Συνέντευξη Κωνσταντίνου Βασιλείου στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη.
Μαζί με τον Γεώργιο Πλήθωνα Γεμιστό, ο ήρωας ακολουθεί τα βήματα του Αυτοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγου στην Ιταλία, όπου έλαβε χώρα η πιο σημαντική εκκλησιαστική Σύνοδος. Ο Ενωτικός Όρος, που υπογράφηκε στις 6 Ιουλίου 1439 δεν έγινε ποτέ δεκτός από τους Ορθοδόξους.
Αυτόπτης μάρτυρας των δρωμένων στη Φεράρα και αργότερα στη Φλωρεντία, αποτυπώνει τις σκέψεις του, μαζί με τον φίλο του Στέφανο, που εκπροσωπεί την τάση φυγής προς τη Δύση. Διηγείται τις προσπάθειες προσέγγισης του ηγέτη της Τοσκάνης Cosimo της οικογενείας των Medicci, που πρώτοι επιδόθηκαν σε τραπεζικές εργασίες. Περιγράφει παραστατικά τα πρώτα βήματα για τη δημιουργία Πλατωνικής σχολής στη Φλωρεντία. Ο Βησσαρίων και ο Μάρκος Ευγενικός διαδραματίζουν καίριο ρόλο και επηρεάζουν τις εξελίξεις.
Η σκληρή διαμάχη ανάμεσα σε ενωτικούς και ανθενωτικούς, που επηρεάζει ακόμη και σήμερα τις σχέσεις ομοδόξων λαών, αδυνάτισε την Αυτοκρατορία και την οδήγησε στην καταστροφή, αφού είχε πέσει το ηθικό των πολιτών και δεν υπήρχε ελπίδα στον ορίζοντα.
Η “Μεγάλη σύνοδος” του Κωνσταντίνου Γ. Βασιλείου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος Ι. Ηλίας είναι ένα ιστορικό ανάγνωσμα με χαρακτηριστική ακρίβεια και μυθιστορηματική πλοκή. Σήμερα ο συγγραφέας μιλάει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ.
Η συνέντευξη
Ερ: Ποια ήταν η αφορμή για να γραφεί το μυθιστόρημα «Η Μεγάλη Σύνοδος», εκδόσεις Μπαρζουλιάνος;
Απ: Από μικρή ηλικία είχα την απορία για ποιο λόγο υπήρχε τόσο σφοδρή σύγκρουση ανάμεσα σε ομόδοξους. Δεν μπορούσα να καταλάβω τις θρησκευτικές έριδες. Όλοι μιλούσαν από καθέδρας για ζητήματα, που δεν ήταν ορατά και φυσικό ήταν να μην τα γνωρίζουν δια γυμνού οφθαλμού. Το πουργκατόριο π.χ. τι είδους κατασκευή ήταν, όπου οι ψυχές αναμένουν την τελική κρίση, υποβαλλόμενες σε ασκήσεις και γυμνάσματα! Η ευρωπαϊκή συνδρομή στη βυζαντινή αυτοκρατορία τελικά δεν συναρτάται με θεολογικά ζητήματα, αλλά αποτελούσε ένα καθαρά πολιτικό ζήτημα.
Ερ: Ποιες ήσαν οι δυσκολίες, που συναντήσατε κατά τη συγγραφή του βιβλίου;
Απ: Όφειλα να ξεπεράσω την προκατάληψη ενάντια στους καθολικούς. Να βρω μια μέση, χρυσή τομή, που να έδινε ικανά αποτελέσματα. Διέβλεπα, πως οι μεγάλες δυτικές δυνάμεις και ιδιαίτερα η Βενετία είχαν ανεξάρτητη άποψη και δεν τους ενδιέφερε ιδιαίτερα η Παπική εξουσία. Όμως παράλληλα είχαν ανοίξει τα φτερά τους σε όλη τη Μεσόγειο, όπου διατηρούσαν εμπορικούς σταθμούς και αποικίες. Συμπεριφέρονταν, ως υπερφίαλοι στρατοκράτες και υποβίβαζαν την οθωμανική απειλή. Άλλωστε οι κατ’ εξοχήν έμποροι Ιταλοί ήλθαν ενωρίς σε συναλλαγές με τους ανατολικούς, αρχικά με τους Έλληνες και αργότερα με τους Τούρκους, οπότε δεν τους ενδιέφερε ποιοι θα κυριαρχούσαν στα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία. Οι Δυτικοί κατάφεραν να προχωρήσουν με γοργά βήματα στον δρόμο της οικονομικής προόδου και συνακολούθως σε τομείς της επιστήμης και της τέχνης. Η Κωνσταντινούπολη που καταύγασε επί αιώνες ολόκληρη την Ευρώπη, κατέρρεε κάτω από το βάρος των εισβολέων και τον φυσικό κοινωνικό εκφυλισμό, που παρατηρείται στις μεγάλες δυνάμεις.
Ερ: Γιατί η Σύνοδος Φεράρας-Φλωρεντίας ήταν σίγουρο ότι θα οδηγούσε σε αποτυχία;
Απ: Οι ανατολικοί είχαν ζήσει στο πετσί τους τη σκληρότητα των σταυροφόρων, που λοξοδρόμησαν και κατέλαβαν την βυζαντινή πρωτεύουσα. Από το 1204, χρονιά που έπεσε στα χέρια των Φράγκων η Κωνσταντινούπολη, δηλαδή των χριστιανών της Δύσης, οι Έλληνες έτρεφαν μίσος εναντίον των καθολικών, γεγονός που έπαιξε σημαίνοντα ρόλο στις προσπάθειες συνδιαλλαγής ανάμεσα σε χριστιανούς Ιεράρχες. Όσο και να προσπαθούσε η πολιτική εξουσία να φέρει σε γόνιμη επαφή δύο ομόκεντρους πολιτισμούς, ο απλός λαός δεν πείστηκε και ωθούσε σε αληθινή εξέγερση κατά των φιλοδυτικών ηγεμόνων του. Οι Παλαιολόγοι σταθερά στραμμένοι προς την Δύση διακινδύνευαν τη θέση τους καθημερινά και βρίσκονταν κυριολεκτικά στην κόψη του ξυραφιού, διαισθανόμενοι πάντως, ότι το κράτος τους δεν είχε δυνάμεις να αντισταθεί στη μουσουλμανική λαίλαπα.
Ερ: Αν η Ένωση των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσης υπογράφτηκε, εν τούτοις δεν έγινε ποτέ. Ποιοί είχαν αντίθετη γνώμη για την Ένωση των Εκκλησιών;
Απ: Είναι καταπληκτικό, ότι ενώ η πλειοψηφία των Ιεραρχών υπέγραψε τον Ενωτικό Όρο, τελικά δεν μπόρεσαν να πείσουν τους πιστούς, για την ορθότητα της απόφασής τους. Η φωνή της λογικής έλεγε, πως οι Δυτικοί αν έπαιρναν όσα ήθελαν θα βοηθούσαν αποφασιστικά την άμυνα. Αν στην πραγματικότητα θα επαληθεύονταν οι υποσχέσεις τους, δεν μπορεί να λεχθεί με βεβαιότητα, αφού δεν ακολούθησε καμιά βοήθεια. Το ζήτημα αυτό όμως δεν σχετίζεται με διενέξεις γύρω από την προέλευση του Αγίου Πνεύματος ή από τα άζυμα. Οι Επίσκοποι και οι μοναχοί κυριαρχούσαν στα ελευθερα εδάφη της καταρρέουσας αυτοκρατορίας και έπεισαν τις χαμηλές τάξεις να στραφούν εναντίον των καθολικών. Το κακό ήταν, πως χαρακτήριζαν τους οθωμανούς ως την θεία τιμωρία των αμαρτωλών, οπότε επικράτησε στους πιστούς η άποψη των κακών δυτικών, που ήθελαν να απορροφήσουν τους ορθόδοξους. Με αυτή τη νοοτροπία δεν διευκολύνθηκαν ψύχραιμες λύσεις και επικράτησε καχυποψία ανάμεσα σε χριστιανούς.
Ερ: Μέσα στο μυθιστόρημα διακρίνω μια νηφαλιότητα. Οι χαρακτήρες αποκαλύπτονται και αφήνουν να φανούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Είναι και αυτό ένα παιγνίδι της συγγραφής για να βαθύνουμε στο μυθιστόρημα και να ταξιδέψουμε μαζί σας;
Απ: Τα πρόσωπα του δράματος που εκτυλίχτηκε στην ιταλική χερσόνησο έπαιξαν δευτερεύοντα ρόλο. Τελικά δεν μπόρεσαν να ομονοήσουν και ίσως αυτός ήταν ο στόχος του Πάπα, δηλαδή να λειτουργήσει μια ατέλειωτη διελκυστίνδα, ώστε να μην αναγκαστεί να αδυνατίσει βοηθώντας τους ανατολικούς, γεγονός πάντως, που μάλλον δεν ήταν εφικτό, αφού πολλοί τοπικοί ηγεμόνες υπέβλεπαν την παπική ισχύ. Ο Βησσαρίων, μεγάλη εκκλησιαστική μορφή, τάχθηκε υπέρ της Ένωσης, γιατί πίστευε ακράδαντα, πως με αυτόν τον τρόπο θα συναινούσε ο Πάππας σε συνδρομή της Κωνσταντινούπολης. Την ακριβώς αντίθετη άποψη είχε ο Μάρκος Ευγενικός, που μισούσε κυριολεκτικά τους Δυτικούς, θεωρώντάς τους αιρετικούς και αληθινούς εχθρούς της πίστης. Προσπάθησα να αποδώσω, με γλαφυρό τρόπο τις θέσεις αυτών των διακεκριμένων προσωπικοτήτων, ώστε να φανεί η ποιότητα των δύο πλευρών της ενδοθρησκευτικής σύγκρουσης. Οι αναγνώστες θα κρίνουν αν πέτυχε αυτό το εγχείρημα.
Ερ: Αναρωτιέμαι πόσο δύσκολη ήταν η θέση του αυτοκράτορα Ιωάννη. Τι πίστευε στην πραγματικότητα;
Απ: 
. Κυβέρνησε με σύνεση και είχε αναπτύξει άριστες σχέσεις με τον οθωμανό ηγέτη Μαχμούτ, τον πατέρα του Μωάμεθ του κατακτητή. Η απασχόλησή του με την Σύνοδο έγινε στο πλαίσιο μιας απελπισμένης προσπάθειας, μήπως διασωθεί η Κωνσταντινούπολη. Πρέπει να είχε τεράστιες αντοχές, γιατί παρέμεινε δύο ολόκληρα χρόνια σε ξένο μέρος, μακριά από τη πατρίδα του, συμφυρόμενος με μικρόνοες και φανατικούς.
Ερ: Ο Μάρκος Ευγενικός, ο Σχολάριος και ο Πλήθωνας δεν υπόγραψαν. Δεν είναι ένα παράδειγμα αντίστασης αυτή η στάση τους;
Απ: Οι τρεις αυτοί άνδρες αποτελούσαν τον κορμό της αυτοκρατορίας και εκπροσωπούσαν διαφορετικές τάσεις. Οι δύο πρώτοι εξέφραζαν την αντίδραση απέναντι στην απορρόφηση εκ μέρους της Παπικής δύναμης. Ήξεραν καλά, ότι περισσότερο επικίνδυνοι ήσαν οι ενημερωμένοι δυτικοί, παρά οι άξεστοι μουσουλμάνοι. Είχαν εν μέρει δίκιο, αλλά δεν ελάμβαναν υπόψη τους, πως η Ευρώπη είχε πάρει επάνω της, σε αντίθεση με την πατρίδα μας, που είχε περιπέσει σε αθλιότητα με εξαρθρωμένο τον παραγωγικό της ιστό. Οι Ιεράρχες δεν αντιμετώπιζαν ρεαλιστικά τους κινδύνους. Στην άλλη πλευρά βρισκόταν ο επιβλητικός νεοπλατωνικός φιλόσοφος του Μυστρά Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων, που απογοητευμένος από τις εξελίξεις, στράφηκε στους κλασικούς και ιδιαίτερα στον Πλάτωνα, διατυπώνοντας ένα καινοφανές κυβερνητικό σύστημα.
Η άρνηση υπογραφής εκ μέρους τους του Ενωτικού Όρου αποτελούσε μια αντίσταση, όχι όμως απαραιτήτως παράδειγμα προς μίμηση. Η πολιτική δεν είναι μαύρο ή άσπρο. Αν αυτοί είχαν δίκιο, τότε θα πρέπει να χαρακτηρίσουμε εσφαλμένα τον Ιωάννη Παλαιολόγο προδότη.
Ερ: Αν επικρατούσαν οι Ενωτικοί πιστεύετε ότι θα έσωζαν την Πόλη οι δυτικοί;
Απ: Μετά Χριστόν προφήτες δεν υπάρχουν. Αν γνώριζα την απάντηση, θα μπορούσα να αλλάξω την ιστορική πορεία του Έθνους. Φοβάμαι, ότι ο Πάπας δεν διέθετε ικανές δυνάμεις για να συνδράμει τους ορθόδοξους. Εκτός αυτού, την εποχή εκείνη πολλοί ισχυροί τοπικοί ηγεμόνες στράφηκαν εναντίον του και υποδαύλισαν τους καρδινάλιους, που έκαναν την δική τους Σύνοδο στην Βασιλεία. Τα γεγονότα, που ακολούθησαν αποδεικνύουν του λόγου το αληθές, αφού ο ηγέτης των καθολικών απέδειξε πως δεν μπορούσε να ξεκινήσει μια νέα σταυροφορία για την εκδίωξη των Τούρκων.
Ερ: Διαβάζοντας το βιογραφικό σας έμεινα έκπληκτος από το ότι είσαστε δικηγόρος. Πότε αλήθεια βρίσκετε χρόνο για να γράψετε;
Απ: Το γράψιμο αποτελεί εσωτερική ανάγκη και ο συγγραφέας κάθεται στο γραφείο του να εκφράσει τις απόψεις του, χωρίς να υπολογίζει κόπους. Οι επαγγελματικές ασχολίες σε απορροφούν, αλλά συγχρόνως σε προμηθεύουν εμπειρίες, ιδέες, γνώσεις. Επομένως δεν αποτελεί αρνητική παράμετρο η εργασία, παρά ένα πεδίο πνευματικής άσκησης.
Ερ: Ποια άλλα έργα έχετε γράψει;
Απ: Επτά μυθιστορήματα, μέσα στα οποία στηλιτεύω τη σύγχρονη κοινωνική ζωή. Μου αρέσει να καυτηριάζω τα κακώς κείμενα και να εμβαθύνω με χιούμορ στις ατομικές μικρότητες: «Το αδιέξοδο», «Καπιταλισμός άνευ διδασκάλου», «βίος και πολιτεία», «νομενκλατούρα», «αρχαιοκάπηλος», «αρπακτικά», «οι εμιγκρέδες». Η «Μεγάλη Σύνοδος» είναι το πρώτο μου ιστορικό μυθιστόρημα, όπου προσπάθησα να αποτυπώσω το κλίμα μιας ενδιαφέρουσας και κρίσιμης εποχής για τον τόπο μας.
Ερ: Ποια η γνώμη σας για τα ιστορικά μυθιστορήματα;
Απ: Το ιστορικό μυθιστόρημα διαθέτει μια ευκολία, αφού εξασφαλίζει έτοιμη πλοκή. Όμως, παράλληλα είναι δύσκολο έργο, διότι οφείλει να αναπαραστήσει μορφές, που έχουν χαθεί στο πέρασμα του χρόνου, να ζωντανέψει κατάλληλα πρόσωπα και γεγονότα, μέσα από τα οποία να διοχετεύσει δικές του ιδέες για τα δρώμενα παλαιοτέρων εποχών.
Ερ: Διαβάζετε λογοτεχνία ή άλλου ενδιαφέροντος βιβλία;
Απ: Σημαντικά αναγνώσματα, που επηρέασαν την πνευματική μου πορεία είναι όλα τα Ελληνικά λογοτεχνικά κείμενα. Ο Νίκος Καζατζάκης και ο Ανδρέας Καραγάτσης με συναρπάζουν περισσότερο. Από τους ξένους θεωρώ κορυφαίο τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ, τον Άρθουρ Καίστλερ και τον Τσάρλς Μπουκόφσκυ. Όμως έχω ιδιαίτερη προτίμηση στην ποίηση, την οποία διατρέχω, χωρίς σταματημό. Με γοητεύουν οι λιτοί και απέριτοι στίχοι.
Ερ: Ποιο βιβλίο έχετε στο προσκεφάλι σας;
Απ: Αυτή την εποχή αποκωδικοποιώ τον «Ελεγείο Λόγο» μια ποιητική συλλογή του Γιάννη Θέσπη, που ανεβάζει το επίπεδο της σύγχρονης ποίησης της πατρίδας μας.
Ερ: Ποιο νόημα, φράση ή στίχος σας έχει εντυπωθεί;
Απ: Από την ποιητική συλλογή του Γιάννη Σώκου «Εκκρεμότητες» οι παρακάτω εμβληματικοί στίχοι:
Αυτός ο πόλεμος
ήταν τόσο φιλόδοξος
που ξεπέρασε και τον εαυτό του.
Αυτός ο πόλεμος
ήταν τόσο μεγάλος
που νίκησε και τους νικητές.
Αυτός ο πόλεμος
ήταν τόσο άπληστος
που δεν άφησε τίποτα
για τον επόμενο πόλεμο.
Ό,τι είχαμε να σκοτώσουμε
το σκοτώσαμε.
Δεν έμεινε τίποτα
για το μέλλον.
