Σκέψεις, εντυπώσεις και προβληματισμοί με αφορμή τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης.
Γράφει η Γκέλλυ Ανδρονίκου-Γκάσμαν
Λέξεις. Εκατοντάδες, χιλιάδες, εκατομμύρια λέξεις από όλες τις χώρες του κόσμου ξεπηδούν ολόγυρά μας και μας προσκαλούν στο θαυμαστό κόσμο των βιβλίων. Πολλές λέξεις μαζί δημιουργούν προτάσεις, οι προτάσεις συντάσσουν παραγράφους, οι παράγραφοι σχηματίζουν κεφάλαια, τα κεφάλαια συνθέτουν ολόκληρα βιβλία. Και τα βιβλία, σαν να είναι συνεννοημένα μεταξύ τους, έδωσαν πάλι και φέτος ραντεβού από τις 9 έως τις 13 Οκτωβρίου 2013 στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης (FrankfurterBuchmesse). Επειδή ένιωσαν ξανά την ακράτητη επιθυμία να ταξιδέψουν σε γειτονικές ή πιο μακρινές χώρες, δίνοντας την ευκαιρία και σε άλλους αναγνώστες, εκτός των δικών τους συνόρων, να τα διαβάσουν, να τα κατακτήσουν.
Βιβλία ξενόγλωσσα αλλά και δικά μας ελληνικά, της γλώσσας μας, της ιστορίας μας, του πολιτισμού μας, των παραδοσιακών εδεσμάτων μας, της παιδικής μας ηλικίας, της καθημερινότητάς μας, της δυσβάσταχτης αληθινής ζωής μας, αλλά και της φαντασίας που απελευθερώνει την ψυχή μας. Αυτές και πολλές άλλες ιστορίες διηγούνται κάθε χρόνο τα βιβλία που εκτίθενται περήφανα στις προθήκες της έκθεσης, τοποθετημένα σε περίοπτη θέση ώστε να κερδίσουν το αμέριστο ενδιαφέρον μας. Σαν τις Σειρήνες μάς μαγνητίζουν, μας μαγεύουν, καλώντας μας να πάμε κοντά να τα ξεφυλλίσουμε, να τα κάνουμε δικά μας.
Άπειρες λέξεις βαλμένες με αγάπη και μεράκι από το ακάματο χέρι και μυαλό του συγγραφέα πάνω σε μια λευκή κόλλα χαρτί. Η τέχνη του γραπτού λόγου δεν είναι καθόλου απλή, αφού εκτός από καλή χρήση της γλώσσας προϋποθέτει κυρίως φαντασία και ευρηματικότητα για να μπορέσει να μεταφέρει τον αναγνώστη σε ονειρικούς κόσμους, σε νοερά ταξίδια που θα του χαρίσουν τη λήθη από τα μικρά ή μεγαλύτερα προβλήματά του. Είναι κατά βάση μια τέχνη λυτρωτική. Κι εμείς οι υποψήφιοι αναγνώστες περιδιαβαίνουμε σαν ένα πολύβουο σμήνος μέλισσες στους δαιδαλώδεις διαδρόμους της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου αναζητώντας ακριβώς αυτό: το νέκταρ της γνώσης, το ιδανικό βιβλίο που θα μας δώσει το εισιτήριο για την πολυπόθητη φυγή. 
Πολλές οι εντυπώσεις, οι προβληματισμοί και τα συμπεράσματα από τη φετινή έκθεση. Φρέσκες πνευματικές δημιουργίες πρωτοεμφανιζόμενων και πολλά υποσχόμενων νέων ονομάτων από τη μια, ο δρόμος της πεπατημένης με παλαιότερα και καταξιωμένα ονόματα συγγραφέων από την άλλη. Ποιο μονοπάτι να επιλέξουμε; Την απάντηση σε αυτό το δίλημμα δίνει εύστοχα ο εκδότης κ. Αργύρης Καστανιώτης, με τον οποίο συνομιλήσαμε στη Διεθνή Έκθεση Φρανκφούρτης: ”Το βιβλίο είναι ένα στοίχημα! Ένας εκδότης δεν μπορεί να γνωρίζει εκ των προτέρων αν ένας συγγραφέας θα γνωρίσει επιτυχία ή όχι. Επιλέγει περισσότερο ενστικτωδώς το συγγραφέα που θα προβάλλει. Αν μετά τα βιβλία του τύχει να γίνουν bestseller, να πουλήσουν, έχει καλώς…”.
Με σαφή στροφή προς την αυτογνωσία και την επαναπραγμάτευση βασικών θεμάτων της ζωής κινούνται τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης τα βιβλία των Ελλήνων εκδοτών. Πράγμα λογικό, αν αναλογιστεί κανείς το ματαιόδοξο κυνήγι του εύκολου πλουτισμού και της περιττής ευμάρειας που μας είχε συνεπάρει όλους στα χρόνια προ κρίσης. Στροφή λοιπόν, αλλά ταυτόχρονα και μεταστροφή, προς τον εαυτό μας και προς το συνάνθρωπο, για να μάθουμε επιτέλους από την αρχή, από το μηδέν, τις πραγματικές αξίες της ζωής. Μια άλλη τάση που επίσης ξεχωρίζει στα ελληνικά εκδοτικά πράγματα είναι η ενδυνάμωση, ενθάρρυνση και διέξοδος της καταπιεσμένης ανθρώπινης ψυχής μέσα από πραγματικά αξιόλογα και συγκλονιστικά ιστορικά μυθιστορήματα που μας μεταφέρουν από το Βυζάντιο στην Επανάσταση του ’21 ή στην εποχή του Ελευθέριου Βενιζέλου, όπως και σε νεότερες εποχές. Μάλλον έφτασε η ώρα να εντρυφήσουμε στο βίο έξοχων προσωπικοτήτων καθώς και στη μελέτη εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και επαναστάσεων της πατρίδας μας για να ξαναθυμηθούμε πώς οι πρόγονοί μας διεκδίκησαν και κέρδισαν επάξια την ελευθερία και αυτοδιάθεσή τους και να εμπνευστούμε από το θαραλλέο παράδειγμά τους. Όπως και να αποτολμήσουμε να δοκιμάσουμε τις δυνάμεις μας στην ανάλυση πολιτικοοικονομικών θεμάτων που κυριαρχούν όχι μόνο στην καθημερινότητά μας λόγω κρίσης αλλά και στα πάμπολλα δοκίμια ανάλογου περιεχομένου, ή απλώς να αφεθούμε στις διακεκριμένες αναλύσεις κορυφαίων ειδικών επί του θέματος. Σε ερώτηση προς τον κ. Αργύρη Καστανιώτη για το πώς θα περιέγραφε ως εκδότης την τρέχουσα βιβλιοπαραγωγή των χρόνων της κρίσης στην Ελλάδα, σε σχέση με τη χρυσή εποχή άνθισης του βιβλίου προ δεκαπενταετίας, μας απάντησε: ”Όπως και να το κάνουμε, μας επηρεάζουν οι κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικές καταστάσεις. Κι επειδή από την κρίση την οικονομική αυτοί που έχουν πληγεί περισσότερο είναι τα μεσαία και ανώτερα στρώματα καθώς και άνθρωποι όπως δάσκαλοι, καθηγητές κ.λπ. που παραδοσιακά διάβαζαν περισσότερο, είναι λογικό να έχει μειωθεί και η αγορά του βιβλίου αισθητά. Παράλληλα με τα διάφορα προβλήματα που μπορεί να είχαν κάποιες άλλες εταιρείες βιβλιοπωλείων, που έχουν καθυστερήσει οι πληρωμές κ.λπ., μας κάνει το έργο λίγο πιο δύσκολο. Παρ’ όλα αυτά, μια τάση είναι το κοινό να έχει στραφεί σε πιο ποιοτικά κείμενα από το παρελθόν, αν και τα bestseller ακόμα σημειώνουν σημαντικές πωλήσεις. Έχουμε δει ότι το κοινό έχει στραφεί και στο δοκίμιο περισσότερο, που ασχολήθηκε με θέματα κρίσης, αλλά και στη λογοτεχνία. Βέβαια, παγκοσμίως η λογοτεχνία έχει μειωθεί ως κίνηση -οι τίτλοι, οι πωλήσεις τους-, όχι μόνο στην Ελλάδα. Παγκοσμίως υπάρχει μια κρίση στον εκδοτικό χώρο. Πολλοί το αποδίδουν στη μεγάλη εξάπλωση των τηλεοπτικών σειρών, των ποιοτικών τηλεοπτικών σειρών, αλλά αυτό είναι μια παρένθεση εν πάσει περιπτώσει, δεν αφορά τη δική μας κατάσταση. Η Ελλάδα στη χρυσή εποχή, όπως είπατε, είχε υπερπροσφορά βιβλίων, πράγμα που δεν είναι κακό, απλά δεν μπορούσε να δικαιολογηθεί αριθμητικά. Τώρα έχει ισορροπήσει στα φυσιολογικά επίπεδα, ό,τι μπορεί πραγματικά να απορροφήσει η αγορά. Εμείς από τη μεριά μας έχουμε κάνει μεγάλη προσπάθεια στη μείωση του κόστους λιανικής όσο γίνεται, έτσι ώστε να είναι ακόμη προσιτό το βιβλίο και να έχει επιλογές ο αναγνώστης κι από τη νέα παραγωγή, αλλά έχουμε προσφέρει και παλαιότερους τίτλους σε τιμές προσφοράς, ώστε να μπορεί να συμπληρώσει τις αγορές του”.
Από την άλλη, αφήνοντας για λίγο πίσω τη δική μας κρίση και τα παρεπόμενά της, περιπλανηθήκαμε στο ”εξωτικό” και τεράστιο περίπτερο της Βραζιλίας, σχεδόν απέναντι από το ελληνικό, για να γνωρίσουμε τη φετινή τιμώμενη χώρα της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου. Παρόλο που το 10 τοις εκατό του πληθυσμού της αχανούς ενδοχώρας είναι και παραμένει αναλφάβητο, η Βραζιλία διαθέτει αρκετούς αξιόλογους συγγραφείς οι οποίοι ταξίδεψαν μέχρι εδώ για να μας διαβάσουν με τρόπο εκφραστικό και συνάμα ριζοσπαστικό αποσπάσματα από τα βιβλία τους.
Ως προς το γενικότερο πλαίσιο της έκθεσης, αυτό είχε να επιδείξει πολλά και ενδιαφέροντα φόρουμ, ζωντανά ρεπορτάζ στη γερμανική κρατική ραδιοφωνία και τηλεόραση, συνεντεύξεις με Γερμανούς συγγραφείς στον πασίγνωστο πλέον ”μπλε καναπέ” (dasblauesofa), επί πληρωμεί σεμινάρια εκμάθησης της συγγραφικής τέχνης καθώς και του σωστού μάνατζμεντ για την προώθηση και διακίνηση του βιβλίου, αλλά και ειδικά σταντ αποκλειστικά με ηλεκτρονικά βιβλία. Είναι αλήθεια ότι το i–book κατακτά ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο στη γερμανική αλλά και παγκόσμια αγορά βιβλίου κυρίως από το νεαρό αναγνωστικό κοινό, το οποίο πραγματικά εκστασιάζεται από τη διαδραστική ισχύ της οθόνης. Μήπως θα πρέπει να αρχίσουμε να ανησυχούμε για τη μοίρα του παραδοσιακού μέχρι πρότινος τρόπου ανάγνωσης; Αυτό μάλλον επαφίεται στο προσωπικό γούστο και στις εκάστοτε επιλογές του κάθε αναγνώστη. Διότι άλλες αισθήσεις διεγείρονται και ενεργοποιούνται στον ανθρώπινο εγκέφαλο από το κλασικό χαρτόδετο βιβλίο και άλλες, σχεδόν ελάχιστες, από την επαφή του χεριού με ένα ”κρύο” ηλεκτρονικό βιβλίο. Γεγονός πάντως είναι ότι ο εκδοτικός χώρος αναπόφευκτα πρέπει να συμβαδίζει με τις τρέχουσες τεχνολογικές εξελίξεις, υιοθετώντας πολλές από τις νέες προτάσεις στο συγκεκριμένο πεδίο. Το να ακολουθεί κάποιος τις νέες τάσεις δεν είναι απαραίτητα κατακριτέο, απλώς χρειάζεται σωστή κρίση, εκτίμηση και προσοχή ώστε να κρατηθεί το μέτρο, η ισορροπία. Ποιος άραγε από όλους εμάς τους ”παλιούς” και παραδοσιακούς αναγνώστες θα πετούσε στα σκουπίδια αγαπημένα του ”χειροπιαστά” βιβλία μόνο και μόνο για να μη φανεί αναχρονιστικός, όταν μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανατρέχει στις σελίδες του και να ξαναδιαβάζει μετά από καιρό και με το ίδιο αμείωτο ενδιαφέρον ό,τι ακριβώς τον είχε συγκινήσει και κατά την πρώτη του παρθενική ανάγνωση;
Τα βιβλία, παλιά ή καινούρια, χαρτόδετα ή ηλεκτρονικά, όλα όμως επιλεγμένα με το γούστο και την αγάπη του καθενός από εμάς, είναι πολύτιμοι θησαυροί που δεν τοποθετούμε όμορφα και με τάξη απλώς στα ράφια της ξύλινης βιβλιοθήκης του σπιτιού μας, αλλά κυρίως στα παγωμένα και καταχωνιασμένα συρτάρια της ψυχής μας, που περιμένουν να γεμίσουν με τις εκατοντάδες, τις χιλιάδες και εκατομμύρια ζεστές λέξεις τους…
Οι ελληνικοί εκδοτικοί οίκοι που εκπροσώπησαν την Ελλάδα στη φετινή Διεθνή Έκθεση Βιβλίου είναι οι εξής:
Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Εκδόσεις Καστανιώτη, Εκδόσεις Πατάκη, Όπερα, Άγρα, Μέλισσα, Κέδρος, Μεταίχμιο, Ψυχογιός, Εκδόσεις Καζαντζάκη, Gutenberg, Hestia Publishers, nastron Publications, Kapon Editions, A.P.H.C.A. (Association for the Psychosocial Health of Children and Adolescents), Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
