Γράφει ο ιστορικός της Ιατρικής και πρόεδρος της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα Δρ. Δημ. Καραμπερόπουλος.
Η ελληνική ιατρική κατά την Μεταβυζαντινή περίοδο της ξενικής κυριαρχίας (Τουρκοκρατίας-Λατινοκρατίας) αποτελεί μια σημαντική σελίδα της ελληνικής γενικότερα ιατρικής, διότι έδρασε σε αντίξοες συνθήκες λόγω της σκλαβιάς και όπως διαπιστώνεται από την έρευνα δεν υφίσταται κενό μεταξύ της βυζαντινής και της νεώτερης ελληνικής ιατρικής, που αρχίζει με την ίδρυση της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1837).
Τα ελληνικά ιατρικά χειρόγραφα κατά την βυζαντινή περίοδο αποτελούσαν την κύρια πηγή ιατρικής γνώσης και μέσω αυτών έγινε η μεταφορά της και στην Ευρώπη. Με την πρώτη κατάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Σταυροφόρους άρχισε η συστηματική λαφυραγώγηση των χειρογράφων με έργα του Αριστοτέλους, Ιπποκράτους, Γαληνού, Ορειβασίου, Αετίου κ.ά, που αυξήθηκε μετά την οριστική της πτώση και κατάληψή της από τους Οθωμανούς.
Τα έργα του Αριστοτέλους, Ιπποκράτους και Γαληνού μεταφράζονται στα λατινικά και συστηματικά διδάσκονται στα Πανεπιστήμια της Ιταλίας κατά τον 16 και 17ο αιώνα. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι με τις γνώσεις του Γαληνού οι Ιατρικές Σχολές των ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων προχώρησαν στην περαιτέρω ανάπτυξη της ανατομίας καθώς και των άλλων κλάδων της ιατρικής.
Οι Ελληνες δεν έπαυσαν να αποκτούν την επιστημονική ιατρική, παρά την διακοπή της διδασκαλίας της στον ελληνικό χώρο μετά την οθωμανική κυριαρχία. Σπούδαζαν ιατρική στα Πανεπιστήμια της Ευρώπης, στις Ιατρικές Σχολές κυρίως της Ιταλίας, αλλά και της Γερμανίας, Αυστρίας, και Γαλλίας.
Τα ιατρικά χειρόγραφα, που βρίσκονταν στα μοναστήρια και σε βιβλιοθήκες ιδιωτών, αντιγράφονταν πολλές φορές και κυκλοφορούσαν ευρέως στον ελληνικό χώρο μεταξύ του λαού από τον 15ο και μέχρι τα τέλη του 18ου και κατ’ αυτόν τον τρόπο αποτελούσαν πηγή ιατρικής γνώσης. Ιδιαίτερα διαδεδομένα ήταν τα χειρόγραφα, τα οποία περιείχαν πρακτικές ιατρικές οδηγίες και συνταγές για διάφορες παθήσεις, τα ονομαζόμενα «Ιατροσόφια». Αυτά περιείχαν σύντομες θεραπευτικές συμβουλές μαζί με συνταγές από τα ιατρικά κείμενα αρχαίων και βυζαντινών ιατρών και μερικές φορές συμπληρώνονταν με ιατρικές γνώσεις των επόμενων αιώνων.
Κυκλοφορούσαν επίσης και ιατρικά χειρόγραφα, τα οποία ήταν γραμμένα από γιατρούς της εποχής. Ενδεικτικά αναφέρουμε την περίπτωση του ιατρού Μάρκελλου Κοντοπίδη, ο οποίος έγραψε στα 1728 το χειρόγραφό του με τίτλο «Θησαυρός υγείας», για να το συμβουλεύονται οι εμπειρικοί γιατροί, καθώς και οι απλοί άνθρωποι, όταν δεν θα έβρισκαν επιστήμονα ιατρό.
Υπάρχουν όμως και χειρόγραφα, που είναι μετάφραση ευρωπαϊκών επιστημονικών βιβλίων και μέσω αυτών οι Ελληνες γιατροί μεταφέρουν τη σύγχρονη ιατρική γνώση. Ενδεικτικά αναφέρουμε τρία μόνο παραδείγματα: το πολυσέλιδο χειρόγραφο της Ανατομίας του Iσπανού Juan Velverde de Hamusco μετάφραση από τον Λέανδρο Πατούσα το 1723. Το βιβλίο του John Allen, Σύνοψη Πρακτικής Ιατρικής μεταφρασμένο από τον ιατρό Αλέξανδρο Γιακουλέα το 1745, του οποίου υπάρχουν εννέα χειρόγραφα. Το χειρόγραφο Στοιχεία της θεωρητικής και πρακτικής φαρμακοποιητικής του Μπομέ καθηγητού στο Παρίσι, που μετέφρασε από τα ιταλικά ο εξ Ιωαννίνων ιατρός Κωνσταντίνος Φίτζιος.
Οι επιστήμονες ιατροί δεν επαρκούσαν να καλύψουν τις ιατρικές ανάγκες του ελληνικού χώρου, με αποτέλεσμα κατά την μεταβυζαντινή εποχή ένα μέρος του πληθυσμού έβρισκε ιατρική φροντίδα στους πρακτικούς ιατρούς, οι οποίοι αποκαλούνταν στα κείμενα της εποχής με διάφορα ονόματα: «τζαρλατάνοι, εμπειρικοί, κομπογιαννίτες, σακκουλιαραίοι, ιατροκάπηλοι, αγύρτες, γόητες γιατροί».
Η ιατρική γνώση από τον 18ο αιώνα μεταφέρονταν στον ελληνικό χώρο και με τα έντυπα βιβλία, τόσο τα ιατρικά, όσο και τα βιβλία γενικής παιδείας: φυσικές, χημείες, φιλοσοφικά, σχολικά εγχειρίδια, θρησκευτικά κ.ά. Το πρώτο γνωστό μέχρι σήμερα τυπωμένο ιατρικό βιβλίο είναι του Ηπειρώτη ιατρού Σταύρου Μουλαϊμη, που εκδόθηκε στη Βενετία το 1724. Ο γιατρός αυτός μετά τη λήψη του πτυχίου του για να βοηθήσει τους συμπατριώτες του έγραψε το βιβλίο με τίτλο «Αντιδοτάριον», δηλ. τι αντίδοτα φάρμακα θα έπρεπε να έχουν οι κάτοικοι της υπαίθρου για τις περιπτώσεις δηγμάτων από σκορπιούς, φίδια κλπ. και ιδιαίτερα οι άποροι και πένητες, καλύπτοντας κατ´ αυτόν τον τρόπο μια μεγάλη ανάγκη των κατοίκων των αγροτικών περιοχών.
Από τα μέσα του 18ου αιώνος παρατηρείται μία σημαντική αύξηση του αριθμού εκδόσεως ελληνικών ιατρικών βιβλίων και ιδιαίτερα κατά τις δύο προεπαναστατικές δεκαετίες, δια των οποίων η ιατρική γνώση μεταφέρονταν στον ελληνικό χώρο. Το επίπεδο των ιατρικών γνώσεων, που μεταφέρονταν στον ελληνικό χώρο με τα βιβλία καθώς και με περίφημο προεπαναστατι8κό περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος», διαπιστώνεται ότι ήταν υψηλό. Οι συγγραφείς των ιατρικών βιβλίων, που μεταφράζονται στα ελληνικά, είναι διακεκριμένοι ιατροί με ακαδημαϊκούς τίτλους και τα βιβλία τους είχαν απήχηση στον ευρωπαϊκό χώρο με πολλές επανεκδόσεις και μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες. Επίσης, απέχουν χρονικά από την αντίστοιχη ευρωπαϊκή έκδοση κατά μέσον όρο 6.6 χρόνια, στοιχείο που δείχνει πόσο γρήγορα, παρά τις δύσκολες συνθήκες της εποχής, μεταφέρονταν στον ελληνικό χώρο η επιστημονική γνώση.
Η ιατρική βιβλιογραφία, η οποία περιέχεται στα ελληνικά ιατρικά κείμενα της εποχής, είναι η σύγχρονη τότε ευρωπαϊκή ιατρική βιβλιογραφία, γεγονός το οποίο δείχνει το επίπεδο ενημέρωσης των Ελλήνων συγγραφέων και τη μεταφορά της επίκαιρης επιστημονικής ιατρικής γνώσης.
Η καινούργια γνώση περί οξυγόνου ως απαραίτητου στοιχείου στην αναπνοή, που το 1790 είχε τεκμηριωθεί από τον A.L. Lavoisier μεταφέρεται σε λίγα χρόνια στον ελληνικό χώρο το 1799 με το βιβλίο που μεταφράστηκε και εκδόθηκε στη Βιέννη από τον Ανθιμο Γαζή με τίτλο «Γραμματική των φιλοσοφικών».
Πρώτη περιεκτική περιγραφή της κυκλοφορίας του αίματος στα ελληνικά θεωρείται εκείνη, που περιέχεται στο βιβλίο «Φυσικής απάνθισμα, 1790, του Ρήγα Βελεστινλή, και είναι αυτούσια μεταφορά από σχετικό κείμενο της Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας των Diderot και D Alembert.
Οι καινούργιες ιατρικές γνώσεις της Ευρώπης μεταφέρονται στον ελληνικό χώρο και με το σημαντικό προεπαναστατικό περιοδικό Ερμής ο Λόγιος, που εκδόθηκε στη Βιέννη από το 1811-1821. Το δέκα τοις εκατό των σελίδων του περιοδικού αυτού είναι αφιερωμένο σε ιατρικά θέματα, των οποίων το επίπεδο ήταν υψηλό, διότι κατά κανόνα τα άρθρα που δημοσιεύονται είναι μετάφραση από έγκυρα περιοδικά της Ευρώπης της ίδιας περίπου χρονικής περιόδου.
Μετά την αρχαία και βυζαντινή ελληνική συμβολή στην πρόοδο της ιατρικής, στα 1714 έχουμε την μοναδική μέχρι σήμερα ελληνική συμβολή στην πρόοδο της ιατρικής, που συμβαίνει στον ελληνικό χώρο. Οι Ελληνες ιατροί Εμμ. Τιμόνης και Ιακ. Πυλαρινός πραγματοποιούν στον ελληνικό χώρο την πρώτη επιστημονική εφαρμογή του εμβολιασμού για την πρόληψη της ευλογιάς, γεγονός το οποίο αποτελεί την απαρχή της σωτήριας μεθόδου των εμβολιασμών, που στις μέρες η έχει γενικευθεί για πολλές αρρώστιες. Οι παρατηρήσεις της επιστημονικής μεθόδου τους δημοσιεύθηκαν στο περίφημο της εποχής αγγλικό περιοδικό Philosophical Transactions. Μάλιστα ο Ιάκωβος Πυλαρινός, ο οποίος είχε αρχίσει το 1701 την επιστημονική εφαρμογή του εμβολιασμού, θεωρείται ως ο πρώτος ανοσολόγος στο βιβλίο Morton’s Medical Bibliography, (Πέμπτη έκδοση, 1991).
Η ανέγερση νοσοκομείων ήταν σημαντικό στοιχείο για τη νοσηλευτική πολιτική, που ακολουθούσαν οι Ελληνικές Κοινότητες κατά την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας για να καλύψουν τις υγειονομικές ανάγκες των κατοίκων τους με επιστήμονες ιατρούς. Λειτουργούσαν νοσοκομεία σε διάφορες πόλεις του ελληνικού χώρου: Κωνσταντινούπολη, Θεσσαλονίκη, Σέρρες, Αγιον Ορος, Αδριανούπολη, Ραιδεστό Θράκης, Φιλιππούπολη, Χίο, Μυτιλήνη, Σμύρνη, Κυδωνίες, Προύσα, Αθήνα, Ναύπλιο, Ιωάννινα, Κέρκυρα, Χανιά, Βενετία, Τεργέστη, Βουκουρέστι, Ιεροσόλυμα, Ελληνικές Κοινότητες Νίζνης Ουκρανίας, Λιβόρνου.
Σημειώνουμε ότι οι απαρχές της Ελληνικής Ιατρικής Ορολογίας βρίσκονται στα ιατρικά κείμενα αυτής της περιόδου, τότε που καταβάλλεται προσπάθεια των συγγραφέων να πλάσσουν τους αντίστοιχους ελληνικούς ιατρικούς όρους για την Ανατομία, τη Φυσιολογία και την Παθολογία εφόσον δεν υπήρχε συγκεκριμένη ελληνική ιατρική ορολογία. Πολλοί ιατρικοί όροι του Γαληνού χρησιμοποιούνται στη νεοελληνική ιατρική ορολογία, στοιχείο που δείχνει την εξοικείωση των Ελλήνων ιατρών με τα αρχαία ιατρικά κείμενα.
Κατά τη χρονική περίοδο από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και μέχρι την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1837 τυπώθηκαν 36 ελληνικά ιατρικά βιβλία περισσότερα από όσα στις προηγούμενες περιόδους, στοιχείο που δείχνει την αναπτυσσόμενη δυναμική της ελληνικής ιατρικής. Το 1835 ιδρύθηκε η Ιατρική Εταιρεία Αθηνών, που υφίσταται μέχρι σήμερα, η οποία εξέδωσε το 1836 το πρώτο ελληνικό ιατρικό περιοδικό με τίτλο «Ασκληπιός». Και το 1837 ιδρύθηκε το Πανεπιστήμια Αθηνών και μία Σχολή ήταν η Ιατρική. Έκτοτε αρχίζει η περίοδος της Νεώτερης Ελληνικής Ιατρικής.
