Της Ράνια Γάτου
Ποιήτριας, Δοκιμιογράφου, Εικαστικού
Δεν με βλέπεις πάντα, αλλά πάντα με νιώθεις. Δεν έχω σώμα, αλλά γεμίζω τις καρδιές. Όταν με μοιράζεσαι, πολλαπλασιάζομαι. Όταν με ξεχνάς, χάνεσαι. Ποιο είναι το όνομά μου, που κανείς δεν μπορεί να ζήσει χωρίς εμένα; Αυτός ο γρίφος φέρνει μπροστά μας ένα από τα πιο βαθιά και ουσιώδη ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης: την ανθρωπιά. Σε έναν κόσμο γεμάτο αντιφάσεις, η ανθρωπιά παραμένει η αόρατη δύναμη που συνδέει τους ανθρώπους, που τους ωθεί να αναζητήσουν το καλό, να σταθούν δίπλα στον συνάνθρωπό τους και να επιδιώξουν την κατανόηση και την αλληλεγγύη.
Αναρωτιέται κανείς, τι είναι αυτή η «ανθρωπιά» που δεν μπορούμε να δούμε, αλλά πάντα τη νιώθουμε; Δεν είναι κάτι που μπορεί να συλληφθεί εύκολα από τις αισθήσεις, δεν έχει μορφή, αλλά η παρουσία της είναι αναγνωρίσιμη σε κάθε πράξη καλοσύνης, σε κάθε διάθεση για αλληλοβοήθεια. Αν η ανθρωπιά δεν έχει σώμα, τότε είναι φανερό πως είναι κάτι που δεν ανήκει στον υλικό κόσμο, αλλά στον ψυχικό και πνευματικό. Είναι ο θεμέλιος λίθος των σχέσεων μας, η αίσθηση που αναδύεται στις πράξεις μας και στις κινήσεις μας, κάτι το οποίο φανερώνεται στον άλλον χωρίς λόγια, χωρίς να απαιτεί φωνή ή σχήμα. Στη σύγχρονη κοινωνία, όπου ο ατομισμός συχνά κυριαρχεί, η ανθρωπιά γίνεται όλο και πιο σπάνια, σαν ένα «αγνοούμενο» ιδανικό. Όμως, όποτε τη συναντάμε, μοιάζει να ενώνει, να ανακουφίζει, να γαληνεύει. Όταν τη μοιράζεσαι, πολλαπλασιάζεται, γιατί όπως η αγάπη, όταν τη δίνεις, επιστρέφει πολλές φορές πιο δυνατή. Αυτή η ιδιότητα της ανθρωπιάς να αναπαράγεται μέσα από την αλληλεπίδραση, την αλληλοβοήθεια και την αλληλεγγύη, είναι ίσως και το πιο μυστικό της χαρακτηριστικό. Όταν λέμε ότι «όταν την ξεχνάς, χάνεσαι», εννοούμε πως η ανθρωπιά είναι η εσωτερική μας πυξίδα, η δύναμη που μας καθοδηγεί. Χωρίς αυτήν, η ζωή χάνει το βαθύτερο νόημά της. Όταν απομακρυνόμαστε από τις αξίες της ανθρωπιάς, τότε η κοινωνία αρχίζει να τρίζει, οι σχέσεις να καταρρέουν και η ψυχή μας να παραπαίει. Κανείς δεν μπορεί να ζήσει χωρίς ανθρωπιά, καθώς αυτή είναι η καρδιά της ανθρώπινης συνύπαρξης.
Αυτή η δυναμική μπορεί να εκφραστεί και μέσα από άλλους γρίφους, που αποτυπώνουν την ανθρώπινη κατάσταση με τρόπους αναστοχαστικούς: «Έχω χίλιες λέξεις, αλλά μια πράξη μου μπορεί να μιλήσει περισσότερο από όλες. Ποια είναι η λέξη που δεν λέγεται ποτέ, αλλά γίνεται κατανοητή από όλους;» Απάντηση: Η συμπόνια. Όσο και να προσπαθούμε να εκφράσουμε τη σημασία της μέσω λέξεων, η πραγματική αξία της βρίσκεται στην πράξη, στη σιωπηλή συνεισφορά και τη συντροφικότητα. «Δεν μπορώ να υπακούσω σε νόμους ή κανόνες, αλλά αν με ακολουθήσεις, θα δείξεις τον δρόμο στους άλλους. Ποιο είναι το αόρατο μονοπάτι που οι άνθρωποι πρέπει να βαδίσουν;» Απάντηση: Η εν-συναίσθηση. Είναι η ικανότητα να κατανοούμε και να νιώθουμε για τον άλλον, χωρίς να απαιτείται λόγος ή εξήγηση. Μπορεί να μην είναι καν αντιληπτή, όμως είναι το θεμέλιο για κάθε ανθρώπινη σχέση. Η ανθρωπιά, όμως, ως έννοια, φέρει και μια βαθιά αντίφαση: Είναι κάτι που μοιάζει να μας ενώνει, αλλά παράλληλα είναι και κάτι που μπορεί να μας προκαλέσει σύγκρουση. Μπορεί να αποκαλυφθεί σε πράξεις αλτρουισμού και αγάπης, αλλά ταυτόχρονα να βρεθεί αόρατη όταν το συμφέρον και η εγωιστική στάση κυριαρχούν. Η ίδια η ανθρωπιά μπορεί να γίνει και μέσο εξουσίας, εάν δεν την προσέξουμε. Μπορούμε, λοιπόν, να αναρωτηθούμε: Είναι η ανθρωπιά κάτι το δεδομένο ή κάτι που πρέπει συνεχώς να επιβεβαιώνουμε και να καλλιεργούμε; Η απάντηση είναι αμφίδρομη. Η ανθρωπιά πρέπει να είναι και προσωπική και συλλογική. Χρειάζεται αναστοχασμό και δράση. Αν δεν την αναζητούμε και δεν την εφαρμόζουμε, τότε αυτή η «αόρατη δύναμη» μπορεί να εξαφανιστεί, και η ανθρωπότητα, ως σύνολο, να ανατρέψει τις αξίες που τη στηρίζουν.
Αναρωτιόμαστε λοιπόν, τι είναι τελικά η ανθρωπιά; Είναι ο γρίφος που δεν έχει απάντηση, γιατί βρίσκεται στο «είναι» και όχι στο «φαίνεσθαι». Μια έννοια αόρατη, αλλά ουσιαστική, που καθορίζει την κατεύθυνση της ανθρωπότητας, ακόμη και όταν αυτή φαίνεται να ξεχνάει το δρόμο της. Ο άνθρωπος είναι εκείνος που τη δημιουργεί και την αναδεικνύει, μέσα από τις πράξεις του, τις σκέψεις του και τις σχέσεις του. Γιατί χωρίς ανθρωπιά, το όνομά του χάνει το νόημά του.
Η ανθρωπιά, ως έννοια και ως πράξη, δεν είναι απλώς ένα φιλοσοφικό ιδανικό, αλλά η ίδια η πυξίδα που καθοδηγεί τις επιλογές και τις αξίες μας, εντός και εκτός του ατομικού μας πεδίου. Δεν τη συναντάμε μονάχα στις μεγάλες στιγμές του αλτρουισμού ή στην ηρωική θυσία, αλλά και στην καθημερινότητα, στις μικρές, φαινομενικά ασήμαντες πράξεις, που όμως εκφράζουν τη βαθιά μας ανάγκη για σύνδεση και αλληλοκατανόηση. Η ανθρωπιά δεν επιλέγεται, είναι αυτή που μας επιλέγει, γιατί η ύπαρξή μας δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς την αλληλεπίδραση με τον άλλον, χωρίς τη δυνατότητα της συνύπαρξης. Αναγνωρίζοντας την ανθρωπιά ως θεμέλιο της κοινωνικής και προσωπικής μας ύπαρξης, είναι επιτακτική η ανάγκη να την καλλιεργούμε συνεχώς, να την ενδυναμώνουμε και να την μοιραζόμαστε απλόχερα. Μόνο έτσι μπορεί να επιβιώσει στον σύγχρονο κόσμο, ο οποίος συχνά τείνει να την καταπιεί σε ένα κύμα απογοήτευσης και απομάκρυνσης. Η ανθρωπιά είναι η ζωντανή απόδειξη ότι η ύπαρξή μας έχει ουσία πέρα από τη βιολογική διάσταση, και ότι η αληθινή αξία της ζωής δεν έγκειται στην ατομική ευημερία, αλλά στην ικανότητά μας να ζούμε και να αναπνέουμε μαζί, ως κοινωνία. Όμως, ακόμα και σε αυτόν τον κόσμο, όπου οι αρχές της ανθρωπιάς φαίνονται να απειλούνται από την κυριαρχία του ατομισμού και της ψυχρής λογικής, η δύναμή της παραμένει αναλλοίωτη. Και ο γρίφος της ανθρωπιάς μας καλεί ξανά και ξανά να αναστοχαστούμε την αληθινή μας φύση. Όπως ο γρίφος που αρχικά παρουσιάσαμε: «Δεν με βλέπεις πάντα, αλλά πάντα με νιώθεις. Δεν έχω σώμα, αλλά γεμίζω τις καρδιές. Όταν με μοιράζεσαι, πολλαπλασιάζομαι. Όταν με ξεχνάς, χάνεσαι. Ποιο είναι το όνομά μου, που κανείς δεν μπορεί να ζήσει χωρίς εμένα;» Η απάντηση είναι απλή και δύσκολη ταυτόχρονα: Η ανθρωπιά.
Η ζωή είναι γεμάτη γρίφους, και ο γρίφος της ανθρωπιάς είναι ίσως ο πιο περίπλοκος και σημαντικός από όλους. Και η ερώτηση που μένει είναι η εξής: «Είμαι πάντα εκεί, αλλά με βλέπεις μόνο όταν σε χρειάζομαι. Είμαι άυλος, αλλά η παρουσία μου είναι αναγκαία. Ποιος είμαι;» Η απάντηση είναι και πάλι ξεκάθαρη, αλλά οι περισσότεροι την αγνοούν: Είναι η αληθινή σύνδεση. Είναι η στιγμή που αναγνωρίζουμε την ανάγκη του άλλου και την ανάγκη για τον άλλον μέσα μας. Είναι η ανθρωπιά που, αν την προσέξουμε, θα μας φωτίσει τον δρόμο.
