Γράφει η Αναστασία Χρ. Μήλιου, Δικηγόρος*.
Η σύμβαση δωρεάς, που καταρτίστηκε στις ΗΠΑ και έγινε αποδεκτή μετά από χρόνια στην Ελλάδα χωρίς οι συμβαλλόμενοι να καθορίσουν το εφαρμοστέο δίκαιο, αν ανακληθεί εφαρμόζεται το Ελληνικό Δίκαιο με κριτήρια την ελληνική ιθαγένεια των μερών και τον τόπο όπου έγινε η αποδοχή της πρότασης. Με τη δήλωση ανάκλησης ο δωρητής δεν αποκτά αυτοδίκαια την κυριότητα του δωρηθέντος. Η επίκληση και μόνο ότι η δωρεά έγινε από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον δεν αρκεί για να της δώσει αυτό το νομικό χαρακτηρισμό. Οι ισχυρισμοί ότι ο δωρητής ήταν συγκύριος του δωρηθέντος κατά το χρόνο κατάρτισης της δωρεάς και ότι η αποδοχή της έγινε μετά από πολλά χρόνια, δεν αποτελούν νόμιμους λόγους ανάκλησης.
Σύμφωνα με τις βασικές αρχές που διέπουν τον Αστικό Κώδικα, οι ενοχές από σύμβαση ρυθμίζονται από το δίκαιο στο οποίο έχουν υποβληθεί τα μέρη και αν δεν υπάρχει τέτοιο εφαρμόζεται το δίκαιο που αρμόζει στη σύμβαση από το σύνολο των επιδικών συνθηκών. Στοιχεία που μπορούν να οδηγήσουν το δικαστήριο στην ανεύρεση του αρμόζοντος δικαίου, στην περίπτωση που δεν υπάρχει ρητή ή σιωπηρή βούληση των μερών για υποβολή σε ορισμένο δίκαιο είναι ο τόπος κατάρτισης ή εκτέλεσης της σύμβασης, η ιθαγένεια, η κατοικία κλπ.
Η υπαναχώρηση και η καταγγελία της σύμβασης, καθώς και οι συνέπειες αυτών είναι κάποια από τα νομικά θέματα που κρίνονται από το εφαρμοστέο δίκαιο.
Σαν τόπος κατάρτισης της σύμβασης θεωρείται κατ’ αρχήν, ο τόπος στον οποίο περιήλθε στον προτείνοντα η αποδοχή της πρότασης, εκτός αν α) από το περιεχόμενο της πρότασης ή τα συναλλακτικά ήθη ή τις ειδικές περιστάσεις δεν πρέπει να αναμένεται να περιέλθει η αποδοχή στον προτείνοντα και β) η σύμβαση καταρτίζεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο χωρίς να είναι ταυτόχρονα παρόντα και τα δύο μέρη. Στην τελευταία περίπτωση η σύμβαση θεωρείται ότι καταρτίσθηκε στον τόπο που συντάχθηκε το συμβολαιογραφικό έγγραφο για την αποδοχή της πρότασης, είναι δε περιττή η ανακοίνωση της αποδοχής αυτής στον προτείνοντα.
Εξάλλου η δικαιοπραξία είναι έγκυρη ως προς τον τύπο αν είναι σύμφωνη είτε με το δίκαιο που διέπει το περιεχόμενο της δικαιοπραξίας, είτε με το δίκαιο του τόπου όπου αυτή επιχειρείται, είτε με το δίκαιο της ιθαγένειας όλων των μερών. Τα δίκαια αυτά εφαρμόζονται διαζευκτικά και μάλιστα αντικειμενικά, δηλαδή εφαρμόζεται κάθε φορά το δίκαιο που ευνοεί περισσότερο ή πλήττει λιγότερο τον τύπο δικαιοπραξίας .
Περαιτέρω, ο δωρητής έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ του παράπτωμα αχάριστος απέναντι στο δωρητή, ή στο σύζυγο ή σε στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε την υποχρέωσή του να διατρέφει το δωρητή. Η ανάκληση της δωρεάς γίνεται με μονομερή και άτυπη, (έστω και αν αφορά ακίνητα) δήλωση του δωρητή, η οποίας πρέπει να γνωστοποιηθεί στον δωρεοδόχο, θεωρείται δε ότι έχει συντελεστεί όταν η δήλωση για ανάκληση, η οποία περιλαμβάνει το λόγο αυτής, περιέλθει στο δωρεοδόχο. Η δήλωση ανάκλησης είναι διαπλαστικό δικαίωμα, αφού με αυτή, αν αποδειχθεί αληθινός ο λόγος της ανάκλησης, ανατρέπονται “αυτοδικαίως” ex nunc τα έννομα αποτελέσματα της ενοχικής σύμβασης της δωρεάς. Με την ανάκληση, η οποία έχει ενοχική ενέργεια, δεν μεταβάλλεται η εμπράγματη κατάσταση που υπάρχει, δηλαδή ο δωρητής δεν αποκτά ξανά την κυριότητα του αντικειμένου της δωρεάς αυτοδικαίως”. Απλώς ο δωρεοδόχος από τη στιγμή που θα λάβει τη δήλωση ανάκλησης γίνεται κακής πίστης νομέας του πράγματος και ευθύνεται απέναντι στο δωρητή για απόδοση του πράγματος και των ωφελημάτων, κατά τις διατάξεις περί αδικαιολόγητου πλουτισμού.
Οι δωρεές που έγιναν από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας δεν μπορούν να ανακληθούν. Ο χαρακτηρισμός μιας δωρεάς σαν “από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον” ή από “λόγους ευπρέπειας” δεν εξαρτάται από την ονομασία που της έδωσαν οι συμβαλλόμενοι, αλλά είναι έργο του δικαστηρίου να κρίνει τα πραγματικά περιστατικά της σύμβασης και να αποφασίσει με βάση αυτά αν η δωρεά είναι “από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον” ή όχι.
Σε συγκεκριμένη υπόθεση που έκριναν τα ελληνικά δικαστήρια, ο ενάγων εκθέτει ότι με δωρητήριο συμβόλαιο του 1968 του Έλληνα Προξένου της Ουάσιγκτον ΗΠΑ που έχει νόμιμα μεταγραφεί, η πρώτη εναγομένη του παραχώρησε χωρίς αντάλλαγμα, για λόγους ιδιαίτερου ηθικού καθήκοντος, τα αναφερόμενα στην αγωγή ακίνητα που βρίσκονται στην Ικαρία Σάμου και ότι ο ίδιος αποδέχθηκε την εν λόγω δωρεά με την πράξη αποδοχής του έτους 1982 του συμβολαιογράφου Ικαρίας Σ.Κ. που έχει επίσης νόμιμα μεταγραφεί. Ότι στη συνέχεια η δωρήτρια, πρώτη εναγομένη, κατόπιν προτροπής της δεύτερης και του τρίτου των εναγομένων, ανακάλεσε την πιο πάνω δωρεά με ιδιωτικό έγγραφο που καταχωρήθηκε στα βιβλία μεταγραφών του Δήμου Αγίου Κηρύκου Ικαρίας, χωρίς νόμιμο λόγο και κατόπιν μεταβίβασε τα δωρηθέντα ακίνητα στη δεύτερη και τρίτο των εναγομένων.
Με βάση το ιστορικό αυτό ζητεί ο ενάγων να αναγνωριστεί ότι η πιο πάνω δωρεά της πρώτης εναγομένων προς αυτόν είναι ανέκκλητη και ότι η γενόμενη από την ίδια (εναγομένη) ανάκλησή της είναι άκυρη αφού η δωρεά έχει γίνει από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον και δεν ανακαλείται, άλλως διότι η ανάκληση έγινε χωρίς νόμιμο λόγο. Επίσης ζητεί να καταδικαστούν οι εναγόμενοι στην πληρωμή της δικαστικής του δαπάνης.
Εφαρμοστέο δίκαιο για την επίδικη ενοχική σχέση που απορρέει από τη σύμβαση δωρεάς, της οποίας η υπόσχεση έγινε στην Ουάσιγκτον ΗΠΑ, ενώ η αποδοχή της υπόσχεσης στην ημεδαπή, χωρίς να είναι ταυτόχρονα παρόντα κατά την κατάρτιση των σχετικών συμβολαιογραφικών εγγράφων και τα δύο συμβαλλόμενα μέρη, είναι το Ελληνικό. Και τούτο διότι από τα εκτιθέμενα στην αγωγή και τις προτάσεις των διαδίκων δεν προκύπτει ότι οι συμβαλλόμενοι επέλεξαν ορισμένο δίκαιο, οι δε συνθήκες που περιβάλλουν την παραπάνω σύμβαση και ειδικότερα η ελληνική ιθαγένεια των συμβληθέντων διαδίκων, ο τόπος κατάρτισης της σύμβασης, που σύμφωνα με τα προαναφερόμενα είναι η Ελλάδα, όπως επίσης και ο τόπος που συντελέστηκε η ανάκληση της δωρεάς, εφόσον στην ημεδαπή περιήλθε στον δωρεοδόχο η σχετική δήλωση, συνδέουν αυτή στενά προς το εν λόγω δίκαιο. Συνεπώς η αγωγή κατά το μέρος που στρέφεται εναντίον της πρώτης των εναγομένων και ως προς την επικουρική της βάση περί αναγνώρισης της ανάκλησης της δωρεάς ως άκυρης, επειδή έγινε χωρίς να υπάρχει λόγος, είναι νόμιμη στηριζόμενη στις διατάξεις των άρθρων του ΑΚ, 70 και του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.
Η πρώτη των εναγομένων, με τις έγγραφες προτάσεις της, συνομολογεί την κατάρτιση της επίδικης σύμβασης δωρεάς, η οποία άλλωστε αποδεικνύεται και από τα προαναφερόμενα συμβόλαια που προσκομίζονται νόμιμα, καθώς και την ανάκληση αυτής και ισχυρίζεται ότι α) προέβη στην ανάκληση της δωρεάς για το λόγο ότι κατά το χρόνο κατάρτισής της δε ήταν αποκλειστική κυρία των δωρηθέντων ακινήτων, αλλά συγκυρία κατ’ ίσα μέρη εξ αδιαιρέτου με τις αδελφές της Χρυσή, Ευδοξία και Ανθούλα και β) η άσκηση της ένδικης αγωγής αποτελεί κατάχρηση δικαιώματος του ενάγοντος, επειδή ο τελευταίος αποδέχθηκε τη δωρεά μετά παρέλευση δέκα τεσσάρων ετών από την κατάρτισή της. Οι ισχυρισμοί αυτοί της εναγομένης είναι μη νόμιμοι και πρέπει ν’ απορριφθούν διότι, όσον αφορά τον πρώτο, ο επικαλούμενος λόγος δεν περιλαμβάνεται στους περιοριστικά διαλαμβανόμενους στα άρθρα του ΑΚ λόγους ανάκλησης της δωρεάς και συνεπώς δεν αποτελεί νόμιμο λόγο ανάκλησης. Ως προς τον δεύτερο ισχυρισμό της εναγομένης τα επικαλούμενα για τη θεμελίωσή του πραγματικά περιστατικά, και αληθή υποτιθέμενα, δεν καθιστούν, κατά την κρίση του δικαστηρίου, καταχρηστική την άσκηση του αγωγικού δικαιώματος κατ’ άρθρο 281 ΑΚ, ενόψει και το ότι τα αναφερόμενα περιστατικά δεν αφορούν την αγωγική αξίωση, περιεχόμενο της οποίας είναι να αναγνωριστεί η ακυρότητα της ανάκλησης της επίδικης δωρεάς, αλλά την αποδοχή της εν λόγω δωρεάς, την εγκυρότητα της οποίας δεν προσβάλλει η εναγομένη αντίθετα την αποδέχεται εφόσον ανακαλεί τη δωρεά. Ενόψει των παραπάνω, εφόσον συνομολογείται από την πρώτη εναγομένη η κατάρτιση της επίδικης σύμβασης δωρεάς και η ανάκληση αυτής, ο δε επικαλούμενος από την ίδια λόγος ανάκλησης είναι μη νόμιμος, πρέπει η αγωγή ως προς αυτή να γίνει δεκτή.
Αναστασία Χρ. Μήλιου
Δικηγόρος παρ’Εφέταις Αθηνών
Τηλ. 6945-028153
e-mail: natmil@otenet.gr, info@legalaction.gr
www.legalaction.gr
