Γράφει η Μαρία Χατζηνάκου*
Τα παιδιά προσπαθούν να προσελκύσουν την προσοχή των ενηλήκων. Εάν το παιδί δεν μπορεί να προσελκύσει την προσοχή μας με θετικό τρόπο, τότε καταφεύγει σε αρνητική συμπεριφορά. Όταν τα παιδιά προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή μας και οι γονείς δεν μπορούν ή είναι δύσκολο γι’αυτούς να το κάνουν για διαφόρους λόγους, (είτε είναι απασχολημένοι με την δουλειά τους, είτε με την φροντίδα ενός μικρότερου παιδιού ή γιατί μιλούν στο τηλέφωνο ή ασχολούνται με το διαδύκτιο ή κοιτούν τηλεόραση) το αποτέλεσμα είναι να μήν δύνανται να ανταποκριθούν στην ανάγκη του παιδιού τους που αναζητά την προσοχή τους. Το παιδί δεν τραβάει την προσοχή τους όταν συμπεριφέρεται καλά. Όταν όμως το παιδί δείχνει αρνητική συμπεριφορά, τότε ο γονέας σταματάει αυτό που κάνει για να το προειδοποιήσει. Αυτό δέχνει στο παιδί να καταφεύγει σε κακή συμπεριφορά για την προσέλκυση της προσοχής. Όταν ο γονέας δείχνει την προσοχή του στο παιδί με αρνητικό τρόπο, δηλαδή το επιπλήττει, αυτό τότε επιτείνει την επανάληψη της αρνητικής συμπεριφοράς. Μπορεί βέβαια εκείνη την στιγμή το παιδί να σταματήσει να ατακτεί, θα επαναλάβει όμως πολύ πιθανόν τις σκανταλιές στο μέλλον.
Σύμφωνα με τον Dr. Rudolph Dreikurs, υπάρχουν τέσσερις λόγοι για τους οποίους τα παιδιά δεν συμπεριφέρονται καλά: 1. για την προσέλκυση της προσοχής των μεγάλων, 2. για εκδίκηση, 3. για επίδειξη δύναμης και 4. για να κάνουν τους γονείς τους να αισθανθούν ανεπαρκείς. Πολλοί γονείς διερωτούνται γιατί τα παιδιά επιλέγουν να συμπεριφέρονται με αρνητικό τρόπο αντί με θετικό. Αυτή η ερώτηση σύμφωνα με τον επιστήμονα είναι το πρόβλημα. Πιό χρήσιμο θα ήταν να αναρωτηθούν «Τί ελπίζει το παιδί να κερδίσει με την αρνητική συμπεριφορά του, γιατί το κάνει αυτό?»
Ένας τρόπος για προσδιορίσουμε το βαθύτερο κίνητρο της ανάρμοστης συμπεριφοράς των παιδιών, είναι να αναλογιστούμε τι αισθανόμαστε όταν τα παιδιά ατακτούν. Για παράδειγμα, όταν οι γονείς αισθάνονται ενοχλημένοι όταν τα παιδιά δεν υπακούουν, αυτό και μόνο καταδεικνύει ότι αποζητούν την προσοχή τους. Όταν ο γονέας θυμώνει το παιδί ψάχνει να δείξει δύναμη, ότι δηλαδή είναι αυτό που ελέγχει την κατάσταση. Όταν ο γονέας αισθάνεται πληγωμένος από την συμπεριφορά του παιδιού τότε ο στόχος του παιδιού είναι η εκδίκηση. Εάν αισθάνεται απαγοήτευση τότε το παιδί πιστεύει ότι ο γονέας του είναι ανεπαρκής και συμπεριφέρεται αρνητικά για να το επιβεβαιώσει. Οι γονείς μπορούν να ανταποκριθούν με πιο αποτελεσματικό τρόπο πειθαρχίας όταν καταλάβουν γιατί συμβαίνει αυτό.
Αναζητώντας Προσοχή
Ένας σπουδαίος στόχος των γονέων είναι να παρέχουν στα παιδιά τους την απαραίτητη φροντίδα ή προσοχή για να αναπτύξουν μία υγιή αυτοεκτίμηση. Ο Dr. Dreikurs πιστεύει ότι το 90% της κακής συμεριφοράς οφείλεται στην έλλειψη προσοχής. Δίνοντας στο παιδί θετική προσοχή επαινόντας το και αφιερόνοντας χρόνο μαζί του και αποφεύγοντας να δείχνουμε την προσοχή μας στις αταξίες το, αυτό θα σταματήσει γενικά την αταξία. Όμως όταν συνεχώς το αγνοούμε αυτό ίσως να είναι η αιτία του προβλήματος. Μπορεί να είναι σύνηθες να τα αποπαίρνουμε, να γκρινιάζουμε ή τα καλοπιάνουμε για την άσχημη συμπεριφορά τους, αυτό όμως επιτείνει την συγκεκριμένη συμπεριφορά που οι γονείς προσπαθούν να σταματήσουν. Ενθαρρύνουν έτσι το παιδί να το επαναλάβει. Στο μυαλό του παιδιού ο θυμός του γονέα είναι καλύτερο γεγονός από την έλλειψη παντελούς προσοχής. Προφανώς, ο καλύτερος τρόπος να κατευθύνουμε τα παιδιά μας προς την καλή συμπεριφορά είναι να τα πιάσουμε την ώρα που είναι, όπως λέμε, καλά παιδιά. Να προσπαθήσουμε να προσέξουμε τα παιδιά κατά την διάρκεια ευχάριστων στιγμών, να αποφεύγουμε να δίνουμε συνέχεια προσοχή μόνο όταν ατακτούν. Όταν όμως η συμπεριφορά είναι ακραία για να αγνοηθεί, τότε το απομονόνουμε χρησιμοποιώντας το « timeout».
Ψάχνοντας για επίδειξη δύναμης
Μερικά παιδιά νομίζουν ότι είναι υπολογίσιμα μόνο όταν αυτά κάνουν κουμάντο. Αντί οι ο γονείς να γίνουν συμμέτοχοι στον αγώνα επίδειξης δύναμης καλό θα ήταν να δράσουν αντί να προσπαθήσουν να το πείσουν. Όταν πετάει τα παιγνίδια του εδώ και εκεί με το να προσπαθήσουμε να του εξηγήσουμε ότι είναι σπουδαίο να υπάρχει τάξη, του δίνουμε την εντύπωση αδικαιολόγητα ότι αυτό έναι ο δυνατός παίκτης. Στον αγώνα επίδειξης δύναμης καλό θα ήταν οι γονείς να δράσουν με ευγένεια αλλά και με σταθερότητα. Με το να του το εξηγήσουμε δεν θα καταφέρουμε και πολλά πράγματα. Το καλύτερο θα ήταν να του δώσουμε επιλογές. Δηλαδή πότε θέλουν να μπανιστούν (ορίζοντας την ώρα), τι θέλουν να έχουν για πρωινό (πάντα ανάμεσα σε συγκεκριμένες επιλογές που υπάρχουν), τι δουλειές διαλέγουν για να βοηθήσουν στο σπίτι (να σκουπίσουν ή να ξεσκονίσουν ή να πετάξουν τα σκουπίδια), πότε να κάνουν τα μαθήματά τους (πριν τον ελεύθερο χρόνο τους ή μετά. Αυτά βέβαια όλα ανάλογα με την ηλικία τους. Δίνοντας στο παιδί περιορισμένες επιλογές το επιτρέπουμε με αυτό τον τρόπο να έχει το ίδιο τον έλεγχο της ζωής του, και οποιαδήποτε επιλογή αυτό κάνει, είναι η σωστή απάντηση.
Αποζητώντας εκδίκηση
Τον να κάνουμε συναλλαγές με τον στόχο της εκδίκησης χρειάζεται υπομονή. Το παιδί που πληγώνει τους γύρω του, πληγώνεται και το ίδιο επιθυμώντας να ανταποδίδει στα ίσα. Έτσι συνηθίζει σε έναν οδυνηρό κύκλο στην συσχέτισή του με τους συνανθρώπους του. Για να κόψουμε αυτό το μοτίβο, οι γονείς δεν θα πρέπει να του το ανταποδίδουν. Αντίθετα θα πρέπει να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν μια σχέση φιλίας βελτιώνοντας την αυτοεκτίμηση του παιδιού. Όταν καταλαβαίνουμε ότι το παιδί έχει καλή γνώμη για τον ευαυτό του, σπάνια ατακτεί και ψάχνει για εκδίκηση.
Αίσθημα ανεπάρκειας
Το αίσθημα της ανεπάρκειας μπορεί να είναι μια απόδραση για ένα αποθαρρημένο παιδί. Είναι πιό εύκολο γι’αυτό να τα παρατήσει αντί να προσπαθήσει και ας αποτύχει. Τα παιδιά που αισθάνονται ανεπαρκή μπορεί να υπερηφανεύονται, να κομπάζουν ή να εμπλέκονται σε καυγάδες και να αρνούνται να προσπαθήσουν να κάνουν κάτι άλλο. Η συνεχής κριτική, για παράδειγμα από τους γονείς ή από τους συνομηλίκους τους, ίσως να τα οδηγήσει στο να αισθάνονται άχρηστα. Ο λόγος έχει δυναμική και οι γονείς θα πρέπει να προσέχουν τις λέξεις που ξεστομίζουν. Φαντάσου πως θα αισθάνεται το παιδί όταν ακούει να του λένε «είσαι βλάκας, δεν μπορείς να τα καταφέρεις και ποτέ δεν θα μπορέσεις», ή «εάν μόνο θα μπορούσες να μοιάσεις του αδελφού σου ή της αδελφής σου». Εάν οι γονείς δεν πιστεύουν στο παιδί τους, πως θα μπορούσε το παιδί να πιστέψει στον εαυτό του. Πολλοί γονείς είναι σαν προγραμματισμένοι να παρατηρούν μόνο την αρνητική συμπεριφορά των παιδιών τους. Τότε το παιδί συνηθίζει στην δυσαρέσκειά του γονέα ακόμη και όταν αυτός αναγνωρίζει και σχολιάζει κάτι θετικό που έκανε το παιδί του. Θα είναι σωστότερο να δίνουμε περισσότερη έμφαση στο να τα παινεύουμε έτσι ώστε να αποκαταστήσουμε την πίστη στον εαυτό τους και να τα ενθαρρύνουμε στις επιτυχίες τους, ακόμη και στις μικρότερες. Κατεύθυνε το παιδί στο να είναι πετυχημένο και ψάξε ευκαιρίες για να του κάνεις κομπλημέντα για την συμπεριφορά του. Τα παιδιά είναι ανθρώπινα όντα και κάνουν και αυτά λάθη όπως όλοι μας; αυτό είναι μέρος μάθησης. Δώσε στο παιδί ευκαιρία να διδαχτεί, να αναπτυχθεί και να πετύχει, έχοντας προσδοκίες ανάλογα με την ηλικία του.
Όταν οι γονείς κταλάβουν γιατί τα παιδιά τους είναι άτακτα, θα έχουν περισσότερο την τάση να διαλέξουν το κατάλληλο όργανο πειθαρχίας που θα μειώσει την κακή συμπεριφορά. Όταν το νερό βρίσκεται υπό βρασμόν δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να συκώσουμε το καπάκι, και να βρούμε την λύση. Για να λύσουμε το πρόβλημα θα πρέπει να περιμένουμε να μειωθεί η ένταση της θερμότητας. Με τον ίδιο τρόπο, εάν οι γονείς ανακαλύψουν και μειώσουν την πηγή της ανάρμοστης συμπεριφοράς, θα έχουν περισσότερη επιτυχία στο να μειώσουν ή και να εξαλύψουν τα προβλήματα συμπεριφοράς.
Πολλά από αυτά που ανεφέρθησαν προηγουμένως ανήκουν και στην σφαίρα της σχέσης δασκάλων και μαθητών.
Συμπερασματικά δίνουμε έμφαση στα εξής:
- Βοηθήστε τα παιδιά σας να να αποκτήσουν αυτοεκτίμηση, για να μπορέσουν να βρουν την λύση των προβλημάτων τους με τον δικό τους τρόπο.
- Δείξτε τα ότι τα αγαπάτε, αγκαλιάστε τα, δείξτε στοργή.
- Όταν θέλετε να κάνουν κάποια δουλειά για σας, ζητήστε το με ευγένεια χωρίς εξάρσεις θυμού ή διατάζοντάς τα.
- Συζητήστε τα προβλήματα που προκύπτουν και δώστε τα την ευκαιρία να εκφράσουν την γνώμη τους, χωρίς θυμό και αρνητική στάση. Χρειάζονται υπομονή και κατανόηση.
- Όταν γυρίζουν από το σχολείο τους ρωτήστε τα πώς πέρασαν την ημέρα τους, αν κάτι τα ενόχλησε, αν κάτι τα αγχώνει ή τι επιτυχίες είχαν στα μαθήματά τους ή στις εξοσχολικές δραστηριότητες. Ακόμη και αν πάρουν κακούς βαθμούς μην τα αποπαίρνετε αλλά πείτε τα ότι πρέπει να προσπαθήσουν για να γίνουν καλύτεροι.
- Κάντε κάπoιες δραστηριότητες μαζί όπως, άθληση, περιπάτους, εξόδους, παιχνίδια, ή ότι άλλο τα ευχαριστεί, διαβάστε τα μία ιστορία ή ένα παραμύθι άν είναι μικρότερα.
- Αφιερώστε δηλαδή λίγο χρόνο και γι’αυτά από την καθημερινότητά σας.
Άν υπάρχουν παιδιά που καταφεύγουν, στον εκφοβησμό (Bullying), σε ομάδες gangs, σε περιθοριακές συμπεριφορές, ή στο διαδύκτιο συνομιλώντας με επικίνδυνα άτομα που μπορούν να έχουν ολέθριες συνέπειες γι’αυτά, θα πρέπει οι γονείς να αναλογιστούν τι φταίει στις σχέσεις τους με τα παιδιά τους, λαμβάνοντας υπ’όψη όσα αναφέρθησαν ανωτέρω.
*Μαρία Χατζηνάκου
Καθηγήτρια φιλόλογος και Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Η Μαρία Χατζηνάκου, είναι Καθηγήτρια φιλόλογος, απόφοιτος Φιλοσοφικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Μ.Α. Γλωσσολογίας, και 2ου Μ.Α. Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Northeastern Illinois University, U.S.A. Με άδεια εκπαιδευτικού για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης της πολιτείας του Illinois Η.Π.Α. (παίρνοντας επιπλέον 20 πανεπιστημιακά μαθήματα πέραν των πτυχίων του Μάστερ), για διδασκαλία στα Αμερικανικά σχολεία της πολιτείας του Ιλλινόϊς. Πρώην Γενική Γραμματέας Παμμακεδονικής Ένωσης Αμερικής. Διευθύνουσα των Ελληνικών Σχολείων της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ιεράς Μητροπόλεως Σικάγου, Η.Π.Α. Εκτός από την Ελληνική και Αγγλική γλώσσα, έχει σπουδάσει και κατέχει πτυχία γνώσης στην Ισπανική, Γαλλική, Ιταλική και Γερμανική γλώσσα.
