“Η Ελλάδα ανάποδα”

Παρουσιάστηκε το 16^ο βιβλίο του πρώην υπουργού και επί σαράντα χρόνια βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Σωτήρη Χατζηγάκη, «Η Ελλάδα ανάποδα – αίτια, πρωταγωνιστές και προοπτικές», που κυκλοφορεί από τις  εκδόσεις της Εστίας*.

Στην κατάμεστη αίθουσα της παλιάς βουλής το ιστορικό στέλεχος της κεντροδεξιάς παράταξης, ο οποίος κατά την μακρά πολιτική του παρουσία  διετέλεσε επτά φορές υπουργός, παρουσίασε το βιβλίο του στο οποίο ανέλυσε τα αίτια της κρίσης αλλά και τις προοπτικές ανάταξης της πατρίδας μας.

Το παρόν έδωσαν ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής και ιστορικά στελέχη της παράταξης, όπως ο πρώην πρόεδρος της Βουλής Δημήτρης Σιούφας και κορυφαίοι πρώην υπουργοί μεταξύ των οποίων οι Μαριέττα Γιαννάκου, Κώστας Τασούλας, Σπύρος Ταλιαδούρος, κα. Επίσης, παρόντα ήταν εξέχουσα μέλη της ναυτιλιακής και επιχειρηματικής κοινότητας των Αθηνών, αλλά και πολλοί ακαδημαϊκοί. Συγχρόνως, πολλοί Τρικαλινοί φίλοι της οικογένειας Χατζηγάκη παρευρέθηκαν στην παρουσίαση καθώς και ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας Κώστας Αγοραστός και ο αντιπεριφεριάρχης Χρήστος Μιχαλάκης.

Οι ομιλητές μίλησαν με τα θερμότερα λόγια για το τρικαλινό πρώην υπουργό. Συγκεκριμένα, ο αντιπρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Κωστής Χατζηδάκης, με τον οποίο συνεργάζεται στενά ο Μικέλης Χατζηγάκης, χαρακτήρισε τον τρικαλινό πρώην υπουργό «ευπατρίδη της πολιτικής» και τόνισε πως διακρινόταν πάντα «για τον συνδυασμό θάρρους και υπευθυνότητας σε όλη την πολιτική του διαδρομή.»

Ο Πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης μίλησε για τη μετριοπάθεια και ήθος του Σωτήρη Χατζηγάκη και τόνισε το πως το βιβλίο είναι ένα ισορροπημένο και καλογραμμένο πόνημα το οποίο αναλύει την κρίση σφαιρικά και με νηφαλιότητα συνδέοντας την παγκόσμια κρίση με την ελληνική.

Η Ντόρα Μπακογιάννη, η οποία έχει συνυπάρξει με τον Σωτήρη Χατζηγάκη στα υπουργικά έδρανα και στις Κυβερνήσεις Μητσοτάκη και Καραμανλή (η οποία ήταν απούσα λόγω της χειρουργικής της επέμβασης στο γόνατο της αλλά έστειλε την ομιλία της η οποία διαβάστηκε από τον Μανόλη Κοττάκη), υπογράμμισε πως «κρατάμε το 16^ο βιβλίο του Σωτήρη, ενός ανθρώπου που υπηρέτησε την χώρα και την φιλελεύθερη παράταξη επι 4 δεκαετίες. Ένα βιβλίο που προσεγγίζει την κρίση σε βάθος μέσα από ένα παγκόσμιο πρίσμα, το οποίο είναι τεκμηριωμένο με 700 υποσημειώσεις και παραπομπές.» Η κα. Μπακογιάννη συνδέεται με μακρά φιλία με τον πρώην Τρικαλινό υπουργό από την δεκαετία του 70 και εξήρε τον «έμπειρο συγγραφέα», τονίζοντας πως «η επιτυχία του Σωτήρη είναι εμφανής από τις πρώτες κιόλας σελίδες χρησιμοποιεί την ιστορική γνώση για να βρει την αλήθεια, μέθοδος η οποία έχει εξαφανιστεί στις μέρες μας.»

Τέλος, ο Μικέλης Χατζηγάκης μίλησε από καρδίας για τον πατέρα του, τον οποίο θαυμάζει και εκτιμάει. Ο νεαρός τρικαλινός επιστήμονας μίλησε για τις αρχές και αξίες που του έχει μεταγγίσει ο Σωτήρης Χατζηγάκης:  την ηθική υποχρέωση να συνεισφέρει στην κοινωνία, την σκληρή δουλειά, και την ελευθέρια. Ο Μικέλης έκανε μια πολύ προσωπική ομιλία στην οποία σύνδεσε τις αξίες και τις αρχές που του μετάδωσε ο πατέρας του με τις σημερινές ανάγκες που αναδύουν από την βαθιά ελληνική κρίση. Συγκεκριμένα, τόνισε ότι «πριν ξεσπάσει αυτή η κρίση είχαμε ξεχάσει, σαν κοινωνία, την ηθική μας υποχρέωση να στηρίζουμε τους αδύναμους. Την ηθική μας υποχρέωση να στηρίζουμε αυτούς που πραγματικά έχουν ανάγκη. Αυτή η κρίση είναι ένα καμπανάκι. Μας θυμίζει ότι πρέπει να ξαναβρούμε τα σωστά πρότυπα. Πρέπει να δημιουργήσουμε έναν νέο πατριωτισμό.»

Αναλυτικά

Πρόεδρος της Βουλής κ. Νικόλαος Βούτσης

Ο Πρόεδρος της Βουλής κ. Νικόλαος Βούτσης μιλώντας στην παρουσίαση του βιβλίου «Η Ελλάδα ανάποδα – αίτια, πρωταγωνιστές και προοπτικές» του πολιτικού και συγγραφέα κ. Σωτήρη Χατζηγάκη, στην Παλαιά Βουλή, ανέφερε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

«Το βιβλίο του κ. Χατζηγάκη είναι μια πολύ σημαντική προσπάθεια και εξαιρετικά χρήσιμη συμβολή σε μια συγκυρία κατά την οποία η ελάχιστη απαίτηση προς τους πολιτικούς και την πολιτική είναι να εκτιμούν και να αντιπαρατίθενται ενδεχομένως για το μετά της χώρας, μέσα στο μεγάλο κάδρο των εξελίξεων στην Ευρώπη και του ευρύτερου διεθνούς περιγύρου.

Τώρα, μετά τους ύμνους ή τις κατάρες για την παγκοσμιοποίηση, είναι σημαντικό να συνεννοηθούμε στο ελάχιστο, δηλαδή στο ότι ‘‘οι αγορές δεν αυτορυθμίζονται’’, ότι χρειάζονται ρυθμιστικά αντίβαρα και ελεγκτικοί μηχανισμοί, ότι χρειάζεται μια καινούργια δηλαδή καταξίωση της πολιτικής απέναντι στη λειτουργία των νεοφιλελεύθερων δογμάτων που οδηγούν στη μετά πολιτική – μετά δημοκρατία. Επίσης έχει μεγάλη σημασία να αναδειχθεί το ζήτημα της βιώσιμης ανάπτυξης με κοινωνικό πρόσημο ως βασικής προϋπόθεσης για τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις με δημοκρατικό και κοινωνικό χαρακτήρα, σε όλα τα επίπεδα της διοίκησης και της οικονομίας.

Ακόμη είναι εξαιρετικά, δυστυχώς, επίκαιρη η έγκαιρη ανάλυση για τα ‘‘σταγονίδια’’ της ακροδεξιάς και του φασισμού απέναντι στο φάσμα της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας, που αναπτύσσονται στο θερμοκήπιο των πιο συντηρητικών απόψεων σε αναφορά με τα προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα. Είναι ένα ζήτημα που έρχεται από το μέλλον, που θα σφραγίσει ενδεχομένως όλο τον αιώνα μας.

Ιδιαίτερα πρέπει να επισημάνουμε τη διεξοδική συμβολή στη συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης, στην αποκάλυψη του επικίνδυνου χαρακτήρα μιας προοπτικής για ‘‘Γερμανική Ευρώπη’’, στην τεκμηρίωση μιας ριζικής αντίθεσης της νέας αρχιτεκτονικής που θα στηρίξει το ευρωπαϊκό όραμα των λαών απέναντι στο σχήμα των πολλών ταχυτήτων, που θα νομιμοποιήσει -εάν επιβληθεί- τις μόνιμες ανισότητες και τα πολλαπλά τείχη στην Ευρώπη με ενίσχυση των φαινομένων νεοαποικισμού για τις νεοεισερχόμενες χώρες και των ειδικών οικονομικών ζωνών στην περιφέρεια αντί της περιφερειακής ισόρροπης ανάπτυξης.

Εκτιμώ ότι η Ελλάδα ως πόλος σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή μπορεί να είναι στο επίκεντρο των οικονομικών, αλλά και των κοινωνικών και πολιτικών διεργασιών, όπως επίσης και ότι η συνεργασία του Νότου έχει επηρεάσει και διαμορφώσει ήδη μια πολύ διαφορετική ατζέντα σε σχέση με το 2015. Μια ατζέντα που προοιωνίζεται νέους συσχετισμούς και επανατοποθετήσεις απέναντι στην ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού και της στρατηγικής της λιτότητας. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να αναπτυχθεί ένας πολύ γόνιμος διάλογος ανάμεσα στις απόψεις που ασκούν μια συνολική κριτική, ακόμα και σε αυτές του ‘‘φιλελεύθερου μεσαίου χώρου’’ που με συνέπεια ο συγγραφέας υπηρέτησε επί δεκαετίες στην πολιτική αλλά και με το πολύμορφο συγγραφικό του έργο».

 Κωστής Χατζηδάκης, βουλευτής της Β’ Αθηνών και αντιπρόεδρος της ΝΔ

Εισήγηση στην παρουσίαση του βιβλίου «Η Ελλάδα ανάποδα», του Σωτήρη Χατζηγάκη

“Θα ήθελα να ξεκινήσω από αυτά που μας χωρίζουν με τον Σωτήρη. Το πρώτο είναι ένα γράμμα. Αυτός είναι Χατζηγάκης, εγώ Χατζηδάκης.

Επειδή, μάλιστα, συνυπήρξαμε στο κοινοβούλιο, αυτό υπήρξε αφορμή για μια σειρά από παρεξηγήσεις. Όχι μόνο επιστολές που απευθύνονταν στον έναν κατέληγαν στο γραφείο του άλλου. Αλλά και δηλώσεις και κινήσεις του ενός, αποδίδονταν στον άλλον. Με ό, τι μπορείτε να φανταστείτε ότι συνεπάγετο αυτό.

Το δεύτερο πράγμα που μας χωρίζει δεν είναι μυστικό για όσους παρακολουθούν την πολιτική ζωή του τόπου. Και έχει να κάνει με το ιδεολογικό μας στίγμα. Εγώ θεωρούμαι περισσότερο φιλελεύθερος με την οικονομική έννοια του όρου. Ενώ ο Σωτήρης είναι περισσότερο κοινωνικά φιλελεύθερος, κάτι που καθίσταται σαφές σε όποιον διαβάσει το βιβλίο του. Όσον αφορά σε ζητήματα της οικονομίας, ο Σωτήρης έχει μια δυσπιστία απέναντι στην ελεύθερη αγορά, κάτι που δεν είναι δικό μου χαρακτηριστικό.

Μας ενώνουν, όμως περισσότερα, απ’ ότι μας χωρίζουν. Συγκεκριμένα, μας ενώνει ο δρόμος της μετριοπάθειας, ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός και ο σεβασμός στα πολιτικά, κοινωνικά και ανθρώπινα δικαιώματα.

Ανεξαρτήτως αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς μαζί του, ο καθένας θα αναγνωρίσει ότι ο Σωτήρης είχε και έχει πάντοτε ευπρέπεια, ανεξάρτητη σκέψη και το θάρρος της γνώμης του.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πω πως, όπως λέγεται λαϊκά, είχε και έχει πάντοτε την κάπα του κρεμασμένη. Λέει, δηλαδή, πάντα, αυτό που πιστεύει.

Δεν θα ήταν επίσης υπερβολή να πω πως όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που προανέφερα, σε συνδυασμό με τις δεκαετίες της ενεργού κοινοβουλευτικής του παρουσίας, τον καθιστούν έναν πραγματικό ευπατρίδη της πολιτικής ζωής της χώρας μας.

Το πρώτο πράγμα που εντυπωσιάζει τον αναγνώστη είναι το πόσο προσεκτικά δουλεμένο είναι το βιβλίο που κρατάει στα χέρια του. Κάτι που αποτυπώνεται από την πληθώρα βιβλιογραφικών παραπομπών, και από την αναφορά σε ρεύματα σκέψης που εκτείνονται από τον Αριστοτέλη και τον Χέγκελ μέχρι τον Φρίντμαν και τον Μίνσκυ.

Εκ των πραγμάτων η ανάλυση του συγγραφέα κινείται σε τρία επίπεδα τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους: Το παγκόσμιο, το ευρωπαϊκό και το ελληνικό επίπεδο.

Κόσμος – Παγκοσμιοποίηση

Ο Σωτήρης Χατζηγάκης με το βιβλίο του μας μιλά για τις προσκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως Ελλάδα, ως Ευρώπη, αλλά και ως ανθρωπότητα σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία.

Όπως εύστοχα τονίζει ο συγγραφέας, έναν τέτοιο κόσμο δεν μπορούμε να επιχειρούμε να τον ερμηνεύσουμε στη βάση παλαιών ταξικών διαχωρισμών και μέσα από θεσμούς που έχουν ήδη αποδυναμωθεί. (113) Κάτι που βλέπουμε, δηλαδή, να γίνεται συχνά στη χώρα μας σε ζητήματα όπως η τρομοκρατία και ο ευρωσκεπτικισμός, τα οποία αρκετοί αναλυτές τα προσεγγίζουν αποκλειστικά από τη σκοπιά μιας ταξικής πάλης.

Ο Σωτήρης κάνει αναφορά στον Καντ (72), και τη θέση του πως η ιστορία της ανθρωπότητας εξελίσσεται μέσα από ιστορικές φάσεις και ριζοσπαστικές αλλαγές που αναδιαμορφώνουν το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Είναι σαφές πως διανύουμε μια τέτοια φάση σήμερα. Οι νέες τεχνολογίες έχουν αλλάξει τα πάντα. Από τη μορφή της εργασίας μέχρι τη μορφή των ανθρωπίνων σχέσεων.

Δεν μπορούμε, λοιπόν, να κλείνουμε τα μάτια σε αυτές τις εξελίξεις και να μένουμε προσκολλημένοι σε προσεγγίσεις περασμένων δεκαετιών. Αν η πολιτική δεν προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, δεν έχει τίποτα ουσιαστικό να προσφέρει στους πολίτες. Μόνο παρωχημένα συνθήματα και ψεύτικες ελπίδες.

Ευρώπη

Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης έχουν γίνει ιδιαίτερα αισθητές στην Ευρώπη, τα τελευταία χρόνια

Όπως τονίζει ο συγγραφέας, η Ευρώπη έδειξε ολιγωρία μπροστά στις μεγάλες προκλήσεις αυτές. Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα η ήπειρός μας να περνάει μέχρι σήμερα μια μεγάλη υπαρξιακή κρίση. Όπως συνηθίζεται σε συνθήκες κρίσης, ο λαϊκισμός και ο φανατισμός έχουν βρει πρόσφορο έδαφος. Έτσι, τα πολιτικά άκρα έχουν ενισχυθεί σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια, καθώς έχουν καταφέρει να πείσουν μεγάλη μερίδα των πολιτών ότι μόνο αυτοί ενδιαφέρονται για τα προβλήματά τους.

Με τις πρόσφατες ήττες, όμως, των Podemos στην Ισπανία, της ακροδεξιάς στην Αυστρία, την Ολλανδία και τη Γαλλία, η Ευρώπη παίρνει μια πίστωση χρόνου –έχοντας χάσει, βέβαια, τη Βρετανία- ώστε να εμβαθύνει τους δεσμούς της και να βρει λύσεις στις παθογένειες που την ταλαιπωρούν. Δεν πρέπει να επαναπαυθεί κανείς όμως, γιατί ο ευρωσκεπτικισμός κινδυνεύει να επανέλθει δριμύτερος στο άμεσο μέλλον.

Το μεγάλο στοίχημα για την Ευρώπη σήμερα, λοιπόν, είναι να αποδείξει ότι δεν είναι ψυχρό γραφειοκρατικό πρότζεκτ αποκομμένο από την καθημερινότητα των ευρωπαίων πολιτών. Αλλά ότι είναι μια ένωση που μπορεί να προσφέρει προοπτική για χειροπιαστή βελτίωση της ζωής των Ευρωπαίων και να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους.

Ελλάδα

Σήμερα δεν ζούμε, όμως, μόνο, την υπαρξιακή κρίση της Ευρώπης, αλλά και την υπαρξιακή κρίση της Ελλάδας σχετικά με τη θέση της στην Ευρώπη.

Η κρίση των τελευταίων ετών και η τιμωρητική διάθεση κάποιων ευρωπαϊκών κύκλων απέναντι στην Ελλάδα έχουν κάνει τους Έλληνες να είναι οι πιο αρνητικοί απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα.

Παρά τα μεγάλα λάθη που έχουν γίνει, όμως, είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε τα μεγάλα οφέλη της χώρας μας από τη συμμετοχή μας στην ΕΕ. Οφέλη στα οποία στέκεται ο Σωτήρης (251), αναφέροντας μεταξύ άλλων τη σημαντική προσφορά των ευρωπαϊκών προγραμμάτων

o   στη στήριξη των υποβαθμισμένων περιοχών της χώρας,

o   στην ενίσχυση αδύναμων κοινωνικών ομάδων,

o   στον εκσυγχρονισμό του κράτους,

o   στην προώθηση και χρηματοδότηση μεγάλων αναπτυξιακών προγραμμάτων, δικτύων και έργων

o   αλλά και στη  στήριξη στον χώρο της υγείας, στο περιβάλλον, στην εργασία.

Παρά τις αδυναμίες της Ευρώπης, η λύση δεν είναι να περιοριστούμε στον ρόλο ενός απομονωμένου κράτους β’ κατηγορίας, όπως οραματίζονται κάποιοι ιδεοληπτικοί. Η λύση είναι να παλέψουμε για να σταθεί η χώρα μας στα πόδια της. Και να μπορέσει να βοηθήσει την ΕΕ να αλλάξει, όντας στον πυρήνα της, όχι στο περιθώριο. Αυτή είναι διαχρονικά τόσο η προσωπική μου θέση, όσο και η θέση της Νέας Δημοκρατίας, από την εποχή του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Και είναι μια θέση που την υπερασπιστήκαμε με θάρρος, όταν κάποιοι έπαιζαν στα ζάρια την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας.

Ο Σωτήρης επιχειρεί να προσδιορίσει τη σημερινή θέση της Ελλάδας κάνοντας μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή από τη σύσταση του ελληνικού κράτους.

Με την αναδρομή αυτή αποτυπώνει ανάγλυφα τις κοινωνικές δυναμικές που διαμορφώθηκαν όλα αυτά τα χρόνια. Και πώς η ζύμωση των δυναμικών αυτών διαμόρφωσαν τις εξελίξεις σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο στη χώρα μας μέχρι σήμερα.

Διαβάζοντας κανείς τις σελίδες αυτές διαπιστώνει πόσα μοτίβα παραμένουν σταθερά επί δεκαετίες στη χώρα μας. Όπως η μάχη μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν τον εκσυγχρονισμό και αυτών που θέλουν όλα να μείνουν ίδια. Αλλά και η διαπλοκή, ο κρατισμός, οι πελατειακές σχέσεις, ο λαϊκισμός, δεν είναι φαινόμενα σημερινά.

Είναι προβλήματα με βαθιές ρίζες που μέχρι σήμερα μας κρατάνε πίσω. Και ορθώνουν εμπόδια στην προσπάθειά μας για έξοδο από την κρίση και τη μετάβαση σε ένα νέο μοντέλο.

Στη Νέα Δημοκρατία είμαστε αποφασισμένοι να γυρίσουμε σελίδα, και αυτό είναι ξεκάθαρο και από τις αλλαγές στο εσωτερικό του κόμματός μας. Με χαρά διάβασα τη θετική αναφορά (441) του Σωτήρη στην ανοιχτή διαδικασία επιλογής επιστημόνων, τεχνοκρατών και ανθρώπων της αγοράς για την εκπόνηση του προγράμματός μας. Μια διαδικασία για την οποία είμαι εγώ προσωπικά υπεύθυνος.

Το άνοιγμα αυτό στην κοινωνία ήταν το πρώτο βήμα στην προσπάθειά μας να δημιουργήσουμε μια πλατιά μεταρρυθμιστική συμμαχία, ώστε να διαμορφώσουμε ένα ρεαλιστικό, υπεύθυνο σχέδιο για την Ελλάδα του αύριο. Το οποίο θα έχει ως βάση την ελευθερία και την αλληλεγγύη, όπως αναφέρει και ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε μια συνέντευξη που παραθέτει ο συγγραφέας (441).

Στην προσπάθεια αυτή, βιβλία όπως αυτό για το οποίο συζητάμε σήμερα έχουν ιδιαίτερη αξία, διότι μας βοηθούν να καταλάβουμε από πού ερχόμαστε και πού πηγαίνουμε. Και για αυτό θα ήθελα και πάλι να δώσω συγχαρητήρια στον Σωτήρη Χατζηγάκη. Η διεισδυτική ματιά του, όπως αποτυπώνεται στο παρόν βιβλίο, μας δείχνει ότι μια ανάλυση μπορεί να είναι ταυτόχρονα οξεία, αλλά και ψύχραιμη. Αυτό τον συνδυασμό θάρρους και υπευθυνότητας χρειαζόμαστε σήμερα περισσότερο από ποτέ για να κερδίσουμε τη μάχη για το μέλλον της χώρας μας. Και είμαι σίγουρος ότι τη μάχη αυτή θα καταφέρουμε τελικά να την κερδίσουμε”.

*Το βιβλίο

Από τις εκδόσεις της Εστίας κυκλοφορεί το νέο βιβλίο του Σωτήρη Μιχ. Χατζηγάκη «Η Ελλάδα ανάποδα: Αίτια, πρωταγωνιστές και προοπτικές» σε επιμέλεια-επίμετρο Γιάννη Σωκ. Τσαγκαδόπουλου.

Όπως αναφέρει στις εισαγωγικές σκέψεις ο ίδιος ο συγγραφέας: «Το βιβλίο αυτό είναι καταρχάς ‘μαρτυρία’ ενός πολιτικού που δεν θέλει να χαθεί ένα -κατά τη γνώμη του- πολύτιμο υλικό, το οποίο καταγράφει σκέψεις και γεγονότα, όπως τα έζησε ο ίδιος επί τέσσερις σχεδόν δεκαετίες της ζωής του: από το 1974, δηλαδή, όταν έπεσε η χούντα και άρχισε η ‘μεταπολίτευση’».

Ο Σωτήρης Χατζηγάκης ανήκει στον «μεσαίο» κεντροδεξιό χώρο, τον οποίο υπηρετεί με συνέπεια από το 1974, ως εκλεγμένος βουλευτής, για πάνω από 35 χρόνια. Η διαδικασία συγγραφής του βιβλίου αυτού έχει οπωσδήποτε υποκειμενισμό, ίσως και ματαιοδοξία. Τροφοδοτείται, ωστόσο, όπως λέει ο ίδιος, από ποικίλα ιστορικά γεγονότα, αναμνήσεις, εμπειρίες και παραδείγματα, όπως τα βίωσε ο συγγραφέας από τότε μέχρι σήμερα. Φωτίζει συνεπώς ένα μικρό μέρος του ιστορικού μας παρελθόντος με γεγονότα τα οποία ο ιστορικός του μέλλοντος ίσως θα μπορούσε να αξιολογήσει και να του φανούν χρήσιμα σε οποιεσδήποτε έρευνές του.

Δεν πρόκειται για μια απλή ανάλυση της οικονομικής κρίσης, αλλά ο συγγραφέας προσεγγίζει το θέμα σε βάθος μέσα από ένα παγκόσμιο πρίσμα, οι διαθλάσεις του οποίου δεν είναι μόνον οικονομικές και πολιτικές αλλά και κοινωνικές και ιστορικές.