Η έννοια της καινοτομίας όπως την στοχαστήκαν ήδη από τον διαφωτισμό, οι Ρουσώ ή Φέργκιουσον, σχετίζεται με την ανθρωπινή ιδιοφυΐα και την δημιουργική της τάση για τελειοποίηση. Έχει σχέση με την ελεύθερη έκφραση και κυκλοφορία των πολιτών αλλά και το δικαίωμα τους για κριτική σε όλα. Όπως λέει ο Σούμπετερ, στην θεωρία του περί «δημιουργικής καταστροφής», η φύση της καινοτομίας αποδομεί παραδόσεις, στηρίζεται στην διαρκή πρόοδο και στοχεύει στον εξορθολογισμό της ωφέλειας, δηλαδή στην καλύτερη οργάνωση και έρευνα της παράγωγης.
Αυτή η φιλοσοφία της γόνιμης άρνησης, που στηρίζεται στους πυλώνες της ανάπτυξης και της κατανάλωσης, ενσαρκώθηκε άριστα από τον καπιταλισμό και την φιλελεύθερη δημοκρατία, η οποία είναι η μόνη των πολιτικών συστημάτων που επιτρέπει ακόμη και στους πιο ακραίους επαναστάτες ή αντιδραστικούς να δρουν στα σπλάχνα της. Ο Μαρξ προείδε το τέλος του καπιταλισμού και απέτυχε, βλέποντας αντίθετα να γκρεμίζονται τα κομμουνιστικά μοντέλα. Το μυστικό είναι ότι ο καπιταλισμός μέσω της ωφέλιμης καινοτομίας ανανεώνεται διαρκώς. Ξέρει να χρησιμοποιεί και να ενσαρκώνει κάθε αντίθετη φωνή.
Πάρτε, για παράδειγμα, την σύγχρονη εικαστική τέχνη. Αυτή από την γέννηση και στις αρχές του εικοστού αιώνα ως νεωτερική (μοντέρνα) έχει δυο όψεις: από την μια είναι απο-δομητική, ανατρεπτική σε σχέση με το παρελθόν, επαναστατική, σε μόνιμη ρήξη με τις παραδόσεις. Από την άλλη θέλει να είναι καινοτόμα, ανανεωτική, ευρηματική, δημιουργική, επικαλούμενη το μέλλον. Και ο εικαστικός καλλιτέχνης με την σειρά του, από την μία είναι ριζοσπαστικός, αντικομφορμιστής και από την άλλη γοητεύει και επωφελείται των βιομηχάνων, των τραπεζιτών ή των χρηματοπιστωτικών κερδοσκόπων, οι όποιοι ξοδεύουν απίθανα ποσά για την αγορά σύγχρονων έργων τέχνης.
Ο καπιταλιστής αστός αναγνωρίζει στον εαυτό του την στάση της σύγχρονης τέχνης, με την ανατρεπτική «αριστερή» βιτρίνα. Η σημερινή παγκόσμια εικαστική αγορά δικαιώνει τον ισχυρό επιχειρηματία γιατί επιβεβαιώνει την θεωρία του: καινοτομία, μόνιμη κινητικότητα, παγκόσμιος καπιταλισμός. Ο σύγχρονος εικαστικός μιλά και ονειρεύεται την αναρχία του και ταυτόχρονα ονειρεύεται να είναι δισεκατομμυριούχος, όπως και συμβαίνει με τόσους σημερινούς «αριστερούς» καλλιτέχνες. Ο έξυπνος καπιταλισμός το ξέρει αυτό και το χρησιμοποιεί κατάλληλα.
Έτσι θα έλεγα ότι η σύγχρονη εικαστική τέχνη (και δε αμφισβητώ την υψηλή ποιότητα έργων των Μπάζελιτς, Κίφερ, Κραγκ, Τουόμλυ, Μπέηκον κλπ) γίνεται, ως «υψηλή κουλτούρα», το πολιτιστικό δεκανίκη του καπιταλιστικού συστήματος. Αυτό αφήνει στους καλλιτέχνες την αριστερή φρασεολογία, τους αφήνει την άκρως επαναστατική ρητορική τους και την ίδια στιγμή, τους χρησιμοποιεί σαν την ενσάρκωση της δυναμικής της φιλοσοφίας του: αυτής της διαρκούς καινοτομίας, της γόνιμης ανατροπής, της δημιουργικής καταστροφής. Όσο ο καπιταλισμός ξέρει να χρησιμοποιεί καλά τα ίδια του τα όπλα, τόσο θα κάνει τους «αντίπαλους» του βιτρίνα της δύναμης του. Για να μιλήσω έτσι τελείως ρεαλιστικά.
Δημοσθένης Δαββέτας
