Με επτακόσιους περίπου εγγεγραμμένους συνέδρους πραγματοποιήθηκε στο Mύνστερ της Γερμανίας το Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Θρησκευτικών Επιστημών (στο εξής Eu.A.Re.) με θέμα «Θρησκεία και Αλλαγή», από τις 29 Αυγούστου ως τις 2 Σεπτεμβρίου 2021. Το Συνέδριο είχε υβριδική μορφή, φυσική και ψηφιακή, καθώς λόγω της πανδημίας μεγάλος αριθμός συνέδρων συμμετείχε διαδικτυακά. Η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου, πέρα από τη μόνιμη εκπροσώπηση της (ο Διευθυντής της Ακαδημίας, Παντελής Καλαϊτζίδης, είναι μέλος του Δ.Σ. της Eu.A.Re.) συμμετείχε στο Συνέδριο οργανώνοντας τέσσερεις συνεδρίες και συμμετέχοντας σε μία ακόμη.

Η πρώτη από τις συνεδρίες που οργανώθηκαν από την Ακαδημία είχε τίτλο «Η πρόσληψη της κληρονομιάς του Γεωργίου Φλωρόφσκυ στην Ορθόδοξη θεολογία του 20ου αιώνα», με συντονιστή τον αναπληρωτή διευθυντή της Ακαδημίας, Νικόλαο Ασπρούλη, και ομιλητές τον Paul Gavrilyuk (Πανεπιστήμιο St. Thomas, Μινεσότα, ΗΠΑ, πρόεδρος της International Orthodox Theological Association) και τον Viorel Coran (KU Leuven), που αναφέρθηκαν αφενός στην πρόσληψη του έργου του Φλωρόφσκυ μεταξύ των Ρώσων εμιγκρέδων λογίων της Δύσης και αφετέρου στην αντίληψη του Φλωρόφσκυ για  την ελληνική σκέψη ως αιώνια κατηγορία της χριστιανικής ύπαρξης, πυροδοτώντας μια ενδιαφέρουσα συζήτηση σχετικά με τον εθνικισμό που καιροφυλακτεί μέσα σε τέτοιες απόψεις, αλλά και θέτοντας το ερώτημα αν η σημερινή διένεξη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Μόσχας μπορεί να αναδείξει εν τέλει και κάποια θεολογική διαφορά.

Σε πιο πρακτικούς άξονες κινήθηκε η συνεδρία σχετικά με το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Resilience», και πάλι με συντονιστή τον Νικόλαο Ασπρούλη και με ομιλητές τον Hans-Peter Grosshans (καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μύνστερ και πρόεδρο της Eu.A.Re.), την Karla Boersma (Θεολογικό Πανεπιστήμιο Apeldoorn, Ολλανδία), τον Marco Büchler (Ινστιτούτο Εφαρμοσμένης Πληροφορικής της Λειψίας) καθώς και την Παρασκευή Αράπογλου και τον Γιάννη Καμίνη (Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου). Πέρα από τη θεωρητική σχεδίαση, τις πρακτικές λεπτομέρειες και τους μελλοντικούς στόχους που παρουσιάστηκαν, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα υπήρξε η εισήγηση του Marco Büchler, που εξέτασε σε βάθος τις δυνατότητες αλλά και τις δυσκολίες που παρουσιάζει ο αποθησαυρισμός ψηφιακού υλικού και τον τρόπο με τον οποίο η ποσότητα του ψηφιακού υλικού αλλάζει τους τρόπους διαχείρισής του αλλά και τις κατανοήσεις της πραγματικότητας που αυτό επιτρέπει.

Σε ένα τελείως άλλο πεδίο εστίασε η συνεδρία «Εκκλησιαστική αυθεντία και ακαδημαϊκή ελευθερία: Μια δύσκολη σχέση», με συντονιστή τον καθηγητή Ορθόδοξης Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μύνστερ Assaad Elias Kattan και ομιλητές τον Marco Vilotić (Πανεπιστήμιο Βελιγραδίου, Σερβία), τον Παντελή Καλαϊτζίδη (Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου), την Inga Leonova (περιοδικό The Wheel, Νέα Υόρκη), τον Sveto Riboloff (Πανεπιστήμιο Σόφιας, Βουλγαρία) και τον Ionut Biliuta (Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών, Ρουμανική Ακαδημία). Εξιστορώντας την προσωπική περιπέτεια του (η Σερβική Εκκλησία του αφαίρεσε την άδεια να διδάσκει στο πανεπιστήμιο), ο Marco Vilotić άνοιξε τη συζήτηση για το δικαίωμα της εκκλησιαστικής ιεραρχίας να παρεμβαίνει στο ακαδημαϊκό έργο· η εικόνα αυτή συμπληρώθηκε με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες σχετικά με την κατάσταση στη Ρωσία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία αφενός (όπου οι Ορθόδοξες Εκκλησίες πέρασαν μια περίοδο ιδιότυπης συνύπαρξης με τα κομμουνιστικά καθεστώτα, η οποία, σε αντίθεση με ό,τι γενικώς πιστεύεται, δεν είχε πάντα χαρακτηριστικά διωγμού) και αφετέρου την Ελλάδα, όπου η θεολογική πανεπιστημιακή εκπαίδευση αναπτύχθηκε μέσα σε ένα εκκοσμικευμένο πλαίσιο, χωρίς να λείπουν και εδώ τα προβλήματα, όπως λ.χ. η στασιμότητα ή η εσωστρέφεια.

Η τέταρτη συνεδρία της Ακαδημίας ήταν αφιερωμένη στην πρόληψη της βίας, της πόλωσης και της ριζοσπαστικοποίησης μέσω της θρησκευτικής εκπαίδευσης και πιο συγκεκριμένα μέσω του Ευρωπαϊκού πολυθρησκευτικού προγράμματος «Educ8». Πραγματοποιήθηκε με ομιλητές τον Onur Sultan (Beyond the Horizon ISSG, Βέλγιο), τις Elies van Noten και Leen Deflam (KU Leuven, Βέλγιο) και ακόμη τον Νίκο Τσιρέβελο, τον Χρήστο Φραδέλλο και τον Κωστή Δρυγιανάκη εκ μέρους της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου. Παρουσιάστηκαν η φιλοσοφία και οι στόχοι του σχεδιασμού, η προετοιμασία των σχετικών σχολικών εγχειριδίων και των διαδραστικών πολυμέσων, το εκπαιδευτικό και το θεολογικό περιεχόμενο αλλά και εν τέλει οι δυσκολίες που προκύπτουν στην εφαρμογή του προγράμματος, καθώς δεν είναι όλες οι χώρες της Ευρώπης εξίσου πολυθρησκευτικές, ενώ συχνά η πόλωση καλλιεργείται ως στοιχείο της εθνικής ταυτότητας. Ευχάριστη έκπληξη στο τέλος της συνεδρίας ήταν η παρέμβαση μιας καθηγήτριας που παρευρίσκετο στο ακροατήριο, σχετικά με αντίστοιχες ανάγκες στο Ναϊρόμπι της Κένυας.

Την ίδια ακριβώς ώρα πραγματοποιήθηκε και η συνεδρία «Η ρευστή παγκόσμια αυθεντία: Το πρωτείο, η καθολικότητα και η παγκόσμια διακυβέρνηση» με προεδρεύοντα τον Peter De Mey (ΚU Leuven, Βέλγιο) και ομιλητές την Fáinche Ryan (Trinity College, Δουβλίνο, Ιρλανδία), τον π. Αμφιλόχιο Μήλτο (Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου), τον Luc Forestier (Καθολικό Ινστιτούτο, Παρίσι) και τον Pavlo Smytsnyuk (Καθολικό Πανεπιστήμιο Λβιβ, Ουκρανία). Ετέθη το θέμα της αυθεντίας στο νέο πλαίσιο των τεχνολογικών εξελίξεων, της παγκοσμιοποίησης και της «μετα-αλήθειας», της σχέσης συνοδικότητας και πρωτείου καθως καθώς της ενίσχυσης της αυθεντίας των θρησκευτικών ηγετών λόγω της αποδυνάμωσης του διαμεσολαβητικού εκκλησιαστικού χαρακτήρα που έχει επιβάλει η εποχή του διαδικτύου.
Σε γενικές γραμμές η έννοια της αλλαγής και της μεταβολής ήταν κυρίαρχη στο Συνέδριο, όπως τίθεται χαρακτηριστικά το ερώτημα στην επίσημη ανακοίνωση: «είναι η υπερβατικότητα της θρησκείας πράγματι πέρα από μεταβολές;». Οι κεντρικές ομιλίες επιχείρησαν να φωτίσουν το θέμα από ποικίλες πλευρές. Η πρώτη από αυτές, με ομιλήτρια την Judith Wolfe (Πανεπιστήμιο St. Andrew, Σκωτία), είχε τίτλο «Διαβάζοντας τα σημεία των καιρών: Η Θεολογία και το ερώτημα της προόδου» και επιχείρησε να συσχετίσει έννοιες όπως η εσχατολογία και η πρόοδος, που στις θετικές επιστήμες έχει ένα πολύ συγκεκριμένο χαρακτήρα, με τις θρησκευτικές αντιλήψεις όπου ο χρόνος συχνά είναι κυκλικός ή και σημειακός, ενώ ταυτόχρονα η εσχατολογία συχνά συνδιαλέγεται με εξιδανικευμένες κατανοήσεις του παρελθόντος. Σε παρόμοιο πνεύμα κινήθηκε και ο αγγλικανός ομότιμος πανεπιστημιακός καθηγητής (Magdalene College, Κέιμπριτζ) και αρχιεπίσκοπος πρώην Καντέρμπουρυ, Σεβασμιώτατος Rowan Williams, που αναφέρθηκε διεξοδικά στους κοινούς τόπους κατανοήσεων και τους μηχανισμούς που υπάρχουν πίσω από την κατασκευή παραδόσεων, οι οποίες τείνουν να εξελίσσονται οι ίδιες σε αντικείμενα λατρείας, οδηγώντας έτσι σε πολιτισμικές συγκρούσεις. Η θρησκεία και η ψυχολογία της, και οι μεταμορφώσεις της συνέχειας μέσα από την προσαρμογή αλλά και των αλλαγών μέσα από τη σταθερότητα ήταν το θέμα της κεντρική ομιλίας του Βασίλη Σαρόγλου (KU Leuven, Βέλγιο) που έθεσε το ερώτημα για το τι είναι τελικά η θρησκεία και εάν οι εμφορούμενες αλλαγές μας οδηγούν σε νέες μορφές θρησκείας. Η θρησκευτική κατανόηση εννοιών όπως η οικολογική κρίση, η ταυτότητα φύλου και ο επιστημονικός ορθολογισμός –με την πανδημία να δίνει τη σχετική αφορμή– ήταν παρούσα και στις τρεις ομιλίες. Περισσότερο ιστορικό χαρακτήρα είχε η διαδικτυακή κεντρική ομιλία του ομότιμου καθηγητή Guy G. Stroumsa (Εβραϊκό Πανεπιστήμιο Ιερουσαλήμ & Πανεπιστήμιο Οξφόρδης), που αναφέρθηκε στην ιστορία των κατανοήσεων και των κατασκευών της Ανατολής από τους Ευρωπαίους μελετητές στο χώρο των θρησκευτικών σπουδών.
Η επόμενη συνάντηση της Eu.A.Re. προγραμματίζεται για τον Ιούνιο του 2022 στην Μπολόνια της Ιταλίας. Περισσότερο υλικό μπορεί να αναζητήσει κανείς στον ιστότοπο του οργανισμού, https://www.europeanacademyofreligion.org/
Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ