Με αφορμή την παρουσίαση των εθίμων του ποντιακού γάμου που θα γίνει αυτή την Κυριακή 10 Ιουνίου 2012 20:30 μ.μ. στον Ι.Ν. Αγίας Μαρίνας στο Βαρούσι από την Εύξεινο Λέσχη Τρικάλων σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ν. Τρικάλων το Βαρούσι παραθέτουμε κάποια έθιμα του ποντιακού γάμου.
Ο γάμος είναι από την πιο σημαντική στιγμή στη ζωή του ανθρώπου. Γι’ αυτό είναι εμπλουτισμένος με έθιμα που το καθένα από αυτά έχει το δικό του συμβολισμό. Πολλά από αυτά αποτελούν κοινό τόπο στην παράδοση των απανταχού Ελλήνων, καθώς είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ελληνορθόδοξη παράδοση, αλλά υπάρχουν και έθιμα ιδιαίτερα, ως αποτέλεσμα των ειδικών κοινωνικών συνθηκών που επικρατούσαν.
Στο Πόντο πιο διαδεδομένος ήταν ο όρος «χαρά» και λιγότερο όρος «γάμος» γιατί υπογράμμιζε με ακρίβεια το χαρμόσυνο γεγονός των ανθρώπων. Στην ποντιακή διάλεκτο παραμένει και θα παραμένει σε χρήση ο όρος «χαρά» ή «χαράντας», αλλά και «στεφανώματα».
Πριν από τη «χαρά» προηγούταν το «λογόπαρμαν» ή «λογοκόψιμον», αλλιώς και «ψαλάφεμαν». Οι γονείς και στενοί συγγενείς του γαμπρού, μαζί και ο δεξάμενος (ο νονός του γαμπρού) επισκέπτονταν το σπίτι της νύφης για να πάρουν τη συγκατάθεση των γονιών της, αλλά και να ορίσουν την ημερομηνία του γάμου.
Η εβδομάδα της «χαράς» ήταν εβδομάδα προετοιμασίας, απ’ όπου δεν έλειπαν τα γλέντια μέχρι πρωίας. Ανήμερα του γάμου οι προετοιμασίες κορυφώνονταν τόσο στο σπίτι της νύφης , όσο και στου γαμπρού. Οι ελεύθερες κοπέλες, συγγενείς και φίλες της νύφης, τη στόλιζαν και τη φρόντιζαν, ενώ το ίδιο έκαναν και οι συγγενείς και φίλοι του γαμπρού με τα αντίστοιχα τραγούδια.
Αμέσως μετά ξεκινούσε η πομπή του γάμου. Ο γαμπρός πήγαινε και «καλούσε» τον κουμπάρο και μαζί πήγαιναν να πάρουν τη νύφη (νυφέπαρμαν). Στην είσοδο του σπιτιού έβγαιναν οι συγγενείς της νύφης και εμπόδιζαν την πρόσβαση του κουμπάρου και των συγγενών του γαμπρού μέσα στο σπίτι. Τότε γυναίκες, συγγενείς της νύφης, έβγαιναν με δίσκους στα χέρια και πρόσφεραν μεζέδες στον κουμπάρο και στο γαμπρό. Μια πιατέλα με κότα βραστή στολισμένη με κορδέλες ή κεριά συνοδευόμενη με τσίπουρο για τον κουμπάρο και μια πιατέλα με φούστορον (ομελέτα) για το γαμπρό. Πρόσφεραν το φούστορον στο γαμπρό ρωτώντας : «γάμπρε, φούστορον τρως;»
Όταν ο κουμπάρος κατόρθωνε να μπει τελικά στο σπίτι της νύφης τα συγκόρτσια της (οι φιλενάδες της ) ζητούσαν εύρετρα για να παραδώσουν το παπούτσι της που το είχαν κρύψει νωρίτερα. Κάποιος φώναζε : «κρύψτεν το παπούτσ’». Τότε άρχιζε ένας σύντομος διάλογος της νύφης. Έλεγαν στον κουμπάρο : «παπούτσ’ κι’ έχ’». «και που ναι το παπούτσ’;» «εύρικον ατό». «και που θα βρίκατο». «βρέτε το εσείς». Τότε ο κουμπάρος έβγαζκαι δώριζε ένα χρηματικό ποσό, και ο αδελφός της νύφης έβγαζε το κρυμμένο παπούτσι για να φορέσει η νύφη.
Μετά τα στεφανώματα η γαμήλια πομπή πορεύονταν στο σπίτι του γαμπρού όπου η μάνα του υποδεχόταν τη νύφη της με τη φράση «έλα καλέσσα οικοκυρά…να είσαι στερεωμέντσα και προκομέντσα». Τη φιλούσε και τη δώριζε χρυσαφικά. Ακολουθούσε το «θήμιγμα ή θήμισμα» που ήταν πιο πολύ έθιμο παρά χορός. Πρόκειται για έναν κύκλο χορού που τον αποτελούσαν εφτά μονοστέφανα ζευγάρια , ανδρόγυνα δηλαδή που έχουν έρθει σε πρώτο γάμο, και ένας επιπλέον χορευτής. Στο χορό μπαίνει και το νιόπαντρο ζευγάρι με τον κουμπάρο και την κουμπάρα την παρανφ’σα, αν υπάρχει. Στη μέση του χορού βρίσκονταν τα όργανα, συνήθως ο λυράρης, παίζοντας και τραγουδώντας, και ο παπάς με το θυμιατό του θυμιάζοντας τους νεόνυμφους και τους χορευτές. Κατά τη διάρκεια του τραγουδιού και του χορού δίνονταν συμβουλές, υποδείξεις, ευχές αλλά και παινέματα για τη νύφη. Κάθε ζευγάρι κρατάει μια λαμπάδα αναμμένη. Το όνομα του χορού θήμισμα ή θήμιγμα προέρχεται από παράφραση του ρήματος φημίζω (θημίζω) αυξάνω τη φήμη κάποιου, δηλαδή του ζευγαριού και μάλιστα της νύφης. Τα εφτά μονοστέφανα ζευγάρια ,καθαρά χριστιανικός συμβολισμός, συμβολίζουν τις εφτά ημέρες της δημιουργίας, της οποίας ενσάρκωσης πρέπει να αποτελέσει το καινούργιο ζευγάρι. Ο επιπλέον χορευτής στον κύκλο, το «τεκ’», το μονόν, είναι γνώρισμα της αυξημένης ευαισθησίας στις προλήψεις ,που υπήρχε στον Πόντο και σ’όλη την Ελλάδα. Ήταν η άμυνα στη βασκανία και σε κάθε κακό από το οποίο έπρεπε να προφυλαχτεί το νιόπαντρο ζευγάρι. Μετά άρχιζε το «τσουμπούς» (το γλέντι) με όλα τα προετοιμασμένα εδέσματα, για τα οποία φρόντιζαν οι γυναίκες συγγενείς του γαμπρού. Τα όργανα , όπως η ποντιακή λύρα, το νταούλι και το κλαρίνο ηχούσαν ως το ξημέρωμα και οι προσκεκλημένοι δεν κουράζονταν να χορεύουν.
ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΛΕΣΧΗ ΠΟΝΤΙΩΝ
& ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ Ν. ΤΡΙΚΑΛΩΝ
