Έχοντας ως προτεραιότητα την προστασία κάθε στοιχείου που χαρακτηρίζει τη Σκιάθου και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Η Σκιάθος» ανέπτυξε συνεργασία από τον Φεβρουάριο του 2014 με τη Διεύθυνση Αρχιτεκτονικής του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με σκοπό την κήρυξη ως νεότερου μνημείου του παραδοσιακού τύπου πλακόστρωσης του οικιστικού ιστού (καλντερίμι).
Τα καλντερίμια της Σκιάθου, λιθόστρωτα δρομάκια, με το χαρακτηριστικό σχέδιο «ψαροκόκαλο» διασχίζουν τα σοκάκια του χωριού και προσδίδουν μια υψηλή αισθητική αληθινής τέχνης. Ήταν ο βασικός τρόπος κατασκευής των οδικών αξόνων του οικισμού που ένωναν τα σημαντικά σημεία αναφοράς σχετιζόμενα με τις δραστηριότητες του, όπως την κατοικία, τη λατρεία, τη διασκέδαση. Με αφορμή την αναζήτηση στοιχείων γα την ιστορική τεκμηρίωση του καλντεριμιού, ο Σύλλογος διενέργησαν έρευνα στα αρχεία του Δήμου, από όπου εντοπίστηκαν 34 αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Σκιάθου από το 1906 έως και το 1930, όπου περιγράφονται οι αποφάσεις κατασκευής των λιθόστρωτων καλντεριμιών. Παράλληλα αξιοποιήθηκε η μελέτη για τον οικιστικό ιστό της Σκιάθο, που είχε πραγματοποιηθεί το 2008 σε συνεργασία του Τομέα Πολεοδομίας & Χωροταξίας, της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχενίου και του Πολιτιστικού Συλλόγου «Η Σκιάθος».
Την εισήγηση για την κήρυξη ανέλαβε η κυρία Συραϊνώ Κορωνιού-Διονυσίου, Ιστορικός-Αρχαιολόγος και Επίτιμο Μέλος του Συλλόγου, τεκμηριώνοντας ιστορικά την κατασκευή των λιθόστρωτων.
Σε πρώτη φάση ο Σύλλογος εξασφάλισε τη θετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής της Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας και Βορείων Σποράδων και στη συνέχεια διαβίβασε την απόφαση στη Διεύθυνση Αρχιτεκτονικής του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, αναπτύσοντας μια πολύμηνη συνεργασία η οποία ολοκληρώθηκε με τη δημοσίευση του ΦΕΚ 93 ΑΑΠ/26-05-2016, σύμφωνα με το οποίο χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα τα λιθόστρωτα των οδών (καλντεριμιών) Φιλοκλέους Γεωργιάδη, Γεωργίου Μωραΐτη, Αγίας Τριάδας και Αλέξανδρου Μωραϊτίδη που βρίσκονται στον οικισμό Σκιάθου του Δήμου Σκιάθου.Η απόφαση δικαίωσε την πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου «Η Σκιάθος».
Αξίζει να σημειωθεί πως σε διάστημα τριών χρόνων είναι το δεύτερο ΦΕΚ που δημοσιεύεται με πρωτοβουλία του Συλλόγου, το πρώτο είναι το ΦΕΚ 357/9-10-2013, κήρυξης του νοτίου τμήματος του κοιμητηρίου ως ‘Ιστορικός Τόπος’, και τα δύο αφορούν στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Σκιάθου.
Σύμφωνα με το ΦΕΚ, στα χαρακτηριζόμενα ως διατηρητέα καλντερίμια απαγορεύεται κάθε αφαίρεση, αλλοίωση ή καταστροφή των επί μέρους κατασκευαστικών και διακοσμητικών στοιχείων τους, των υλικών κατασκευής τους (λίθοι και συνδετικό υλικό), ενώ επιτρέπονται επεμβάσεις, για τον εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων για την απορροή των ομβρίων, για λόγους λειτουργικούς, εφόσον δεν αλλοιώνεται ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας και δεν θίγονται τα διατηρητέα στοιχεία τους καθώς και διατηρητέα στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου τους. Για οποιαδήποτε συντήρηση, επισκευή, αποκατάσταση ή καθαρισμό των διατηρητέων καλντεριμιών και των συναφών τους στοιχείων απαιτείται η σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής.
Σύμφωνα με την εισήγηση της κυρίας Κορωνιού-Διονυσίου, “Το 1829 με την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, οι Σκιαθίτες εγκαταστάθηκαν πάλι στο λιμάνι (ερχόμενοι από την περιοχή του Κάστρου), ο νέος οικισμός της Σκιάθου άρχισε, λοιπόν, να υλοποιείται από το 1829 – 1830, και το 1855 αρχίζει η ρυμοτόμηση της πόλης πάνω σε δύο λόφους, που βρίσκονται στην άκρη της θάλασσας. Το μεγάλο φυσικό λιμάνι υπήρξε ρυθμιστικό στοιχείο της ζωής του νησιού, τόσο κατά τα παλαιότερα χρόνια όσο και κατά τα νεότερα. Στο πυκνοδομημένο τμήμα του οικισμού, τα σπίτια είναι συνήθως μικρά, χτισμένα το ένα κοντά στο άλλο, διώροφα και πέτρινα, και οι παλιοί στενοί δρόμοι είναι λιθόστρωτοι. Στο κέντρο του δρόμου, είναι τοποθετημένοι μακρόστενοι λίθοι σε σχήμα «ψαροκόκαλου» και με κλίση προς τον άξονα του δρόμου, ώστε να διευκολύνουν την απομάκρυνση των νερών της βροχής. Εκατέρωθεν της διάταξης αυτής (του «ψαροκόκαλου») και, μέχρι τις οικοδομικές γραμμές, η λιθόστρωση συνεχίζεται με πιο επίπεδες πλάκες και με εμφανώς λιγότερη κλίση προς τον άξονα του δρόμου, ώστε να διαχωρίζονται από την κεντρική διάταξη των λίθων, σαν ένα είδος πεζοδρομίων της εποχής.”
Η τεκμηρίωση της ύπαρξης των λιθόστρωτων δρόμων της Σκιάθου γίνεται από τις αναφορές του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, στα παρακάτω έργα του: Ο σημαδιακός (1889), Ο πολιτισμός είς το χωρίον (1891), Οι χαλασοχώρηδες (1892), Βαρδιάνος στα Σπόρκα (1893), της Κοκκώνας το σπίτι (1893), Αμαρτίας φάντασμα (1900), Τρελλή βραδιά (1901). Έτσι π.χ. στο έργο του Οι χαλασοχώρηδες (Άπαντα Παπαδιαμάντη, εκδ. Γιοβάνη, Αθήνα 1972, τόμος 3. σελ. 36) αναφέρεται : «….. πριν να αρχίσωσι να κατέρχωνται το αντικρύζον την αγοράν μέγα λιθόστρωτον ……», πρόκειται για τη σημερινή οδό ‘Γεωργίου Μωραϊτη’ που, μέχρι σήμερα, λέγεται και ‘μεγάλο καλντερίμι’. Ενώ στο έργο : Αμαρτίας φάντασμα (τόμος 3, σελ. 383) αναφέρεται «….. η εξαδέλφη Μαχούλα κι εγώ, ομού κατηρχόμενοι το ολισθηρόν λιθόστρωτον, το αρχόμενον από της μεγάλης οικίας του καπετάν – Νικόλα του Ματαρώνα και φθάνον μέχρι της παραθαλασσίας αγοράς». Πρόκειται για τη σημερινή οδό Αλέξανδρου Μωραϊτίδη. Η οικία του καπετάν Νικόλα Ματαρώνα βρίσκεται στην αρχή της οδού ‘Αλ. Μωραϊτίδη’ δίπλα στην εκκλησία της Παναγίας Λιμνιάς.
Τα καλντερίμια αποτελούν τα τελευταία δείγματα της τοπικής παραδοσιακής οδομηχανικής του 19ου αι. και της λαϊκής τεχνικής, που διατηρούν πολλά από τα παλιά μορφολογικά στοιχεία τους, και είναι απαραίτητο να διατηρηθούν για τη μελέτη της εξέτασης της ιστορίας των λιθόστρωτων και, επιπλέον γιατί αποτελούν σημεία αναφοράς για τους κατοίκους της Σκιάθου.
Ο Σύλλογος ευχαριστεί θερμά, την Ιστορικό-Αρχαιολόγο, κα Συραϊνώ Κορωνιού-Διονυσίου, για την ανταπόκριση και τη συνεργασία, όπως και την κυρία Δάφνη Μπαρμπαγιανέρη για την πολύτιμη βοήθειά της.
Σχετικά με την ονοματοδοσία των χαρακτηρισμένων οδών:
Ο Γεώργιος Αλ. Μωραΐτης (1873 – 1953), προς τιμήν του οποίου ονομάσθηκε η οδός, γεννήθηκε στη Σκιάθο και προερχόταν από την παλιά οικογένεια των Μωραϊτέων που εγκαταστάθηκαν στη Σκιάθο το 1771, μετά τα Ορλωφικά, από το Μυστρά. Γενάρχης της οικογένειας ήταν ο παπα – Διαμαντής, συγγενής του Αλ. Παπαδιαμάντη. Σπούδασε φαρμακοποιός στο Πανεπιστήμιο της Κων/πολης και το 1895 εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή πήγε στην Αλεξάνδρεια. Το 1950 πρόσφερε ένα σεβαστό ποσό σε λίρες Αγγλίας, για την ύδρευση της ιδιαίτερης πατρίδας του, Σκιάθου, η οποία τον ανακήρυξε μέγα ευεργέτη.
Ο Φιλοκλής Γεωργιάδης (1845 – 1936), προς τιμήν του οποίου ονομάσθηκε η οδός, γεννήθηκε στη Σκιάθο στις 2 Νοεμβρίου 1845, και ήταν γιός του Γεωργίου Ιωάννου που καταγόταν από τη Βάβδο της Χαλκιδικής, και εγκαταστάθηκε στο νησί από τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης. Έκαμε Δήμαρχος δύο φορές (1899 – 1903 και 1907 – 1914) καθώς και πρόεδρος της Κοινότητας (1929 – 1932). Διέθεσε αρκετά χρήματα από την περιουσία του για έργα κοινής ωφέλειας και για τον καλλωπισμό του νησιού, και με χρήματα που άφησε με τη διαθήκη του σκεπάστηκε το ποτόκι. (χείμαρρος στο κέντρο του χωριού, σήμερα η οδός Παπαδιαμάντη)
Ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης (1850-1929), άρχισε το συγγραφικό του έργο ως δραματουργός, όμως έγινε γνωστός ως συγγραφέας διηγημάτων και ταξιδιωτικών εντυπώσεων.
Τα διηγήματά του ανήκουν στον χώρο της ηθογραφίας και διαπνέονται από θρησκευτικότητα και φυσιολατρεία, πηγή έμπνευσης είναι ιστορία και η καθημερινή ζωή του νησιού του.
Δημοσίευσε τα περισσότερα διηγήματά του στην εφημερίδα Ακρόπολις» κατά την περίοδο 1888-1908.Διηγηματογράφος, ακαδημαϊκός, ποιητής θεατρικός συγγραφέας, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, φιλόλογος, δημοσιογράφος, πρακτικογράφος, πρόδρομος του εορταστικού διηγήματος και της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Γεννήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1850 στη Σκιάθο, το 1872 έγινε τακτικό μέλος του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός», το 1874, έγινε ο πρώτος πρακτικογράφος της Βουλής των Ελλήνων, το 1886 τιμήθηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρα, το 1921 του απονεμήθηκε το αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών και το 1928 η Ακαδημία Αθηνών τον ανακήρυξε ομόφωνα πρόσεδρο μέλος της.
Θοδωρής Τζούμας
