Η Ευρώπη διανύει μια περίοδο βαθιάς κρίσης

Μιλάει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βασίλειος Σκουρής με αφορμή την απονομή του 50^ου βραβείου Theodor Heuss παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας της Γερμανίας Joachim Gauck.

Συνέντευξη-παρουσίαση: Αποστόλης Ζώης.

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανακοίνωσε πρόσφατα ότι απονεμήθηκε στο ίδιο, καθώς και στον Πρόεδρό του Βασίλειο Σκουρή, το 50ό βραβείο Theodor Heuss.

Ο Πρόεδρος Βασίλειος Σκουρής, συνοδευόμενος από μέλη του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρέλαβε το βραβείο του γερμανικού ιδρύματος Theodor Heuss το 16 Μαΐου 2015, στη Στουτγάρδη (Γερμανία), παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας της Γερμανίας Joachim Gauck.

Το έτος αυτό η απονομή του βραβείου πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του θέματος «Ευρώπη: το μέλλον μιας ελπίδας», το οποίο καθόρισε το ίδρυμα Theodor Heuss λαμβανομένων υπόψη των σημαντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και των επιφυλάξεων που διατηρούν αρκετοί πολίτες σχετικά με τη δράση των ευρωπαϊκών οργάνων.

Σήμερα ο κ. Σκουρής μιλάει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ.

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

-Σας απονεμήθηκε το 50ό βραβείο Theodor Heuss παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας Joachim Gauck. Τι αποτελεί αυτό για σας;

Η διάκριση αυτή, μεγάλου διεθνούς κύρους, αποτελεί επιβράβευση του σημαντικού έργου το οποίο έχει επιτελέσει το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα 60 και πλέον χρόνια της ύπαρξής του. Είχα την ιδιαίτερα μεγάλη τιμή να υπηρετώ αυτό τον σημαντικό θεσμό εδώ και 16 χρόνια και να τον προεδρεύω κατά την τελευταία δωδεκαετία. Αποτελεί ιδιαίτερα ευτυχή συμβολισμό η χρονική συγκυρία της απονομής του βραβείου λίγους μήνες πριν την λήξη της θητείας μου. Η παρουσία επιπλέον τόσο επιφανών προσωπικοτήτων κατά τη βράβευση, πέραν της δημοσιότητας που εξασφάλισε για να καταστήσει ευρύτερα γνωστή τη δραστηριότητα του Δικαστηρίου, αποτελεί και δείγμα του επιπέδου εκτίμησης της οποίας χαίρει ο κεντρικός δικαιοδοτικός ευρωπαϊκός θεσμός.

Είναι γεγονός ότι το Δικαστήριο είναι ένα από τα βασικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ότι θα συνεχίσει να επιτελεί το έργο του ανεξαρτήτως βραβεύσεων και απόδοσης τιμών. Είναι εντούτοις σημαίνον να διαπιστώνεται δημόσια η συμβολή του μέσα από την νομολογία του, την επιμονή στην κοινοτική μέθοδο και την βεβαίως την ανάδειξη του δικαίου ως κεντρικού μοχλού προώθησης της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Όσον με αφορά προσωπικά, εκλαμβάνω το βραβείο ως αναγνώριση της στράτευσής μου στην Ευρωπαϊκή ιδέα και την τήρηση της αποστολής του Δικαστηρίου, ιδίως στο πλαίσιο των καθηκόντων μου ως Προέδρου του Δικαστηρίου τα οποία μου εμπιστεύτηκαν τιμητικά οι συνάδελφοί μου για τέσσερες συνεχείς θητείες.

-Το έτος αυτό η απονομή του βραβείου πραγματοποιείται στο πλαίσιο του θέματος «Ευρώπη: το μέλλον μιας ελπίδας», το οποίο καθόρισε το ίδρυμα Theodor Heuss λαμβανομένων υπόψη των σημαντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτιμάτε πως κινδυνεύει το οικοδόμημα της Ε.Ε.; Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα;

Είναι κοινός τόπος ότι η Ευρώπη διανύει μια περίοδο βαθιάς κρίσης που δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά στο οικονομικό πεδίο, αλλά διαχέεται και στο κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Θα θυμίσω εντούτοις ότι συμπληρώσαμε μόλις μια δεκαετία από τις συζητήσεις για την υιοθέτηση Ευρωπαϊκού Συντάγματος και τα δημοψηφίσματα στη Γαλλία και Ολλανδία που ανέκοψαν την πορεία προς την ευρωπαϊκή πολιτική ενοποίηση. Δεν είναι επομένως τυχαίο ότι εκδηλώνονται αυτή την περίοδο εντονότερα οι φυγόκεντρες δυνάμεις που εναντιώνονται στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Οφείλω εντούτοις να τονίζω ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπισε από την ίδρυσή της και διαχρονικά συνεχώς σημαντικές προκλήσεις. Αυτός είναι ο προορισμός της, να υπερκεράσει τις δυσκολίες που η ευρωπαϊκή ενοποίηση προορίζεται να συναντήσει και αυτή θα παραμείνει η αποστολή της και για το μέλλον.

Υπενθυμίζω ότι η ΕΕ δεν παρέμεινε αδρανής όσον αφορά την αντιμετώπιση της κρίσης. Αντιθέτως υλοποίησε επαρκείς απαντήσεις με τη μορφή μιας σειράς κανονισμών και οδηγιών και την τροποποίηση των Συνθηκών, λειτουργώντας στο πλαίσιο της «κοινοτικής μεθόδου» με καινοτόμο διάθεση αλλά και σεβασμό των αρμοδιοτήτων των οργάνων της ΕΕ.

Πιστεύω εντέλει ότι η πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι να κάνει γνωστότερη τη δράση της και να επιτύχει την μεγαλύτερη δυνατή νομιμοποίησή της στα μάτια των πολιτών της. Το βραβείο του ιδρύματος Theodor Heuss, συνεισφέρει ακριβώς στην ισχυροποίηση αυτής της διάστασης.

-Το ίδρυμα εκτιμά ότι το Δικαστήριο χαίρει μεγάλης εμπιστοσύνης και ότι ενισχύει, με τη νομολογία του, τα θεμελιώδη δικαιώματα στην εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας και της παγκοσμιοποίησης, όπως αυτό προκύπτει από τις αποφάσεις του που εξέδωσε το 2014 σχετικά με το δικαίωμα στη λήθη και την αδικαιολόγητη διατήρηση δεδομένων. Μπορείτε να αναφερθείτε σε αυτές τις δύο αποφάσεις συνοπτικά;

Θα υπενθυμίσω εν πρώτοις ότι το άρθρο 8 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ έχει αναγνωρίσει πλέον τον χαρακτήρα θεμελιώδους δικαιώματος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων. Ήταν επομένως προδιαγεγραμμένο ότι το Δικαστήριο θα καλείτο να αποφανθεί επί σχετικών διαφορών, ιδίως ενόψει της αυξανόμενης διείσδυσης των ηλεκτρονικών μέσων στην καθημερινότητά μας και της ευκολίας με την οποία ο μέσος πολίτης αποκαλύπτει τα προσωπικά του δεδομένα προκειμένου να προβεί σε συναλλαγές μέσω του Διαδικτύου.

Στην απόφαση Google το ΔΕΕ απεφάνθη ότι η δραστηριότητα μηχανής αναζήτησης η οποία συνίσταται στον εντοπισμό πληροφοριών που δημοσιεύουν ή αναρτούν στο διαδίκτυο τρίτοι, συνιστά επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με την έννοια του Άρθρου 2 στοιχείο β’ της οδηγίας για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών (95/46/ΕΚ). Επίσης, ο φορέας εκμετάλλευσης μηχανής αναζήτησης έχει την υποχρέωση να απαλείφει από τον κατάλογο αποτελεσμάτων, που εμφανίζεται κατόπιν αναζήτησης που έχει διενεργηθεί με βάση το ονοματεπώνυμο ενός προσώπου, συνδέσμους προς δημοσιευμένες από τρίτους ιστοσελίδες περιέχουσες πληροφορίες σχετικές με το πρόσωπο αυτό.

Στην υπόθεση Digital Rights, κρίθηκε ανίσχυρη οδηγία (2006/24/ΕΚ) για τη διατήρηση δεδομένων που παράγονται ή υποβάλλονται σε επεξεργασία σε συνάρτηση με την παροχή διαθεσίμων στο κοινό υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών ή δημοσίων δικτύων επικοινωνιών, επιβάλλοντας τη διατήρηση δεδομένων για περίοδο τουλάχιστον έξι μηνών για σκοπούς διερεύνησης, διαπίστωσης και δίωξης σοβαρών ποινικών αδικημάτων.

Θα τονίσω βεβαίως ότι οι αποφάσεις αυτές δεν προέκυψαν «εν κενώ» ούτε είναι προϊόν δραματικής αλλαγής προς νέες κατευθύνσεις. Πρόκειται για αποφάσεις οι οποίες ενσωματώνονται συνεκτικά στο πνεύμα του Δικαστηρίου, το οποίο και σε προηγούμενες ευκαιρίες εξέτασε την συνάρθρωση των βασικών ελευθεριών με την τεχνολογική διάσταση και εντέλει συμβαδίζει με τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών, οι οποίες φέρνουν την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων στο επίκεντρο της νέας ψηφιακής εποχής. Καταυτό το Δικαστήριο επιβεβαιώνει τον ρόλο του ως θεματοφύλακα της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων πάνω στα οποία έχει θεμελιωθεί η ΕΕ.

-Η χώρα μας, από την μέχρι τώρα εμπειρία σας, δεν έχει συμμορφωθεί με υποχρεώσεις τις οποίες έχει αναλάβει για αρκετά ζητήματα; Αν ναι ποια είναι αυτά στα οποία δεν συμμορφώνεται;

Θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό να υπενθυμίσω ότι σύμφωνα με το άρθρο 17 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) η εξουσία και το καθήκον επίβλεψης της εφαρμογής του του δικαίου της ΕΕ ανατίθεται στην Επιτροπή ως «θεματοφύλακα των Συνθηκών». Η Επιτροπή είναι ο θεσμός στον οποίο οι Συνθήκες έχουν εμπιστευθεί την ευθύνη να κινεί διαδικασίες επί παραβάσει κατά κράτους μέλους το οποίο έχει παραβεί υποχρέωσή του εκ των Συνθηκών. Η Επιτροπή δημοσιεύει ετήσια έκθεση για τον έλεγχο της εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ η οποία διαλαμβάνει λεπτομερώς τα δεδομένα συμμόρφωσης ανά κράτος μέλος http://europa.eu/rapid/press-release_IP-14-1072_el.htm. Επιπλέον στοιχεία παρέχονται στην σχετική ιστοσελίδα http://ec.europa.eu/atwork/applying-eu-law/index_el.htm .

Όσον αφορά τις υποθέσεις επί παραβάσει κατά της Ελλάδος οι οποίες έχουν αχθεί ενώπιον του Δικαστηρίου, θα σας παραπέμψω καταρχήν για λεπτομερείς στατιστικές στην Ετήσια Έκθεση Πεπραγμένων όπως δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του Δικαστηρίου : http://curia.europa.eu/jcms/jcms/Jo2_7000/ . Οι δείκτες για την Ελλάδα εμφανίζουν μεγαλύτερο αριθμό προσφυγών από τον μέσο όρο, όμως με σαφή πτωτική τάση από τα προηγούμενα χρόνια.

-Το Δικαστήριο υπάρχει από το 1952, από την ΕΚΑΧ (σ.σ.: Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα). Μετά από μισό αιώνα, και παραπάνω, πώς θα χαρακτηρίζατε τη διαδικασία ενσωμάτωσης του κοινοτικού δικαίου από τα κράτη-μέλη; Δείχνουν να έχουν συμμορφωθεί με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο;

Ο ρόλος του δικαίου στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης υπήρξε καθοριστικός καθώς αποτέλεσε το εργαλείο μετατροπής ενός αρχικά παραδοσιακού διεθνούς οργανισμού σε μια αυτόνομη υπερεθνική συνταγματική έννομη τάξη. Η συμβολή του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπήρξε σημαντική, μέσω της διαμόρφωσης ορισμένων θεμελιωδών χαρακτηριστικών του ευρωπαϊκού δικαίου, χωρίς τα οποία δεν είναι βέβαιο ότι η Ένωση θα είχε σήμερα τη μορφή που γνωρίζουμε.

Ανέφερα προηγουμένως την «κοινοτική μέθοδο» η οποία συμπλέκει τις αρμοδιότητες των οργάνων της Ένωσης με την ευθύνη εφαρμογής της νομοθεσίας της Ένωσης από τα Κράτη-μέλη υπό την εποπτεία της Επιτροπής και τον έλεγχο του Δικαστηρίου μέσω της διαδικασίας παραβάσεως. Η κοινοτική μέθοδος αποτελεί έναν από τους κινητήριους μοχλούς της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η φιλοσοφία της συμπυκνώνεται στο ανεπίσημο σύνθημα της Ένωσης «Ενωμένοι στην πολυμορφία» και αποτελεί αντανάκλαση της αρχής της δίκαιης, ίσης και μη διακριτικής μεταχείρισης όλων των κρατών μελών, με σεβασμό του πλουραλισμού των εμπλεκομένων συμφερόντων και απώτερο σκοπό την επίτευξη του βέλτιστου συμβιβασμού και της σύνθεσης όλων των απόψεων. Κατά συνέπεια, η νομοθετική λειτουργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση πραγματοποιείται σύμφωνα με ορισμένες και συγκεκριμένες διαδικασίες, οι έννομες συνέπειες των διαφόρων πράξεων της Ένωσης είναι προβλέψιμες, όπως είναι και οι συνέπειες για τα κράτη μέλη σε περίπτωση παράβασης των εν λόγω πράξεων. Με την προσχώρησή τους στην Ένωση, τα κράτη μέλη αναγνωρίζουν και αποδέχονται αυτό το σύστημα, το οποίο φυσικά συμπληρώνεται από τις αρχές της υπεροχής και του άμεσου αποτελέσματος του δικαίου της Ένωσης. Πρόκειται ουσιαστικά για τον σεβασμό του κράτους δικαίου. Στο Δικαστήριο ανατίθεται η αποστολή να εξασφαλίζει την τήρηση του δικαίου κατά την ερμηνεία και την εφαρμογή των Συνθηκών.

Το σύστημα αυτό έχει υποστεί αρκετές τροποποιήσεις με το πέρασμα του χρόνου και έχει αποδείξει την προσαρμοστικότητά του, την αποτελεσματικότητά του και, τελικά, τη σημασία του για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Θα επικεντρώσω όμως στην έννοια της συμμόρφωσης που πρέπει να συνεκτιμάται με την συνεχή εξέλιξη του ευρωπαϊκού δικαίου και η οποία πρέπει κατά συνέπεια να αξιολογείται στο διηνεκές. Η συμμόρφωση δεν έχει μια στατική διάσταση. Και σίγουρα δεν ενέχει πρόθεση καταδίκης και αποκλεισμού των κρατών μελών που υστερούν σε σχέση με άλλα, παρά μετουσιώνει την σύγκλιση προς τον κοινό στόχο της ενοποίησης και τον υποστηρικτικό ρόλο των ευρωπαϊκών θεσμών που καλούνται να πλαισιώσουν τα Κράτη-μέλη στην πορεία τους προς περισσότερη ολοκλήρωση όπως προκύπτει από τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν από την προσχώρηση στις Συνθήκες.

Υπό την έποψη λοιπόν αυτή είναι προφανές ότι τα κράτη μέλη, ακόμη και τα νεότερα σαφώς συμμορφώνονται σταθερά προς το Ευρωπαϊκό Δίκαιο.

Το δικαιοδοτικό σύστημα της ΕΕ το οποίο συναρθρώνει σε πλαίσιο συνεργασίας τόσο το Δικαστήριο της Ένωσης όσο και τα εθνικά δικαστήρια, ιδιαίτερα τα ανώτατα και συνταγματικά δικαστήρια των κρατών μελών, εξασφαλίζει τον έλεγχο της εφαρμογής και την ενιαία ερμηνεία του ευρωπαϊκού δικαίου. Η διαδικασία αυτή είναι εξαιρετικά σύνθετη και πρέπει να εξασφαλίζει την αυστηρή τήρηση των ορίων των αρμοδιοτήτων όπως ορίζονται από τις Συνθήκες και την τήρηση της αρχής της υπεροχής του δικαίου της Ένωσης. Τολμώ επιπλέον να πω ότι η εμπειρία από την συνεργασία αυτή, ειδικά στο πλαίσιο της προδικαστικής παραπομπής, αποδεικνύει ότι όλοι οι συντελεστές λειτουργούν με εξαιρετική σύνεση.