Συνέντευξη με την ποιήτρια Μελίτα Τόκα – Καραχάλιου.
Επιμέλεια: Βάσω Β. Παππά.
vas_nikpap@yahoo.gr
Η ποιήτρια Μελίτα Τόκα – Καραχάλιου, σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και πραγματοποίησε Μεταπτυχιακές σπουδές στη Sorbonne, στις οπτικοακουστικές μεθόδους διδασκαλίας. Δίδαξε σε πολλά σχολεία Σχηματική Ποίηση (Ιδεόγραμμα) και έδωσε διαλέξεις με το ίδιο θέμα. Μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Ποιήματά της μεταφράστηκαν στην Γαλλική, Αγγλική, Ιταλική, Αλβανική, Αραβική. Το 2002 πήρε το Βραβείο μετάφρασης στην Arles στην Γαλλία, για το “Φαινώ η αγρύπνια του πελάγου”. Το δοκίμιό της “Από το Θεόκριτο στο λογογράφημα” μεταφράστηκε στην γαλλική από την Ελληνίστρια Renee Jasquin, το 1998. Η “Ανάφλεξη στιγμών” παρουσιάστηκε από τον Julien Blaine, εκδότη του Doc(k)s, στο φεστιβάλ της Lodeve, Γαλλία “Φωνές της Μεσογείου” 2005. Έχει δημοσιεύσει: τις ποιητικές συλλογές “Περάσματα” (1980), “Περιπλανήσεις” (1983), “Ιδεόγραμμα” (1995), “Η νύχτα γεννιέται υγρή” (1997), “Φαινώ, η αγρύπνια του πελάγου” (1999), “Ανάφλεξη στιγμών” (2005) και το δοκίμιο “Από το Θεόκριτο στο λογογράφημα” (1995). Έχει μεταφράσει την ποιητική συλλογή “Ελαφρά αποσκευή” του Ιταλού ποιητή Vito A. D’Armento (1998).
Β.Π.: Κυρία Καραχάλιου, βλέποντάς σας για πρώτη φορά στην παρουσίαση της ποιητικής μου συλλογής στο Γαλλικό Ινστιτούτο, αντίκρισα έναν άνθρωπο γλυκό και ήρεμο. Αυτή είναι η εικόνα που επιθυμείτε να δείχνετε ή δεν υπάρχει δεύτερη;
Μ.Τ.-Κ.: Είμαι πάντα ο εαυτός μου. Και φυσικά εξαρτάται από το που βρίσκομαι και τι κάνω. Πριν απ’όλα είμαι ανθρώπινη, και η διάθεσή μου αλλάζει ανάλογα, όμως αλίμονο σ’αυτούς που φοράνε μάσκες. Η μάσκα δεν οδηγεί παρά μόνο στο να κοροϊδεύει κανείς τον ίδιο του τον εαυτό.
Β.Π.: Πρόσφατα κυκλοφόρησε το τελευταίο σας βιβλίο, μια συλλογή από ιδεογράμματα των ετών (1980-2008). Θα θέλατε να μας πείτε, πώς ξεκίνησε η ιδέα γι’ αυτό το βιβλίο και ποιες φιλοδοξίες συνεχίζετε να έχετε;
Μ. Τ.-Κ.: Όπως όλοι οι φυσιολογικοί άνθρωποι έχω τις φιλοδοξίες μου, τους στόχους μου. Παραίτηση σημαίνει υποταγή και αργός θάνατος και εγώ πρόσφατα έγραψα ένα ποίημα με τίτλο «Αντιστέκομαι σημαίνει υπάρχω». Πιστεύω να καταλαβαίνετε τί θέλω να πω. Ας έρθουμε στο ιδεόγραμμα, που είναι ο αγαπημένος μου τρόπος έκφρασης. Από φοιτήτρια γνώρισα το Ιδεόγραμμα, συγκεκριμένα τα «Calligrammes» του Apollinaire που ήταν για μένα μία πρόκληση, τα «Καλλιγραφήματα» του Σεφέρη μια παρότρυνση. Δεν γνώριζα τότε πως είναι αρχαιοελληνικός ποιητικός τρόπος γραφής και πως οι Αρχαίοι Έλληνες τα έλεγαν «Τεχνοπαίγνια». Αυτό το ανακάλυψα αργότερα όταν έκαμνα την έρευνά μου για να γράψω το Δοκίμιό μου, που έχει τίτλο «Από το Θεόκριτο στο Λογογράφημα».
Β.Π.: Ασχολείστε με την ποίηση 35 ολόκληρα χρόνια. Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στην τέχνη της συγγραφής;
Μ. Τ.-Κ.: Το να μπορείς να εκφράζεσαι, να εξομολογείσαι στη λευκή σελίδα ό,τι σου συμβαίνει, ό,τι παρατηρείς, ό,τι σε προκαλεί, είναι για μένα λύτρωση, κατάθεση, επικοινωνία με άλλους ανθρώπους. Γιατί ο Ποιητής είναι ο σεισμογράφος της εποχής του, είναι η βαθειά μνήμη και η φωνή του άλλου, την ακούει και μιλά από την ψυχή του σε άλλη ψυχή. Το να αφουγρκραζόμαστε τον άλλο και να μιλάμε εξ ονόματός του είναι ο Λόγος και το Ύψιστο Καθήκον της Ποίησης. Δεν είμαι εγώ που μιλώ, θα έλεγα, αλλά ο άνεμος πριν τη γέννηση του ανέμου. Δεν είμαι παρά παιδί της σιωπής, σημειώνω στο κόκκινο δέρμα τ’ουρανού γράμματα που τα διαβάζετε εσείς, οι άλλοι.
Β.Π.: Η δουλειά του ποιητή είναι κατά βάση μοναχική. Όταν μια συλλογή σας ολοκληρώνεται και παίρνει το δρόμο της τύπωσης, τι αισθάνεστε; Ποιος είναι ο στόχος όταν φτάνει στον αναγνώστη ένα βιβλίο σας;
Μ. Τ.-Κ.: Όταν μια ποιητική συλλογή ολοκληρώνεται και εκδίδεται εγώ νιώθω πως ξαλαφρώνω, πως οι προβληματισμοί μου θ’αγγίξουν κι άλλους ανθρώπους, τους αναγνώστες. Ο ποιητής λέει στον αναγνώστη, στον συνάνθρωπό του: «είμαι εδώ για να σηκώσουμε μαζί το βάρος της ύπαρξης, να μείνουμε αυτό που πραγματικά είμαστε: συνείδηση, δηλαδή άνθρωποι, καλάμια εύθραυστα που σκέφτονται, που αντιστέκονται μαζί στην επίθεση του ανέμου.
Β.Π.: Πολλοί ισχυρίζονται σήμερα ότι δεν δημιουργούνται μεγάλα έργα. Κατά τη γνώμη σας, τι φταίει, μήπως δεν υπάρχουν μεγάλοι δημιουργοί;
Μ. Τ.-Κ.: Κάθε εποχή, πιστεύω , πως έχει τις ιδιαιτερότητές της, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ζουν και δημιουργούν οι άνθρωποι. Ανάλογα λοιπόν είναι και τα έργα που παράγονται σε όλους τους τομείς της τέχνης. Η εποχή μας, που χαρακτηρίζεται ως εποχή της ταχύτητας, προσφέρει ποικίλους και άμεσους τρόπους επικοινωνίας στον σημερινό άνθρωπο. Οι τεχνολογικές πρόοδοι, οι τυπογραφικές ανακαλύψεις, τα πολιτιστικά διδάγματα του παρελθόντος φέρνουν τον Ποιητή σε επαφή με πλαστικές φόρμες, που αποτελούν γι’αυτόν ερέθισμα και προτροπή. Ακόμη πλαταίνουν το οπτικοακουστικό πεδίο του σύγχρονου ανθρώπου. Σήμερα το Ποίημα γράφεται και για την ακοή αλλά και για την όραση. Ζούμε την εποχή της εικόνας, η οποία εμπλουτίζει τον Λόγο. Η εικόνα κυριαρχεί παντού. Η ποίηση επηρεάζεται από τις εξελικτικές τάσεις της εποχής της, πράγμα που συμβαίνει εδώ και αιώνες. Το ποίημα, σύμφωνα με την εξέλιξη της τεχνολογίας, μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο σε ορίζοντες πιο ανοιχτούς ακόμα, να αναγγείλει το μέλλον. Και έχω τη γνώμη πως μεγάλα έργα υπάρχουν σε όλες τις εποχές.
Β.Π.: Ποια είναι η τελευταία ποιητική συλλογή που διαβάσατε και σας άρεσε;
Μ. Τ.-Κ.: «Σε βρίσκει η Ποίηση» του Τίτου Πατρίκιου. Είναι πολύ ενδιαφέρον το βιβλίο αυτό για μένα.
Β.Π.: «Και σύ πίνεις τούτο το αλκοόλ που καίει σαν τη ζωή σου
Την ζωή σου πού την πίνεις σαν να τανε ρακί»
σύμφωνα με τον Apollinaire. Σύμφωνα μ’ εσάς, ποια είναι η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, της ζωής;
Μ. Τ.-Κ.: Εγώ πιστεύω στο «carpe diem», δηλαδή στο να επωφελούμαι της ημέρας σε συνδυασμό με το αρχαίο ελληνικό ρητό: «παν μέτρον άριστον». Η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης πιστεύω πως είναι πριν απ’όλα η αυτογνωσία, να γνωρίζω, να μαθαίνω τον εαυτό μου. Θα απαντήσω πάλι με ρητό: «Γνώθι σ’αυτόν».
Β.Π.: Είναι αλήθεια ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε δεινή θέση τα τελευταία χρόνια. Τη σημερινή κατάσταση στον πολιτισμό πώς τη βλέπετε; Παρατηρείτε αλλαγές τον τελευταίο χρόνο με τη νέα κυβέρνηση; Γιατί θα βγαίνατε στο δρόμο να διαδηλώσετε εσείς σήμερα;
Μ. Τ.-Κ.: Για τη σημερινή κατάσταση στη χώρα μας, λίγο πολύ, φταίμε όλοι, ο καθένας χωριστά από το δικό του πόστο και όλοι μαζί έχουμε ευθύνη. Ζωή χωρίς στόχους, χωρίς σεβασμό σε κάποιες ουσιαστικές αρχές καταλήγει στην ισοπέδωση. Ευτυχώς πάντα υπάρχουν οι εξαιρέσεις, αυτοί που σπέρνουν τις ιδέες τους και έτσι υπάρχει η λεγόμενη μαγιά. Γιατί λαός χωρίς ιδανικά, χωρίς αυτογνωσία, χωρίς παράδοση είναι καταδικασμένος από μόνος του. Δεν μπορείς να ζεις χωρίς ταυτότητα. Πιστεύω πως η εποχή βέβαια που ο Μαγιακόφσκι ξεσήκωνε τους ανθρακωρύχους με τους στίχους του, έχει παρέλθει οριστικά. Σήμερα η τεχνολογία δίνει άλλες δυνατότητες στον σύγχρονο άνθρωπο. Έχω τη γνώμη ακόμη πως η οργή του λαού μετράει πολύ λίγο στις μέρες μας. Οι κυρίαρχοι του κόσμου παρ’όλο που διαλαλούν λέξεις που δεν τις εννοούν, όπως αλληλεγγύη, αδελφοσύνη, τσαλαπατούν τους αδύναμους λαούς μπροστά στη θεοποίηση του συμφέροντος, της εκμετάλλευσης, της αισχροκέρδειας, του χρήματος.
Β.Π.: Θα ήθελα να μας πείτε, εάν υπάρχουν πράγματα στη ζωή που σας έχουν πληγώσει πολύ και τι είναι αυτό που σας κάνει χαρούμενη.
Μ. Τ.-Κ.: Ποιος δεν έχει ματώσει στη ζωή του. Θα ήταν παράλογα αφύσικο να πει κανείς πως στη ζωή του δεν έχει πληγωθεί, άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο, από διάφορες καταστάσεις, όπως ένας πόλεμος ή από συμπεριφορές. ΄Ομως ό,τι κι αν συμβεί φροντίζω να το προσπερνώ με περίσκεψη και γυρίζω σελίδα, όχι χωρίς πόνο. Μόνο μπροστά στον θάνατο είμαστε ανίσχυροι, ανήμποροι. Όταν ξημερώνει μία καινούργια μέρα και βλέπω τον ήλιο, ή τα σύννεφα στον ουρανό γεμίζω αισιοδοξία και κουράγιο. Κυρίως όμως, το πρώτο πράγμα που μετράει για μένα είναι η υγεία.
Β.Π.: Κλείνοντας κυρία Καραχάλιου, ποια είναι η σχέση σας με τον χρόνο; Αν είχατε να επιλέξετε ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον σας τι θα διαλέγατε;
Μ. Τ.-Κ.: Τις αποσκευές μου καλές ή κακές τις κουβαλώ, δεν μπορώ να τις ξεφορτωθώ ούτε να τις αλλάξω. Είναι η ζωή μου. Αυτό που έκανε ο Proust στο έργο του: «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο» δεν μπορώ να το κάνω εγώ, γιατί θα δώσω άλλη διάσταση σε γεγονότα παρελθόντα. Όμως με απασχολεί όπως είναι φυσικό το τώρα, η στιγμή, το αύριο, που είναι άγνωστο γιατί: «Κάθε στιγμή είναι αταξίδευτη», όπως λέω σ’ένα μου ποίημα, και γιατί η κάθε στιγμή επιφυλάσσει εκπλήξεις.
