Tης Ράνιας Γάτου
Ποιήτριας, Δοκιμιογράφου, Εικαστικού
Η συνάντηση της ποίησης του Αλέξανδρου Πούσκιν με την πνευματική διάσταση του Μητροπολίτη Φιλάρετου, αυτού του μεγάλου ιεράρχη της Ρωσικής Εκκλησίας, διαπνέεται από μια αίσθηση υψηλής θεολογικής σύγκρουσης και διαλόγου, όπου οι κόσμοι του ποιητή και του κληρικού, αν και φαινομενικά αντιφατικοί, συνδέονται μέσα από την κοινή αναζήτηση της αλήθειας. Με το ποίημα του «Ο Πούσκιν πέρασε από το όνειρο στη σκέψη», ο Μητροπολίτης Φιλάρετος προσφέρει μια θεολογική και ποιητική απάντηση στον Πούσκιν, εντάσσοντας τη φωνή του ποιητή μέσα στην ευρύτερη κοσμοθεωρία της Ορθοδοξίας.
Η ποίηση του Πούσκιν, με την έντονη αμφιβολία για το νόημα της ύπαρξης, έρχεται σε αντίθεση με την πίστη του Φιλάρετου, ο οποίος επαναφέρει την ανθρώπινη ζωή στο πεδίο του θεϊκού θέληματος και της πνευματικής αναγέννησης. Ο στίχος του Φιλάρετου «Δεν είναι μάταια, όχι τυχαία / ότι η Ζωή μας δόθηκε από τον Θεό» αποτελεί τη θεμελιώδη αντίθεση στην αμφισβήτηση του Πούσκιν, ο οποίος στη φωνή του ποιητή του αναγνωρίζει μια αίσθηση του ματαιωμένου και του τυχαίου στην ανθρώπινη ζωή. Ο Μητροπολίτης αναδεικνύει, με μια θρησκευτική και πνευματική σοφία, την πίστη ως την αληθινή πηγή του νοήματος της ύπαρξης, καταλύοντας τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην αμφιβολία και στην πνευματική βεβαιότητα.
Ο Φιλάρετος δεν περιορίζεται μόνο στην αντίκρουση του Πούσκιν από θεολογική σκοπιά, αλλά επιχειρεί να ξαναγράψει τον ποιητή, να τον καθοδηγήσει προς την ανακάλυψη της ανώτερης αλήθειας. Η παρατήρηση του Μητροπολίτη, πως «εγώ ο ίδιος φώναξα το Κακό από τις σκοτεινές άβυσσες», είναι ένα σύμβολο της εσωτερικής πάλης του ανθρώπου, μιας πάλης στην οποία η κακία και η αμφιβολία καταλαμβάνουν τον άνθρωπο, οδηγώντας τον σε έναν φαύλο κύκλο που μόνο η πίστη και η Θεία Χάρη μπορούν να λύσουν.
Αυτός ο ποιητικός διάλογος καταλήγει σε μια καταλυτική στιγμή: η συνάντηση του «ονείρου» με την «σκέψη». Ενώ ο Πούσκιν, στην ποίησή του, αναζητά το νόημα του κόσμου μέσα από τη δύναμη της σκέψης και τη διαρκή αμφιβολία, ο Μητροπολίτης τοποθετεί την αληθινή γνώση πέρα από τη λογική και την αμφιβολία, προτάσσοντας την καρδιά και την πίστη ως τις αδιαμφισβήτητες πηγές αλήθειας. Στην ποίηση του Φιλάρετου, το όνειρο, η πνευματική φαντασία, γίνεται το μέσο με το οποίο ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με την αλήθεια του Θεού, διαχωρίζοντας την ψυχή από την ανώμαλη πορεία της αμφιβολίας που καθοδηγεί τον κόσμο του Πούσκιν.
Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτή η θεολογική αντιπαράθεση δεν περιορίζεται σε μια απλή λογοτεχνική κριτική του έργου του Πούσκιν, αλλά ενσωματώνει τη δυναμική της εποχής του 19ου αιώνα στη Ρωσία, της πνευματικής αναζήτησης που κατακλύζει το ρωσικό λαό. Ο Φιλάρετος, αντιστεκόμενος στον κόσμο του Πούσκιν και της αμφιβολίας, προσφέρει μια πρόταση για μια «καθαρή καρδιά» και «ένα φωτεινό μυαλό», προσκαλώντας την ανθρωπότητα σε μια πνευματική αναγέννηση, που προέρχεται από την πίστη στον Θεό. Με αυτόν τον τρόπο, το ποίημα του Μητροπολίτη όχι μόνο καταδικάζει τη σκοτεινιά και τη σύγχυση, αλλά επίσης προσφέρει το φως της θείας καθοδήγησης.
Το ποίημα «Ο Πούσκιν πέρασε από το όνειρο στη σκέψη» και η ευρύτερη διάσταση της απάντησης του Φιλάρετου, αναδεικνύει την πνευματική του φωνή ως μια αντίσταση στον ατομικισμό και την αμφιβολία του ρομαντισμού, προσφέροντας ένα εναλλακτικό όραμα για τον άνθρωπο και τον κόσμο. Ο Μητροπολίτης Φιλάρετος επιθυμεί να αναδείξει τη θεία αλήθεια που βρίσκεται πέρα από τα όρια της ανθρώπινης σκέψης και της θνητής αμφιβολίας, καλώντας τον ποιητή, και μέσω αυτού, τον αναγνώστη, να στραφεί προς το Θείο ως την αληθινή πηγή φωτός και καθαρτικής γνώσης.
Αυτό το έργο, με τη μοναδική του ποιητική και θεολογική διάσταση, παραμένει μια σημαντική μαρτυρία της διαρκούς σύγκρουσης και συμφιλίωσης του ανθρώπινου πνεύματος με την αιώνια και ακατάλυτη αλήθεια της πίστης. Ο Μητροπολίτης Φιλάρετος, μέσω της απάντησής του στον Πούσκιν, δεν προσφέρει απλώς μια θεολογική ερμηνεία, αλλά και μια προτροπή για πνευματική μεταμόρφωση, υπερβαίνοντας τα όρια του κόσμου αυτού και εισερχόμενος στην αιώνια σοφία του Θεού.
Η ποίηση του Μητροπολίτη Φιλάρετου, ως αντίκρουση στην αμφιβολία του Πούσκιν, δεν είναι απλώς μια πνευματική απάντηση, αλλά μια αληθινή αποκάλυψη του κόσμου μέσα από το φως της Ορθόδοξης πίστης. Εκεί που η σκοτεινιά της αμφιβολίας και του ατομισμού του ποιητή αναζητά καταφύγιο στην αναρχία του κόσμου, ο Μητροπολίτης Φιλάρετος προτάσσει την αναζήτηση της αλήθειας στην καρδιά της Θείας σοφίας, καλώντας τον άνθρωπο σε μια νέα γέννηση, αυτή της πνευματικής αναγέννησης και της απόλυτης φωτεινότητας που προέρχεται από τη συνειδητοποίηση του θείου θελήματος.
Ο διάλογος μεταξύ αυτών των δύο κόσμων, του ποιητικού και του θρησκευτικού, δεν αναδεικνύει απλώς την αντίθεση, αλλά και την αναγκαιότητα αυτής της αντίφασης για την εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης και της πνευματικής αναζήτησης. Ο Φιλάρετος προσφέρει μια βαθιά οραματική αντίληψη του ανθρώπινου πεπρωμένου, εκεί όπου η καρδιά καθαρίζεται από τις σκέψεις του κόσμου και φωτίζεται από την άπειρη Χάρη του Θεού. Στο ποίημα του, το όνειρο και η σκέψη συγχωνεύονται στην ενότητα του θεϊκού λόγου, προσφέροντας την αληθινή λύτρωση για την ανθρώπινη ψυχή.
Η κληρονομιά αυτού του ποιήματος δεν έγκειται μόνο στην απάντηση που δίνει ο Φιλάρετος στην ποίηση του Πούσκιν, αλλά στην υπερβατική του δύναμη να υπενθυμίζει στον σύγχρονο άνθρωπο την ανάγκη να αναζητήσει το φως, το νόημα και τη Θεία αλήθεια μέσα από το σκοτάδι της αμφιβολίας και της αναστάτωσης του κόσμου. Μια αλήθεια που, όπως και το ποίημα, υπερβαίνει τον χρόνο, αναπτύσσοντας έναν διάλογο με τις καρδιές των ανθρώπων και τα πνεύματα των ποιητών που πορεύονται προς το αιώνιο.
Αντιλαμβανόμενοι την ποίηση του Φιλάρετου ως την απάντηση ενός ανθρώπου του Θεού προς τη φωνή ενός ποιητή του κόσμου, ερχόμαστε σε επαφή με την αληθινή αποστολή της τέχνης και της πίστης: να προσφέρουν στον άνθρωπο, πέρα από τις περιπλανήσεις της αμφιβολίας, τη δυνατότητα της καθαρής όρασης και της αγάπης που φωτίζει την ψυχή και οδηγεί την ανθρωπότητα προς την αιωνιότητα.
Αυτός ο διάλογος, ο αδιάκοπος πόθος για την αλήθεια, μας υπενθυμίζει ότι η πραγματική ποίηση δεν είναι απλώς λόγος ή τέχνη, αλλά πνευματική αναζήτηση, μία αέναη πορεία προς την ουσία του Θεού, προς την άπειρη και αδιαμφισβήτητη αλήθεια που φωτίζει και αναγεννά τον άνθρωπο.
