Γράφει ο Θεοδόσης Κυριακίδης, Υπεύθυνος Ερευνητικού Κέντρου Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα.
Ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ για τον Πόντο από το Ερευνητικό Κέντρο του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα.
Όταν το 2009 ξεκινήσαμε τη δημιουργία ενός ιστορικού ντοκιμαντέρ για τον Πόντο και για τον πολιτισμό που άφησαν οι Έλληνες εκεί, δεν φανταζόμασταν την τεράστια επιτυχία που θα σημείωνε. Το ντοκιμαντέρ αυτό δημιουργήθηκε ακριβώς για να καλύψει ένα σημαντικό κενό. Αυτό το κενό, που ήταν η εξιστόρηση της ιστορίας και του πολιτισμού των Ελλήνων στον Πόντο, μέσα από ένα ντοκιμαντέρ υψηλής αισθητικής και αυστηρών επιστημονικών προδιαγραφών, το οποίο θα είναι σύντομο και περιεκτικό, καλύφθηκε με ιδανικό τρόπο μέσα από το συγκεκριμένο εγχείρημα.
Πολλές παράλληλες σκέψεις οδήγησαν τα στελέχη του Ερευνητικού Κέντρου του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα στη δημιουργία αυτού του έργου. Υπήρχε ανάγκη ο μέσος Έλληνας να πληροφορηθεί την ποντιακή ιστορία από τα αρχαία χρόνια μέχρι και τα σύγχρονα, σύντομα και τεκμηριωμένα. Παράλληλα έπρεπε οι ξένοι να πληροφορηθούν και εκείνοι την ιστορία αυτή, αλλά και να ενημερωθούν για το ζήτημα της Γενοκτονίας των Ελλήνων. Παράλληλα η προσπάθεια υπήρξε διπλή, όσον αφορά τους αποδέκτες αυτού του ντοκιμαντέρ. Δηλαδή έπρεπε να μπορεί να προβληθεί με την ίδια ευκολία σε ένα μέσο και ανάμεικτο ακροατήριο, αλλά παράλληλα να προβάλλεται με την ίδια άνεση και σε ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα υψηλών προδιαγραφών. Όλες αυτές οι ισορροπίες που έπρεπε να τηρηθούν μας οδήγησε με αρκετή σκέψη και προβληματισμό στην επιλογή των συνεργατών μας.
Πρώτα και κύρια η εταιρία παραγωγής έπρεπε να διαθέτει όλα τα εχέγγυα εκείνα που θα εξασφάλιζαν όχι απλά μια επιτυχή καταγραφή του έργου αλλά θα έπρεπε να διαθέτει και μια αισθητική άποψη διεθνών προδιαγραφών. Ύστερα από τη σχετική έρευνα και έπειτα από διαλογή, επιλέχτηκε η Small Planet που είναι η εταιρία παραγωγής της πετυχημένης σειράς ντοκιμαντέρ Εξάντας του Γιώργου Αυγερόπουλου. Η εταιρία παραγωγής με τη σειρά της ανέθεσε τη σκηνοθεσία και τη διεύθυνση φωτογραφίας στον έμπειρο και με διεθνείς συνεργασίες Αλέξη Μπαρζό. Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι ο σκηνοθέτης/διευθυντής φωτογραφίας Αλέξης Μπαρζός τιμήθηκε φέτος στις ετήσιες πανηγυρικές εκδηλώσεις του Ιδρύματος Περιστερεώτα, όχι μόνο διότι δημιούργησε αυτό το πετυχημένο έργο, αλλά διότι ενστερνίστηκε το πνεύμα που διέπει τη λειτουργία του Ερευνητικού Κέντρου, που είναι αυτό της ανιδιοτελούς προσφοράς και εργασίας μέχρι να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα, χωρίς να υπολογίζονται ωράρια, υπερορίες και οικονομικές απολαβές. Στην αφήγηση και στην ιστόρηση του έργου αυτού επιλέχτηκε ο καταξιωμένος έλληνας ηθοποιός Κώστας Αρζόγλου, διότι κατάφερε να προσγειώσει μια επιστημονική προσέγγιση στο μέσο θεατή και να του διαβιβάσει μηνύματα που μόνο η τέχνη της ηθοποιίας είναι ικανή να το πράξει.
Η όλη παραγωγή του έργου, που διήρκεσε περίπου ενάμισι χρόνο, χωρίστηκε χρονικά σε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος του έργου αφορούσε λήψεις με το τηλεοπτικό συνεργείο στα μνημεία και τις γειτονιές της ευρύτερης περιοχής της Τραπεζούντας. Το δεύτερο μέρος αφορούσε συνεντεύξεις καθηγητών στο Μπέρμινγκχαμ της Αγγλίας, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Το τρίτο μέρος αφορούσε την ταξινόμηση του υλικού, ηχογραφήσεις, τη δημιουργία των γραφικών και το τελικό μοντάρισμα.
Η κεντρική ιδέα του ντοκιμαντέρ είναι η εξιστόρηση της ιστορίας του Πόντου και του πολιτισμού που αναπτύχθηκε εκεί από τους έλληνες, αλλά και η εξιστόρηση του ολοκληρωτικού ξεριζωμού τους από την πατρογονική τους εστία. Η χρονική αλληλουχία του έργου που χωρίζεται σε τρεις μεγάλες χρονικές περιόδους επιτρέπει στο θεατή να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη εικόνα της παρουσίας των Ελλήνων στον Πόντο στα αρχαία χρόνια, στα βυζαντινά χρόνια και τέλος στα οθωμανικά χρόνια και στη νεότερη περίοδο των νεοτούρκων και του Κεμάλ. Το πρωτογενές υλικό από το οποίο δημιουργήθηκε το ντοκιμαντέρ είναι συνεντεύξεις των καθηγητών, κινηματογραφικά πλάνα από την Τραπεζούντα και γενικά τον Πόντο, σπάνιο αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό καθώς και εικόνες, γκραβούρες και φωτογραφίες.
Στο ντοκιμαντέρ δέχτηκαν να συμμετάσχουν καταξιωμένοι καθηγητές πανεπιστημίου και ερευνητές που έχουν εξειδικευτεί στην ποντιακή ιστορία. Για την αποίκιση του Ευξείνου Πόντου και την εγκατάσταση των Ελλήνων στην περιοχή μίλησε ο Ηλίας Πετρόπουλος από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Για τα βυζαντινά χρόνια και την Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών μίλησε ο Στυλιανός Λαμπάκης διευθυντής του Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Η Ευρυδίκη Γεωργαντέλη από το πανεπιστήμιο του Birmingham μίλησε για την εμπορική δραστηριότητα στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας καθώς και για τα νομίσματα των Μεγάλων Κομνηνών. Συμβολική και ιδιαίτερα τιμητική ήταν και η συμμετοχή, ενός εκ των κορυφαίων ποντιολόγων των βυζαντινών χρόνων, τον Anthony Bryer.
Για την Τραπεζούντα στην περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας μας μίλησε ο Tom Sinclair από το Πανεπιστήμιο της Κύπρου, ενώ για την οργάνωση του αστικού και αγροτικού χώρου καθώς και την αρχιτεκτονική στον Πόντο μίλησε η Ελένη Γαβρά από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Ο Κυριάκος Χατζηκυριακίδης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ανέπτυξε την ιστορία των Ελλήνων του Πόντου στα νεότερα χρόνια, ενώ μίλησε και για τους διωγμούς, τη Γενοκτονία και τον τελικό ξεριζωμό. Για τους κρυπτοχριστιανούς, την Ανταλλαγή των πληθυσμών και προσφυγικό ζήτημα μίλησε ο κ. Στάθης Πελαγίδης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Για τον μνημειακό πολιτισμό και την προσπάθεια οικειοποίησης της ταυτότητας και των αξιών του πολιτισμού μας, μίλησε η ομότιμη καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κα Παρύσατις Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου. Τέλος, ο Θεοδόσιος Κυριακίδης του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας ανέπτυξε διάφορες πτυχές της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και εκκλησιαστικής ιστορίας του Πόντου.
Το Ερευνητικό Κέντρο παρά το υψηλό κόστος του ντοκιμαντέρ ανέλαβε την πραγματοποίηση του πιστεύοντας πως είναι ένα ακόμη βήμα για την ιστορική καταγραφή και τεκμηρίωση της ιστορίας και του πολιτισμού των Ελλήνων του Πόντου. Κυρίως όμως είναι ένα σημαντικό βήμα εξωστρέφειας της επιστημονικής και όχι μόνο παραγωγής των ελλήνων ποντίων προς τη διεθνή κοινότητα. Το γεγονός αυτό επιτυγχάνεται με τους δυο υποτιτλισμούς, σε αγγλικά και γερμανικά, και με την έκδοση του σε DVD και της αποστολής του κατόπιν επιλογής σε ερευνητικά κέντρα και πανεπιστημιακές ταινιοθήκες σ’ όλο τον κόσμο. Στον προγραμματισμό ήταν και η μεταγλώττιση στα ρώσικα και στα τούρκικα, αλλά προς το παρόν, λόγω οικονομικών δυσχερειών έχει αναβληθεί.
Εν κατακλείδι, πρέπει να σημειώσουμε, ότι το έργο δεν ήταν εύκολο για πολλούς λόγους και αρκετές φορές κινδύνεψε ν’ αναβληθεί ή ακόμη και να ματαιωθεί. Σοβαρά προβλήματα δημιουργήθηκαν καταρχήν με την έλλειψη χρηματοδότησης και την αναντιστοιχία των υποσχέσεων με την καταβολή των χορηγιών, με συνέπεια να μην μπορεί το Σωματείο να προχωρήσει στην επόμενη μεγάλη δράση που σχεδιάζει, μέχρις ότου λήξει η συγκεκριμένη εκκρεμότητα. Σίγουρα η περίοδος δημιουργίας του, που συνέπεσε με μια από τις χειρότερες περιόδους για τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, δεν ευνόησε τις καταστάσεις. Για τον παραπάνω λόγο θεωρούμε εξαιρετική υποχρέωση να σταθούμε με ιδιαίτερη ευγνωμοσύνη σ’ αυτούς που στήριξαν το έργο. Απ’ όλους τους χορηγούς η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης, που διακρίνεται στην ταινία και ως Μέγας Χορηγός, με τα πρώτα χρήματα που κατέθεσε, μας έδωσε τη δυνατότητα να ξεκινήσουμε το έργο. Αυτός, όμως, που ουσιαστικά στήριξε χωρίς προηγούμενο το όλο εγχείρημα είναι ο πρόεδρος του Ιδρύματος του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα κ. Αριστείδης Κυριακίδης, ο οποίος υπήρξε περίοδος που έφτασε σε σημείο να προκαταβάλει για λογαριασμό του ντοκιμαντέρ, καθώς οι δαπάνες έτρεχαν και τα έσοδα δεν έρχονταν, τον μισό περίπου προϋπολογισμό του κόστους του όλου εγχειρήματος. Στην ανάγκη οικονομικής ενίσχυσης του έργου ανταποκρίθηκαν ακόμη, οι Ομοσπονδίες Αμερικής-Καναδά και η Ομοσπονδία Ελλήνων Ποντίων Ευρώπης, οι οποίες και οι δυο οργάνωσαν πετυχημένες περιοδείες και προβολές στις περιφέρειες τους σε συνεργασία με τους Συλλόγους τους. Ιδιαίτερα η Ομοσπονδία Αμερικής-Καναδά, αγόρασε τα δικαιώματα προβολής και διακίνησης της ταινίας για την Αμερική και τον Καναδά. Ευχαριστίες, οφείλονται επίσης και στην Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος που με τα Σωματεία της διοργάνωσε πολυάριθμες προβολές στην Ελλάδα. Επίσης, στον πρόεδρο της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών κ. Χρήστο Γαλανίδη καθώς και στην οικογένεια του Αριστείδη και της Κυριακής Πολύζου.
Κλείνοντας αξίζει να σημειωθεί ότι το Ερευνητικό Κέντρο του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα αποτελεί έναν ιδιαίτερο κλάδο του ομώνυμου Ιδρύματος, το οποίο υπηρετεί την ποντιακή ιστορία, τόσο με τη διάδοση της, όπως συνέβη με το ντοκιμαντέρ, όσο και με την οργάνωση διεθνών συνεδρίων, τη χορήγηση υποτροφιών και την ανάθεση αρχειακών ερευνών. Τα μέλη του επιτελούν άμισθη εργασία προσφέροντας αφιλοκερδώς το χρόνο τους στην υπηρεσία της ποντιακής υπόθεσης.
