αυτά με τίτλους: “Η Γενετική Καταγωγή των Ελλήνων-2016” και “The Genetic Origins of the Greeks-2018” αποτελούν μια επικαιροποιημένη και ταυτόχρονα εκλαϊκευμένη και πιο σύντομη έκδοση ενός προηγούμενου βιβλίου με τίτλο: “Η γενετική ιστορία της Ελλάδας – το DNA των Ελλήνων”. Απευθύνονται στον μέσο αναγνώστη που δεν έχει επιστημονικό βιοϊατρικό υπόβαθρο και καταγράφουν με οργανωμένο και συστηματικό τρόπο τα αποτελέσματα των ερευνών που αφορούν στην γενετική μελέτη του Ελληνικού πληθυσμού. Μερικά στοιχεία από τα βιβλία:
Ο άνθρωπος (Homo sapiens) πρωτοεμφανίστηκε στην Αφρική πριν από 300.000 χρόνια περίπου και έφθασε στον ελλαδικό γεωγραφικό χώρο πριν από τουλάχιστον 53.000 χρόνια. Οι άνθρωποι αυτοί, που ήταν κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, ανέπτυξαν τον Ουλούτσιο πολιτισμό στην περιοχή της Ερμιονίδας της Ανατολικής Αργολίδας. ΄Επειτα, πληθυσμιακές ομάδες που ήταν απόγονοι των προηγουμένων διέδωσαν αρχικά τον Ωρινάκιο πολιτισμό και αργότερα τον Γκραβέττιο πολιτισμό σε όλη την Ευρώπη. Ακολούθησαν μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων Homo sapiens εντός του Ευρωπαϊκού χώρου και από και προς τον ελλαδικό χώρο από το μέγιστο της τελευταίας εποχής των παγετώνων (23.000 έως 17.000 π.Χ.) μέχρι πριν 13.500 χρόνια.
Αργότερα, πριν από περίπου 12.000 χρόνια, οι κυνηγοί – τροφοσυλλέκτες της Εύφορης ημισελήνου της Μέσης Ανατολής ανέπτυξαν την καλλιέργεια των δημητριακών, εξημέρωσαν άγρια ζώα και άρχισαν την εκτροφή παραγωγικών ζώων. Νεολιθικές πληθυσμιακές ομάδες αγροτών από την Εύφορη ημισέληνο αρχικά προχώρησαν προς την Κεντρική Ανατολία. Έπειτα πορεύτηκαν δυτικά προς τις ακτές της Μικράς Ασίας από όπου Νεολιθικοί έποικοι πέρασαν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και “πηδώντας” από νησί σε νησί του Αιγαίου έφθασαν στην Πελοπόννησο και στην Θεσσαλία, τις οποίες επέλεξαν ως χώρο εγκατάστασής τους. Συνεπώς, τα νησιά του Αιγαίου, η Κρήτη και οι Ανατολικές ακτές της Ηπειρωτικής χώρας ήταν οι πρώτες περιοχές της Ευρώπης που δέχθηκαν πληθυσμιακές ομάδες Νεολιθικών εποίκων/αγροτών, και μαζί με αυτές και τη γεωργοκτηνοτροφική καινοτομία. Ακολούθησαν μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων μικρότερης κλίμακας προς, αλλά και από την Ελλάδα (αποικισμοί), αλλά το μεγαλύτερο μέρος της γενετικής ιστορίας των σημερινών Ελλήνων έχει γραφτεί πριν το τέλος της Εποχής του Χαλκού.
Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από τα σημερινά γενετικά δεδομένα για τον Ευρωπαϊκό και Μεσογειακό χώρο και τον Ελλαδικό πληθυσμό. Ο(From ref. 1, with permission of Princeton University Press, modified.) βαθμός γενετικής ποικιλομορφίας είναι μεγαλύτερος στη ΝΑ Ευρώπη σε σχέση με τη ΒΔ, στην Ανατολική σε σχέση με τη Δυτική και παρουσιάζει διαβάθμιση συχνοτήτων από τη ΝΑ προς τα ΒΔ Ευρώπη. Ταυτόχρονα όμως οι σημερινοί ΄Ελληνες δείχνουν μεγαλύτερη γενετική συγγένεια με τους Ιταλούς παρά με τους βόρειους γείτονές τους που ομιλούν σλαβικά. Οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν γενετικούς δείκτες που έχουν τον κεντρικό πυρήνα της εξάπλωσης τους στην Ηπειρωτική Ελλάδα, στα νησιά του Αιγαίου και στις κύριες αποικίες των Ελλήνων στα παράλια της Μικράς Ασίας, της Νότιας Ιταλίας και της Σικελίας. Αυτό το γενετικό πρότυπο Cavalli-Sforza associates this with “the Greek expansion, which reached its peak in historical times around 1000 and 500 BC but which certainly began earlier”συσχετίζεται με “την εξάπλωση των αρχαίων Ελλήνων”, η οποία αρχίζει το 2.000 π.Χ. και κορυφώνεται από το 1.200 έως το 500 π.Χ. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ειδικά για την Ελλάδα, ο γεωγραφικός χάρτης των γονιδίων αποτελεί μια εντυπωσιακή απόδειξη της συνέχειας της Ελληνικής γενετικής υπογραφής στον Ευρασιατικό χώρο.The figure on the right is the 4th principal component of variation in Europe and shows a strong cline centered in Greece.
Κάθε χρόνο η επιστήμη της Γενετικής προσθέτει νέα εντυπωσιακά στοιχεία στο ψηφιδωτό της εξέλιξης του ανθρώπου και της γενετικής σύστασης και καταγωγής των κατοίκων της Ελλάδας. Έτσι, για παράδειγμα, μέσα στον τελευταίο χρόνο:
Λύθηκε το μυστήριο της καταγωγής των Μινωιτών και των Μυκηναίων. Από τα εντυπωσιακά γενετικά στοιχεία πρόσφατης μελέτης στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό Nature επιβεβαιώθηκε ότι η γενετική σύσταση των Μινωιτών παρουσιάζει υψηλότερο ποσοστό συγγένειας με Νεολιθικούς, αρχαϊκούς και σημερινούς Ευρωπαϊκούς πληθυσμούς γεγονός που απέρριπτε τη θεωρία ότι ο Μινωικός πολιτισμός έχει Αιγυπτιακή – και όχι Ευρωπαϊκή – καταγωγή. Επιπλέον συμπεραίνεται η στενή σχέση Μινωιτών και Μυκηναίων και επιβεβαιώνεται πλέον πέραν πάσης αμφιβολίας ότι οι σύγχρονοι Έλληνες γενετικά είναι όμοιοι με τους Μυκηναίους οπότε καταρρίπτονται θεωρίες, που δυστυχώς υποστηρίζουν ακόμη και ορισμένοι ΄Ελληνες, για ασυνέχεια των Ελλήνων, καταγωγή των Ελλήνων από Σλάβους (Φαλμεράυερ) ή για την απουσία τεκμηριωμένων επιστημονικών ερευνών επί του θέματος.
Συμπερασματικά. α) Η γενετική σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας φαίνεται ότι σε μεγάλο ποσοστό είχε διαμορφωθεί ήδη σε εκείνη τη μακρινή προϊστορική εποχή της εποχής του Χαλκού και συνεπώς οι απόγονοι αυτών των πληθυσμιακών ομάδων που ζούσαν στον ελλαδικό χώρο πριν από το 2.000 π.Χ. θα είναι οι πληθυσμοί που θα χαρακτηριστούν ΄Ελληνες. β) Τα γενετικά στοιχεία δείχνουν ότι η DNA υπογραφή των Ελλήνων παρουσιάζει αντοχή στον χρόνο και αντικατοπτρίζει την εξάπλωση των Ελλήνων στη ζώνη της Μεσογείου και θα μπορούσε να υποστηριχτεί και τη συνέχεια των Ελλήνων στον γεωγραφικό χώρο και στον χρόνο.
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ. Ο Ομότιμος Καθηγητής Κώστας Τριανταφυλλίδης είναι αριστούχος απόφοιτος του Τμήματος Φυσιογνωσίας και διδάκτορας της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Α.Π.Θ. Παρακολούθησε μεταδιδακτορικές σπουδές στη Γενετική στις Η.Π.Α., στη Γαλλία και στην Αγγλία. Διετέλεσε Πρόεδρος του Τμήματος Βιολογίας του Α.Π.Θ. Τα δημοσιεύματά του στη Γενετική του Ανθρώπου αφορούν: α) τη μελέτη της γενετικής σύστασης των κατοίκων της Ελλάδας με κλασικούς και DNA δείκτες με στόχο τη διερεύνηση της βιολογικής ιστορίας των Ελλήνων και της σχέσης τους με άλλους λαούς της Ευρασίας, β) τη μοριακή διερεύνηση κληρονομικών ασθενειών, και γ) την ανάλυση DNA για έλεγχο ιατροδικαστικών υποθέσεων. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ήταν συντονιστής ή συμμετείχε σε πολλά εθνικά και διεθνή ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα, δημιουργώντας ένα εξαιρετικό αρχείο συνεργασίας με αναγνωρισμένους σε παγκόσμιο επίπεδο ειδικούς. Ο καθηγητής Τριανταφυλλίδης έχει συγγράψει δεκάδες πρωτότυπες δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, καθώς και 10 εγχειρίδια στη Γενετική και τη Βιοτεχνολογία. Επιπλέον, είναι συγγραφέας τριών εκλαϊκευμένων βιβλίων: α) Η Γενετική Ιστορία της Ελλάδας – Το DNA των Ελλήνων (2014), β) Η Γενετική Καταγωγή των Ελλήνων (2016), και γ) The Genetic Origins of the Greeks (2018). Τα τελευταία χρόνια, τα ενδιαφέροντά του επικεντρώθηκαν στην παροχή επιστημονικών πληροφοριών σε ένα ευρύτερο κοινό. Έχει γράψει άρθρα σε έντυπες και ηλεκτρονικές εφημερίδες και έχει παρουσιάσει τις επιστημονικές απόψεις του σε τηλεοπτικά προγράμματα. Δίδαξε για μια δεκαετία στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο του Δήμου Θεσσαλονίκης, καθώς και ως προσκεκλημένος ομιλητής σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας για επίκαιρα θέματα εφαρμογών μοριακής γενετικής και βιοτεχνολογίας στον άνθρωπο και για τους βιοηθικούς προβληματισμούς που προκύπτουν από τη χρήση και διαχείριση των γενετικών πληροφοριών. Πλήρες βιογραφικό στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
https://el.wikipedia.org/wiki/Κωνσταντίνος_Τριανταφυλλίδης
